Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông, việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường Trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt nhằm đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 (CTGDPT 2018). Huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh với 19 trường THCS, trong đó 9 trường được khảo sát, là địa bàn nghiên cứu điển hình với đội ngũ giáo viên dạy Toán có trình độ chuẩn và trên chuẩn đạt 100%, trong đó 7,3% có trình độ trên chuẩn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh (HS), đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao chất lượng dạy học đáp ứng CTGDPT 2018. Nghiên cứu tập trung khảo sát trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023 tại 9 trường THCS trên địa bàn huyện Thuận Thành, với sự tham gia của 61 cán bộ quản lý (CBQL), tổ trưởng chuyên môn và giáo viên dạy Toán. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, từ đó phát triển phẩm chất và năng lực toán học cho HS, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học phát triển năng lực học sinh. Theo quan điểm của Jacob W. Campbell và Roger Ellis, quản lý hoạt động dạy học là quá trình tác động có chủ đích của chủ thể quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học và động lực học tập của HS. Lý thuyết dạy học phát triển năng lực nhấn mạnh việc chuyển đổi từ tiếp cận kiến thức sang phát triển năng lực toàn diện cho HS, bao gồm năng lực tự chủ, tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề và giao tiếp toán học. Mô hình quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo CTGDPT 2018 bao gồm các thành tố: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá, chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố khách quan (cơ sở vật chất, chính sách giáo dục, điều kiện kinh tế xã hội) và yếu tố chủ quan (năng lực CBQL, phẩm chất và năng lực giáo viên, tính tích cực của HS).

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động dạy học (HĐDH): Quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm hình thành phẩm chất và năng lực theo mục tiêu chương trình.
  • Quản lý hoạt động dạy học (QLHĐDH): Tác động có mục đích của chủ thể quản lý nhằm điều phối, tổ chức và nâng cao hiệu quả HĐDH.
  • Năng lực học sinh: Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các tình huống học tập và thực tiễn.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Các phương pháp như gợi mở, vấn đáp, thực hành, mô hình hóa, tranh luận khoa học nhằm phát triển năng lực HS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 61 CBQL, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên dạy Toán tại 9 trường THCS huyện Thuận Thành qua phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát giờ dạy và nghiên cứu hồ sơ quản lý.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng với thang đo Likert 5 bậc để đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lý và dạy học. Phần mềm CNTT hỗ trợ xử lý số liệu.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng được tiến hành từ tháng 12/2022 đến tháng 4/2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu dạy học môn Toán: 100% CBQL và giáo viên khảo sát nhận thức đúng về việc hình thành 5 phẩm chất chủ yếu và các năng lực chung, năng lực Toán học đặc thù cho HS theo CTGDPT 2018. Tuy nhiên, khoảng 4,9% chưa nhận thức đầy đủ về mục tiêu phát triển năng lực HS.

  2. Thực trạng chương trình và nội dung dạy học:

    • 73% đánh giá việc dạy học theo CTGD Toán THCS 2018 và SGK đã lựa chọn là rất tốt.
    • 54% đánh giá tốt việc dạy các chuyên đề tự chọn theo chương trình nhà trường.
    • Nội dung dạy học theo hướng trải nghiệm và giáo dục STEM được đánh giá ở mức khá, với 42,8% cho rằng còn hạn chế.
    • Một số giáo viên vẫn giữ thói quen dạy theo SGK truyền thống, chưa khai thác đa dạng các bộ sách tham khảo.

  3. Phương pháp dạy học:

    • Phương pháp giảng giải, gợi mở, thực hành và luyện tập được sử dụng phổ biến với mức độ thường xuyên trên 70%.
    • Phương pháp dạy học mô hình hóa và tranh luận khoa học còn hạn chế do năng lực tổ chức của giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng.
    • Việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực còn gặp khó khăn do tâm lý ngại thay đổi và thói quen cũ.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học:

    • Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đồng bộ, hạn chế việc áp dụng phương pháp mới.
    • Năng lực quản lý của CBQL có sự khác biệt, trong đó hiệu trưởng có vai trò quyết định với năng lực chuyên môn và quản lý tốt sẽ thúc đẩy hiệu quả quản lý.
    • Đội ngũ giáo viên có trình độ chuẩn và trên chuẩn đạt 100%, nhưng cần tăng cường bồi dưỡng để nâng cao năng lực đổi mới phương pháp.
    • Tính tự giác, tích cực của HS ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả dạy học và quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THCS huyện Thuận Thành đã có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt trong việc nhận thức mục tiêu đổi mới theo CTGDPT 2018. Tuy nhiên, việc triển khai nội dung và phương pháp dạy học còn chưa đồng đều, phản ánh qua tỷ lệ giáo viên chưa hoàn toàn áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực và nội dung giáo dục STEM còn hạn chế. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi chuyển đổi chương trình giáo dục mới, trong đó yếu tố năng lực quản lý của CBQL và năng lực chuyên môn của giáo viên là nhân tố quyết định. Việc sử dụng biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ thực hiện các nội dung dạy học và phương pháp sẽ giúp minh họa rõ nét sự phân bố nhận thức và thực hành của giáo viên. Ý nghĩa của kết quả là cơ sở để đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực HS theo định hướng đổi mới giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chỉ đạo xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học môn Toán:

    • Động từ hành động: Xây dựng, phê duyệt, giám sát.
    • Target metric: 100% trường THCS có kế hoạch dạy học môn Toán theo CTGDPT 2018 được phê duyệt và thực hiện đầy đủ.
    • Timeline: Triển khai ngay trong năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

  2. Đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học và chia sẻ kinh nghiệm:

    • Động từ hành động: Tổ chức, hướng dẫn, đánh giá.
    • Target metric: 90% giáo viên tham gia sinh hoạt chuyên môn đổi mới mỗi tháng.
    • Timeline: Thực hiện liên tục trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ trưởng chuyên môn, giáo viên.

  3. Đẩy mạnh bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học cho giáo viên:

    • Động từ hành động: Tổ chức, đào tạo, đánh giá.
    • Target metric: 100% giáo viên dạy Toán hoàn thành các khóa bồi dưỡng về CTGDPT 2018 và phương pháp tích cực.
    • Timeline: Hoàn thành trong 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, nhà trường.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại:

    • Động từ hành động: Huy động, đầu tư, nâng cấp.
    • Target metric: 80% phòng học môn Toán được trang bị thiết bị hỗ trợ dạy học hiện đại.
    • Timeline: Triển khai trong 1-2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, chính quyền địa phương, các nhà tài trợ.

  5. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực:

    • Động từ hành động: Xây dựng, áp dụng, phản hồi.
    • Target metric: 100% giáo viên áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra đánh giá năng lực HS.
    • Timeline: Thực hiện ngay trong năm học hiện tại.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên, tổ chuyên môn, ban giám hiệu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp:

    • Lợi ích: Hiểu rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý dạy học môn Toán theo CTGDPT 2018 để xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp.
    • Use case: Xây dựng chương trình bồi dưỡng, chỉ đạo đổi mới quản lý giáo dục.

  2. Giáo viên dạy môn Toán THCS:

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao năng lực chuyên môn.
    • Use case: Áp dụng vào thiết kế bài giảng, tổ chức dạy học phát triển năng lực HS.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học ngành Quản lý giáo dục:

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát thực tiễn và đề xuất biện pháp quản lý giáo dục.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và trung ương:

    • Lợi ích: Đánh giá thực trạng, hiệu quả triển khai CTGDPT 2018, từ đó điều chỉnh chính sách và hỗ trợ các địa phương.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển giáo dục, phân bổ nguồn lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo CTGDPT 2018 có điểm gì khác biệt so với chương trình cũ?
    Quản lý theo CTGDPT 2018 tập trung phát triển năng lực và phẩm chất HS thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Điều này đòi hỏi quản lý phải đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và tổ chức hoạt động học tập tích cực, sáng tạo hơn.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý nhà trường trong bối cảnh đổi mới?
    Cán bộ quản lý cần được bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý hiện đại, nắm vững mục tiêu CTGDPT 2018, đồng thời phát huy vai trò lãnh đạo, tạo môi trường thuận lợi cho giáo viên đổi mới phương pháp.

  3. Những phương pháp dạy học nào được khuyến khích áp dụng trong dạy học môn Toán theo CTGDPT 2018?
    Các phương pháp tích cực như gợi mở - vấn đáp, thực hành - luyện tập, mô hình hóa, tranh luận khoa học và dạy học theo chủ đề tích hợp, giáo dục STEM được khuyến khích nhằm phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và giải quyết vấn đề của HS.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Năng lực chuyên môn và quản lý của hiệu trưởng, phẩm chất và năng lực của giáo viên, cùng với điều kiện cơ sở vật chất và sự tích cực của HS là những yếu tố quyết định hiệu quả quản lý.

  5. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực?
    Cần sử dụng đa dạng hình thức kiểm tra như trắc nghiệm, tự luận, dự án, thuyết trình và đánh giá quá trình học tập. Kết quả đánh giá phải phản ánh đúng năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của HS trong các tình huống thực tiễn.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THCS huyện Thuận Thành đã bước đầu đáp ứng yêu cầu đổi mới của CTGDPT 2018, với nhận thức đúng về mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực HS.
  • Thực trạng triển khai nội dung và phương pháp dạy học còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc áp dụng các phương pháp tích cực và giáo dục STEM.
  • Yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của CBQL và năng lực chuyên môn của giáo viên đóng vai trò quyết định hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm xây dựng kế hoạch, đổi mới sinh hoạt chuyên môn, bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá hiệu quả các biện pháp quản lý trong các năm học tiếp theo để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển toàn diện năng lực HS theo định hướng giáo dục hiện đại.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp quản lý và đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các bên liên quan nhằm tạo môi trường học tập tích cực, sáng tạo cho học sinh.