Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội (TN&XH) tại các trường tiểu học đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh. Tại huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định, với khoảng 40 trường tiểu học và hàng nghìn học sinh, việc quản lý hoạt động trải nghiệm trong môn học này đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy việc tổ chức hoạt động trải nghiệm còn nhiều hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng của phương pháp dạy học này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN&XH, phân tích thực trạng tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện Tuy Phước trong giai đoạn 2017-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học trên địa bàn huyện Tuy Phước, với số liệu khảo sát năm 2021 và dữ liệu thực trạng từ 2017 đến 2020. Các chỉ số đánh giá bao gồm mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm, năng lực quản lý của giáo viên và cán bộ quản lý, cũng như sự phối hợp giữa nhà trường và các lực lượng xã hội. Qua đó, nghiên cứu cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN&XH tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục trải nghiệm của John Dewey với hai nguyên lý chủ đạo: sự liên tục và tác động qua lại lẫn nhau trong quá trình học tập. Mô hình học tập qua kinh nghiệm của David Kolb với bốn giai đoạn (tiếp thu kinh nghiệm, quan sát phản hồi, hình thành khái niệm trừu tượng, thử nghiệm chủ động) cũng được vận dụng để phân tích quá trình trải nghiệm của học sinh.

Ngoài ra, các khái niệm quản lý giáo dục được khai thác từ các quan điểm của Haror Koontz, Mariparker Follit và các nhà nghiên cứu trong nước, nhấn mạnh quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Các khái niệm chuyên ngành như hoạt động trải nghiệm, dạy học trải nghiệm, phương pháp giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm cũng được làm rõ để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.

Ba khái niệm chính được tập trung gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm: Hoạt động giáo dục dựa trên kinh nghiệm thực tế, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.
  • Quản lý hoạt động trải nghiệm: Quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động trải nghiệm nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Phương pháp dạy học trải nghiệm: Các phương pháp như giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm được sử dụng để tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu khảo sát thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học huyện Tuy Phước năm 2021, cùng số liệu thực trạng giai đoạn 2017-2020. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, đảm bảo đại diện cho các trường tiểu học trên địa bàn.

Phương pháp phân tích sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp kết quả khảo sát, phân tích định lượng các chỉ số về mức độ tổ chức, quản lý và đánh giá hoạt động trải nghiệm. Ngoài ra, phương pháp phân tích nội dung được áp dụng để đánh giá các biện pháp quản lý hiện hành và đề xuất giải pháp mới.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2021, bao gồm các bước: thu thập tài liệu lý luận, thiết kế bảng hỏi và phỏng vấn, khảo sát thực địa, xử lý số liệu và viết báo cáo luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khoảng 65% giáo viên tiểu học tại huyện Tuy Phước thường xuyên tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN&XH, tuy nhiên chỉ có khoảng 40% hoạt động được tổ chức theo kế hoạch bài bản và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận.
  2. Năng lực quản lý của giáo viên và cán bộ quản lý: Khoảng 55% giáo viên được khảo sát cho biết họ chưa được bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm, dẫn đến việc vận dụng phương pháp còn hạn chế và mang tính hình thức.
  3. Phương pháp dạy học trải nghiệm được áp dụng: Phương pháp trò chơi và làm việc nhóm được sử dụng phổ biến nhất với tỷ lệ trên 70%, trong khi phương pháp sắm vai và giải quyết vấn đề chỉ chiếm khoảng 35-40%.
  4. Đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm: Chỉ khoảng 30% trường tiểu học có hệ thống đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm rõ ràng, còn lại chủ yếu dựa vào quan sát và nhận xét chủ quan của giáo viên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do thiếu sự đầu tư bài bản về bồi dưỡng năng lực cho giáo viên và cán bộ quản lý, cũng như hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm. So với các nghiên cứu trong nước, kết quả khảo sát tại huyện Tuy Phước tương đồng với xu hướng chung khi nhiều địa phương còn gặp khó khăn trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm một cách hiệu quả.

Việc áp dụng đa dạng các phương pháp dạy học trải nghiệm như trò chơi, làm việc nhóm giúp tăng tính hấp dẫn và phát huy tính tích cực của học sinh, tuy nhiên sự thiếu đồng bộ trong quản lý và đánh giá làm giảm hiệu quả tổng thể. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm và biểu đồ tròn về mức độ bồi dưỡng năng lực giáo viên.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ những điểm mạnh, điểm yếu trong quản lý hoạt động trải nghiệm tại địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn TN&XH, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh tiểu học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kỹ năng tổ chức, quản lý và đánh giá hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN&XH, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện chủ trì.
  2. Xây dựng kế hoạch và quy trình quản lý hoạt động trải nghiệm bài bản: Các trường cần xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm theo năm học, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo phối hợp hiệu quả giữa các bộ phận. Thời gian triển khai trong 6 tháng đầu năm học, do Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn thực hiện.
  3. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm: Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, xã hội hóa giáo dục và sự đóng góp của phụ huynh để cải thiện phòng học, thiết bị dạy học, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, do nhà trường phối hợp với các cấp quản lý.
  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm môn TN&XH và lứa tuổi học sinh tiểu học, áp dụng đánh giá đa dạng, khách quan và liên tục. Thời gian áp dụng trong năm học tiếp theo, do tổ chuyên môn và giáo viên thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động trải nghiệm, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tại các trường tiểu học.
  2. Giáo viên dạy môn Tự nhiên và Xã hội: Áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm hiệu quả, nâng cao kỹ năng tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm trong lớp học.
  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.
  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Sử dụng làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và hỗ trợ các trường tiểu học trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN&XH là gì?
    Hoạt động trải nghiệm là quá trình học tập dựa trên kinh nghiệm thực tế, giúp học sinh trực tiếp tham gia, khám phá và vận dụng kiến thức vào cuộc sống. Ví dụ như tham quan, thí nghiệm, trò chơi học tập.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động trải nghiệm trong dạy học?
    Quản lý giúp tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả, đảm bảo mục tiêu giáo dục, phân bổ nguồn lực hợp lý và đánh giá kết quả chính xác, từ đó nâng cao chất lượng dạy học.

  3. Những phương pháp dạy học trải nghiệm phổ biến là gì?
    Các phương pháp gồm giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm, học theo dự án. Mỗi phương pháp phù hợp với mục tiêu và nội dung bài học khác nhau.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm?
    Đánh giá dựa trên quan sát, nhận xét quá trình và sản phẩm của học sinh, sử dụng bộ tiêu chí đa dạng như kỹ năng, thái độ, sự sáng tạo và mức độ hoàn thành nhiệm vụ.

  5. Những khó khăn thường gặp khi tổ chức hoạt động trải nghiệm là gì?
    Khó khăn gồm thiếu cơ sở vật chất, giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ, thiếu kế hoạch bài bản và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục còn hạn chế.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN&XH tại các trường tiểu học huyện Tuy Phước còn nhiều hạn chế về tổ chức và quản lý.
  • Năng lực quản lý và tổ chức của giáo viên, cán bộ quản lý chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới giáo dục.
  • Các phương pháp dạy học trải nghiệm được áp dụng chưa đồng bộ và thiếu hệ thống đánh giá kết quả.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực đội ngũ, xây dựng kế hoạch quản lý bài bản, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới công tác đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực cho việc nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm môn TN&XH, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh tiểu học.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch quản lý chi tiết và tổ chức đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm trong năm học tiếp theo.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, nhằm tạo môi trường học tập trải nghiệm hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.