Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục tiểu học giữ vai trò nền tảng trong hệ thống giáo dục phổ thông, đặc biệt là môn Toán – môn học quan trọng giúp học sinh phát triển tư duy logic và kỹ năng giải quyết vấn đề. Tại thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh, với 23 trường tiểu học, hơn 17.000 học sinh và gần 600 giáo viên dạy môn Toán, việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 (CT GDPT 2018) là một nhiệm vụ cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực đổi mới, thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán vẫn còn tồn tại những hạn chế như việc áp dụng phương pháp dạy học chưa đồng bộ, công tác kiểm tra đánh giá chưa nghiêm túc, và điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng đều.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Bắc Ninh từ năm 2020 đến nay, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Nghiên cứu tập trung vào 300 cán bộ quản lý và giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Toán tại 13 trường tiểu học, sử dụng số liệu khảo sát thu thập trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời góp phần thực hiện thành công mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo CT GDPT 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình tổ chức hoạt động dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có chủ đích của cán bộ quản lý đến giáo viên, học sinh và các lực lượng liên quan nhằm đạt mục tiêu giáo dục chung. Theo Harol Koontz, quản lý là nghệ thuật đạt mục tiêu thông qua điều khiển, chỉ huy và phối hợp hoạt động của người khác.

  • Mô hình tổ chức hoạt động dạy học: Hoạt động dạy học môn Toán được tổ chức theo CT GDPT 2018 với mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, trong đó giáo viên đóng vai trò chủ đạo trong việc thiết kế, tổ chức và điều khiển quá trình học tập của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực dạy học môn Toán, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá kết quả học tập, và điều kiện đảm bảo cho hoạt động dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu khảo sát thu thập từ 300 đối tượng gồm 40 cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) và 260 giáo viên dạy Toán tại 13 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Bắc Ninh. Dữ liệu được thu thập qua phiếu điều tra, phỏng vấn chuyên gia và quan sát thực tế.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, phân tích tỷ lệ phần trăm, trung bình và độ lệch chuẩn nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học. Phân tích định tính được áp dụng để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2020 đến 2023, với khảo sát chính thức diễn ra từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2023.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường tiểu học trên địa bàn, đồng thời tập trung vào các cán bộ quản lý và giáo viên trực tiếp tham gia hoạt động dạy học môn Toán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán: Khoảng 92,8% giáo viên dạy Toán có trình độ trên chuẩn, tuy nhiên việc phân công giảng dạy chưa hoàn toàn phù hợp với năng lực chuyên môn của từng giáo viên. 100% trường tiểu học đạt chuẩn quốc gia, nhưng một số trường còn gặp khó khăn về cơ sở vật chất, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.

  2. Phương pháp và hình thức dạy học: 70% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực theo hướng phát triển năng lực học sinh, nhưng vẫn còn 30% giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, chưa phát huy được tính chủ động của học sinh. Hình thức tổ chức dạy học theo nhóm và dự án được áp dụng ở mức độ hạn chế.

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc kiểm tra, đánh giá học sinh theo năng lực mới được thực hiện ở khoảng 65% trường, còn lại chủ yếu áp dụng hình thức kiểm tra truyền thống, chưa phản ánh đầy đủ năng lực và phẩm chất của học sinh.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học: Sự quan tâm lãnh đạo của cấp trên và phong trào giáo dục tại địa phương có ảnh hưởng tích cực đến quản lý hoạt động dạy học. Tuy nhiên, năng lực cán bộ quản lý và chất lượng đội ngũ giáo viên vẫn là những yếu tố hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn cao (92,8% trên chuẩn), việc phân công giảng dạy chưa tối ưu, dẫn đến hiệu quả dạy học chưa đồng đều giữa các trường. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trước đây về quản lý giáo dục tiểu học, cho thấy vai trò quan trọng của việc sử dụng nguồn nhân lực hợp lý.

Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực mới chỉ đạt khoảng 70%, cho thấy sự cần thiết trong việc nâng cao năng lực đổi mới phương pháp cho giáo viên. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ này còn thấp, phản ánh sự chênh lệch trong việc tiếp cận và thực hiện CT GDPT 2018.

Kiểm tra, đánh giá học sinh theo năng lực mới chỉ được thực hiện ở 65% trường, cho thấy công tác đổi mới đánh giá còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến việc phát triển toàn diện năng lực học sinh. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Yếu tố lãnh đạo và phong trào giáo dục tại địa phương đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy đổi mới quản lý và dạy học. Tuy nhiên, năng lực cán bộ quản lý và chất lượng đội ngũ giáo viên vẫn cần được nâng cao thông qua đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo CT GDPT 2018 cho cán bộ quản lý trong vòng 12 tháng tới, nhằm nâng cao kỹ năng chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học môn Toán: Khuyến khích và hỗ trợ giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, dạy học nhóm, giải quyết vấn đề, với mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng lên trên 90% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là các trường tiểu học phối hợp với phòng giáo dục đào tạo.

  3. Cải thiện công tác kiểm tra, đánh giá học sinh: Xây dựng và triển khai hệ thống kiểm tra, đánh giá theo năng lực học sinh, đảm bảo 100% trường tiểu học thực hiện trong vòng 18 tháng. Cán bộ quản lý và giáo viên cần phối hợp xây dựng tiêu chí đánh giá phù hợp.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Phối hợp với chính quyền địa phương và các nhà tài trợ để nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học môn Toán, đặc biệt tại các trường còn khó khăn, với kế hoạch hoàn thành trong 3 năm tới.

  5. Thúc đẩy phong trào học tập và tự giác của học sinh: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ Toán học nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng học tập môn Toán. Thời gian triển khai liên tục hàng năm, do các trường chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý hoạt động dạy học môn Toán, từ đó áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên dạy Toán tiểu học: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học theo CT GDPT 2018, cải thiện kỹ năng soạn bài, tổ chức giờ học và đánh giá học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Toán, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục tiểu học phù hợp với điều kiện thực tế, đặc biệt trong việc triển khai CT GDPT 2018.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo CT GDPT 2018 có điểm gì khác biệt so với chương trình trước?
    Quản lý theo CT GDPT 2018 tập trung phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo năng lực, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Ví dụ, giáo viên phải tổ chức các hoạt động học tập tích cực, khuyến khích học sinh tự khám phá.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ quản lý trường tiểu học?
    Thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý giáo dục, bồi dưỡng kỹ năng chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, và kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục theo CT GDPT 2018. Việc này giúp cán bộ quản lý đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp với môn Toán tiểu học?
    Các phương pháp như dạy học theo dự án, dạy học nhóm, giải quyết vấn đề, và sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ là phù hợp. Chúng giúp học sinh phát triển tư duy, kỹ năng hợp tác và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Sự quan tâm lãnh đạo của cấp trên, năng lực cán bộ quản lý, chất lượng đội ngũ giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất là những yếu tố then chốt. Ví dụ, trường có cơ sở vật chất tốt và đội ngũ giáo viên năng lực cao thường có kết quả dạy học tốt hơn.

  5. Làm thế nào để cải thiện công tác kiểm tra, đánh giá học sinh theo năng lực?
    Cần xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá rõ ràng, đa dạng hình thức kiểm tra (quan sát, vấn đáp, bài tập thực hành), kết hợp đánh giá quá trình và kết quả học tập. Giáo viên cần được tập huấn để áp dụng hiệu quả các phương pháp này.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học thành phố Bắc Ninh đã đạt được những kết quả tích cực với đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn cao và 100% trường đạt chuẩn quốc gia.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế về phân công giáo viên, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và công tác kiểm tra đánh giá học sinh theo năng lực.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bao gồm sự quan tâm lãnh đạo, năng lực cán bộ quản lý, chất lượng đội ngũ giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, cải thiện kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc triển khai hiệu quả CT GDPT 2018 tại các trường tiểu học, kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường và giáo viên để thực hiện thành công mục tiêu giáo dục đổi mới.