Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) trong giáo dục phổ thông được xem là một trong những giải pháp quan trọng nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh. Tại quận Hà Đông, Hà Nội, với hơn 22.794 học sinh trung học cơ sở (THCS) và 22 trường THCS công lập và tư thục, việc quản lý và tổ chức HĐTN theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 đang được triển khai nhưng còn nhiều thách thức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý HĐTN ở các trường THCS quận Hà Đông trong giai đoạn 2018-2021, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Nghiên cứu tập trung vào các chủ thể quản lý gồm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, cha mẹ học sinh và học sinh, với mẫu khảo sát gồm 297 người từ 3 trường đại diện cho các khu vực thuận lợi, ít thuận lợi và khó khăn. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, giám sát và đánh giá HĐTN, góp phần nâng cao năng lực tổ chức và hiệu quả hoạt động trải nghiệm, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục trải nghiệm, trong đó nổi bật là lý thuyết học từ trải nghiệm của David Kolb, nhấn mạnh chu trình học tập qua trải nghiệm thực tiễn, phản ánh và áp dụng kiến thức. Lý thuyết hoạt động của L.Vygotsky cũng được vận dụng, nhấn mạnh vai trò của sự hỗ trợ xã hội và tương tác trong quá trình học tập. Ngoài ra, mô hình quản lý giáo dục hiện đại tập trung vào vai trò của hiệu trưởng trong việc tổ chức, chỉ đạo và giám sát các hoạt động giáo dục được áp dụng để phân tích thực trạng quản lý HĐTN.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động trải nghiệm, quản lý hoạt động trải nghiệm, năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm của giáo viên, vai trò của hiệu trưởng trong quản lý giáo dục, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động trải nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Dữ liệu khảo sát từ 297 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên, cha mẹ học sinh và học sinh tại 3 trường THCS đại diện cho các khu vực thuận lợi, ít thuận lợi và khó khăn của quận Hà Đông.
  • Hồ sơ, báo cáo, kế hoạch hoạt động của các trường trong giai đoạn 2018-2021.
  • Phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, giáo viên và chuyên gia giáo dục.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm, và phân tích nội dung phỏng vấn. Cỡ mẫu được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng và điều kiện địa phương. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2021, phù hợp với giai đoạn triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò HĐTN: 100% cán bộ quản lý và 90,6% giáo viên đánh giá HĐTN là rất quan trọng hoặc quan trọng trong giáo dục học sinh THCS. Tuy nhiên, chỉ có 72,9% học sinh và 70,9% cha mẹ học sinh nhận thức đúng về vai trò này, còn lại khoảng 27% học sinh và gần 30% cha mẹ chưa nhận thức đầy đủ.

  2. Xác định mục tiêu HĐTN: Khoảng 62,5% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng việc xác định mục tiêu HĐTN nhằm kích thích tính tích cực và sáng tạo của học sinh là rất cần thiết. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 22,9% ý kiến cho rằng mục tiêu phát triển năng lực và kỹ năng nghề nghiệp chưa được quan tâm đúng mức.

  3. Thực trạng tổ chức và quản lý HĐTN: Qua khảo sát, nhiều trường đã xây dựng kế hoạch và tổ chức HĐTN theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhưng còn tồn tại hạn chế về đa dạng hình thức tổ chức, huy động cơ sở vật chất và năng lực tổ chức của giáo viên. Ví dụ, một số trường chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐTN: Năng lực và nhận thức của hiệu trưởng, đội ngũ giáo viên, sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục, điều kiện cơ sở vật chất và sự hỗ trợ từ các cấp quản lý là những yếu tố quyết định hiệu quả quản lý HĐTN. Cụ thể, 40% cán bộ quản lý cho rằng HĐTN chưa được đặt đúng vị trí trong hoạt động của nhà trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của HĐTN tương đối cao, phù hợp với quan điểm đổi mới giáo dục theo chương trình phổ thông 2018. Tuy nhiên, sự chưa đồng đều trong nhận thức của học sinh và cha mẹ học sinh phản ánh sự cần thiết tăng cường truyền thông và giáo dục về ý nghĩa của HĐTN. Các số liệu cũng chỉ ra rằng việc xác định mục tiêu và tổ chức HĐTN chưa thực sự đồng bộ và toàn diện, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc quản lý HĐTN tại Hà Đông còn gặp khó khăn tương tự như các địa phương khác, đặc biệt về nguồn lực và năng lực tổ chức. Việc thiếu đa dạng hình thức tổ chức và chưa phát huy tối đa sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục làm giảm tính hấp dẫn và hiệu quả của HĐTN. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ nhận thức của các nhóm đối tượng và bảng phân tích mức độ cần thiết của các mục tiêu HĐTN để minh họa rõ hơn.

Những hạn chế này xuất phát từ nhiều nguyên nhân như chưa có kế hoạch quản lý cụ thể, thiếu bồi dưỡng năng lực cho giáo viên, cơ sở vật chất chưa đáp ứng, và sự chưa đồng thuận trong nhận thức của các bên liên quan. Điều này nhấn mạnh vai trò quan trọng của hiệu trưởng trong việc xây dựng chiến lược quản lý, tổ chức và giám sát HĐTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý và tổ chức HĐTN cho hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Hà Đông phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng kế hoạch tổ chức HĐTN cụ thể, phù hợp với điều kiện thực tế
    Hiệu trưởng các trường cần chủ động xây dựng kế hoạch HĐTN chi tiết, linh hoạt, tích hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018, đảm bảo phù hợp với đặc điểm địa phương và năng lực nhà trường. Thời gian thực hiện: hàng năm, bắt đầu từ năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường.

  3. Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, cha mẹ học sinh, các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương để huy động nguồn lực, hỗ trợ tổ chức các hoạt động trải nghiệm đa dạng và phong phú. Mục tiêu đạt ít nhất 3 đối tác phối hợp hiệu quả trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  4. Đầu tư và quản lý hiệu quả cơ sở vật chất phục vụ HĐTN
    Lập kế hoạch rà soát, bổ sung, sửa chữa cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ HĐTN; đồng thời khai thác các điều kiện sẵn có tại địa phương như nhà văn hóa, sân vận động để tổ chức hoạt động ngoài trời. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu phối hợp với Phòng Kế hoạch tài chính.

  5. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát việc thực hiện HĐTN
    Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả HĐTN, tổ chức kiểm tra định kỳ và đột xuất, công khai kết quả để điều chỉnh kịp thời. Mục tiêu đạt tỷ lệ 80% hoạt động được đánh giá và phản hồi trong năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục
    Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và các biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động trải nghiệm, từ đó nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ học.

  2. Giáo viên trung học cơ sở
    Cung cấp kiến thức về nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp đánh giá hoạt động trải nghiệm, giúp giáo viên nâng cao kỹ năng tổ chức và tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các quận, huyện
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và tổ chức tập huấn cho các trường trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018, đặc biệt về hoạt động trải nghiệm.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Quản lý giáo dục và Giáo dục học
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động trải nghiệm, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục THCS?
    Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục ngoài giờ học chính khóa, giúp học sinh phát triển phẩm chất, năng lực thực tiễn và kỹ năng sống. Nó quan trọng vì tạo cơ hội cho học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế, phát triển toàn diện nhân cách và năng lực thích ứng xã hội.

  2. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm tại trường THCS?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng kế hoạch, chỉ đạo, phân công và giám sát tổ chức hoạt động trải nghiệm, phối hợp với các bộ phận, giáo viên và các lực lượng giáo dục khác.

  3. Những khó khăn phổ biến khi tổ chức hoạt động trải nghiệm ở các trường THCS hiện nay là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, học sinh và phụ huynh; hạn chế về cơ sở vật chất; thiếu đa dạng hình thức tổ chức; năng lực tổ chức của giáo viên còn hạn chế; và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm?
    Cần nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch cụ thể, tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục, đầu tư cơ sở vật chất phù hợp và tổ chức kiểm tra, đánh giá thường xuyên.

  5. Hoạt động trải nghiệm được đánh giá như thế nào trong chương trình giáo dục phổ thông 2018?
    Kết quả hoạt động trải nghiệm được đánh giá thường xuyên và định kỳ dựa trên các tiêu chí về phẩm chất, năng lực, sự tham gia và kết quả hoạt động của học sinh, được ghi vào hồ sơ học tập tương đương một môn học bắt buộc.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm là thành phần thiết yếu trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh THCS.
  • Thực trạng quản lý HĐTN tại các trường THCS quận Hà Đông còn nhiều hạn chế về nhận thức, tổ chức, cơ sở vật chất và phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Năng lực và vai trò của hiệu trưởng, giáo viên cùng sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên là yếu tố quyết định hiệu quả quản lý HĐTN.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch phù hợp, tăng cường phối hợp, đầu tư cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá thường xuyên.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục và nhà trường triển khai hiệu quả hoạt động trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Phòng Giáo dục quận Hà Đông cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo HĐTN phát huy tối đa hiệu quả giáo dục.