Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông (THPT) ngày càng được chú trọng trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông, với dân số hơn 73.000 người và tỷ lệ hộ nghèo lên đến 40,9%, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 55,77%, việc quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh THPT có vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và định hướng nghề nghiệp phù hợp. Nghiên cứu khảo sát thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại 3 trường THPT trên địa bàn huyện gồm THPT Đắk Glong, THPT Lê Duẩn và trường Phổ thông dân tộc Nội trú THCS và THPT huyện Đắk Glong với tổng số 1.702 học sinh và 102 cán bộ quản lý, giáo viên nhằm đánh giá hiệu quả, nhận diện khó khăn và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động này.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện cho học sinh THPT huyện Đắk Glong trong giai đoạn 2020-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiệu quả, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội và văn hóa địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, học tập trải nghiệm và hướng nghiệp. Lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb nhấn mạnh quá trình học tập bắt đầu từ kinh nghiệm cụ thể, quan sát, hình thành khái niệm trừu tượng và thử nghiệm trong hoàn cảnh mới, tạo nền tảng cho việc phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý theo chức năng (kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá) được áp dụng để phân tích công tác quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong trường THPT. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà trường, hoạt động trải nghiệm, hoạt động hướng nghiệp, quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý như nhận thức cán bộ quản lý, năng lực giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, chính sách giáo dục và đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát bằng phiếu điều tra với 60 cán bộ quản lý, giáo viên và 180 học sinh tại 3 trường THPT huyện Đắk Glong. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả như trung bình cộng, tỷ lệ phần trăm và hệ số tương quan để đánh giá mức độ thực hiện và nhận thức về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm học 2020-2021, bao gồm thu thập dữ liệu, xử lý số liệu và phân tích kết quả nhằm rút ra các kết luận khoa học và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về lợi ích hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá cao lợi ích của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong việc giúp học sinh thích ứng với điều kiện sống và thay đổi xã hội hiện đại, với tỷ lệ 60% và 55% đánh giá “rất tốt” cho các nội dung này, điểm trung bình lần lượt là 3,43 và 3,4. Học sinh cũng đồng thuận với nhận định này, với 49,44% và 50,56% đánh giá “rất tốt”, điểm trung bình tương ứng 3,19 và 2,99.

  2. Mức độ thực hiện nội dung chương trình: Cán bộ quản lý, giáo viên đánh giá mức độ thực hiện các nội dung hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở mức khá, điểm trung bình chung 3,2, trong đó hoạt động hướng vào bản thân được đánh giá cao nhất (3,38 điểm). Học sinh đánh giá mức độ thực hiện thấp hơn một chút (2,82 điểm), trong đó hoạt động hướng đến tự nhiên được đánh giá thấp nhất (2,56 điểm).

  3. Hình thức tổ chức hoạt động: Hình thức tổ chức phổ biến và được đánh giá cao nhất là sinh hoạt dưới cờ (45% cán bộ quản lý, giáo viên đánh giá “rất thường xuyên”, điểm trung bình 2,9) và các hoạt động văn hóa, văn nghệ (20% đánh giá “rất thường xuyên”, điểm trung bình 2,8). Các hình thức như hoạt động theo chủ đề, câu lạc bộ được đánh giá ở mức trung bình (2,27 điểm), cho thấy chưa phát huy tối đa tiềm năng.

  4. Khó khăn trong quản lý: Một số nội dung như khả năng tổ chức cuộc sống, công việc và quản lý bản thân của học sinh còn hạn chế, với 11,67% cán bộ quản lý, giáo viên và 7,78% học sinh đánh giá chưa tốt. Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động trải nghiệm còn thiếu thốn, trang thiết bị xuống cấp ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đã được các trường THPT huyện Đắk Glong quan tâm và tổ chức với mức độ tương đối đồng đều, góp phần phát triển năng lực thích ứng và định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Tuy nhiên, sự khác biệt trong đánh giá giữa cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về mức độ thực hiện các nội dung và hình thức tổ chức phản ánh những hạn chế trong việc đa dạng hóa phương pháp và nâng cao chất lượng hoạt động. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tập trung vào hoạt động hướng vào bản thân phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THPT, nhưng cần tăng cường các hoạt động hướng đến xã hội và tự nhiên để phát triển toàn diện.

Việc tổ chức chủ yếu qua sinh hoạt dưới cờ và văn hóa, văn nghệ cho thấy sự thuận tiện nhưng cũng hạn chế sự sáng tạo và tương tác sâu sắc trong hoạt động trải nghiệm. Các khó khăn về cơ sở vật chất và nhận thức của một bộ phận cán bộ, giáo viên cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả quản lý. Kết quả này phù hợp với báo cáo của ngành giáo dục về thực trạng giáo dục trải nghiệm tại các vùng khó khăn, nhấn mạnh vai trò quan trọng của sự chỉ đạo quyết liệt từ hiệu trưởng và sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ đánh giá “rất tốt” và “tốt” của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về các nội dung lợi ích và mức độ thực hiện, cũng như bảng phân tích điểm trung bình các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm nâng cao kỹ năng tổ chức, hướng dẫn và đánh giá hiệu quả hoạt động. Mục tiêu đạt 80% cán bộ, giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 1 năm, do Sở GD&ĐT và các trường phối hợp thực hiện.

  2. Đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khuyến khích các trường phát triển các câu lạc bộ, dự án nghiên cứu khoa học, hoạt động tình nguyện và trải nghiệm thực tế ngoài lớp học để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả giáo dục. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia các hoạt động này lên 50% trong 2 năm tới, do Ban giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm chịu trách nhiệm.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư nâng cấp phòng học, thiết bị dạy học, không gian sinh hoạt ngoài trời để phục vụ tốt hơn cho các hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu hoàn thành cải tạo ít nhất 70% cơ sở vật chất hiện có trong 3 năm, phối hợp giữa nhà trường, chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng cơ chế liên kết chặt chẽ giữa các bên nhằm huy động nguồn lực, hỗ trợ tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiệu quả. Mục tiêu thiết lập ít nhất 3 mô hình phối hợp hiệu quả trong 1 năm, do Hiệu trưởng và Ban đại diện cha mẹ học sinh chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Nhận diện rõ vai trò, trách nhiệm và các biện pháp quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, từ đó nâng cao năng lực chỉ đạo và tổ chức tại các trường THPT.

  2. Giáo viên và nhân viên trường học: Áp dụng các kiến thức về tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện thực tế, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Tham khảo các kết quả khảo sát thực trạng và đề xuất nhằm xây dựng chính sách hỗ trợ, đầu tư và phát triển hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong hệ thống giáo dục phổ thông.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò phối hợp với nhà trường trong việc hỗ trợ, giám sát và tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, góp phần định hướng nghề nghiệp cho con em.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có vai trò gì trong giáo dục THPT?
    Hoạt động này giúp học sinh phát triển năng lực thích ứng, kỹ năng sống và định hướng nghề nghiệp phù hợp, góp phần giáo dục toàn diện và chuẩn bị cho tương lai nghề nghiệp.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại huyện Đắk Glong là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý, giáo viên; hạn chế về cơ sở vật chất; thiếu đa dạng hình thức tổ chức và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Cần bồi dưỡng năng lực cho cán bộ, giáo viên; đa dạng hóa hình thức tổ chức; cải thiện cơ sở vật chất; tăng cường phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

  4. Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm phổ biến hiện nay là gì?
    Sinh hoạt dưới cờ, hoạt động văn hóa, văn nghệ, câu lạc bộ, hoạt động theo chủ đề, tham quan, dã ngoại và các hoạt động tình nguyện, nghiên cứu khoa học.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Hiệu trưởng là người chỉ đạo, tổ chức, kiểm tra, đánh giá và tạo điều kiện cho hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đi vào nề nếp và đạt hiệu quả cao trong nhà trường.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THPT huyện Đắk Glong đã được tổ chức với mức độ khá, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về lợi ích hoạt động này là tích cực, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về đa dạng hình thức và cơ sở vật chất.
  • Quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như năng lực cán bộ, điều kiện vật chất, chính sách và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình, xã hội.
  • Đề xuất các biện pháp trọng tâm gồm bồi dưỡng năng lực, đa dạng hóa hình thức tổ chức, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc nâng cao chất lượng quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THPT vùng khó khăn, góp phần phát triển giáo dục toàn diện.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả, các nhà quản lý và giáo viên cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các bên liên quan nhằm tạo môi trường giáo dục thuận lợi cho học sinh phát triển toàn diện và định hướng nghề nghiệp bền vững.