Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29/NQ-TW, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm của giáo dục phổ thông Việt Nam. Tại huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng, với dân số khoảng 191.000 người và đặc điểm là huyện thuần nông, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở các trường tiểu học đóng vai trò then chốt trong phát triển nguồn nhân lực địa phương. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo yêu cầu phát triển năng lực học sinh nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học trong giai đoạn 2021-2024. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 6 trường tiểu học đại diện cho các loại hình trường trong huyện, với sự tham gia của 85 cán bộ quản lý, giáo viên, 592 học sinh và 272 phụ huynh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và sử dụng thiết bị dạy học, từ đó nâng cao năng lực toán học và phẩm chất học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại về phát triển năng lực học sinh, trong đó có quan điểm của Khổng Tử về dạy học sáng tạo, Comenxki về tổ chức hoạt động học tập tích cực, và John Dewey với giáo dục thực nghiệm nhấn mạnh học tập qua trải nghiệm thực tế. Khung lý thuyết còn bao gồm định nghĩa năng lực theo OECD và Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam, nhấn mạnh năng lực là sự kết hợp giữa tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện. Các khái niệm chính gồm: hoạt động dạy học, hoạt động dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực học sinh, quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo yêu cầu phát triển năng lực học sinh, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý như phẩm chất cán bộ quản lý, năng lực giáo viên, đặc điểm nhận thức học sinh, điều kiện cơ sở vật chất và sự chỉ đạo của ngành giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ các năm học 2021-2022, 2022-2023 và khảo sát trực tiếp năm học 2023-2024. Cỡ mẫu gồm 85 cán bộ quản lý, giáo viên, 592 học sinh và 272 phụ huynh tại 6 trường tiểu học huyện Vĩnh Bảo. Phương pháp chọn mẫu là chọn trường đại diện theo tiêu chí đa dạng về vị trí địa lý và chất lượng giáo dục. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm để đánh giá thực trạng. Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn sâu và nghiên cứu sản phẩm hoạt động dạy học được áp dụng để làm rõ các khía cạnh quản lý. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm học 2021 đến 2024, với khảo sát thực địa và xử lý số liệu trong năm học 2023-2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu dạy học môn Toán: Các trường đã xây dựng kế hoạch dạy học môn Toán phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực học sinh, tuy nhiên việc giám sát và điều chỉnh kế hoạch còn hạn chế. Tỷ lệ giáo viên xây dựng kế hoạch bài dạy đạt yêu cầu khoảng 75%, trong khi đó chỉ 60% cán bộ quản lý thường xuyên dự giờ và kiểm tra kế hoạch.

  2. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Giáo viên đã áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như dạy học phân hóa, dạy học trải nghiệm, tuy nhiên chỉ có khoảng 55% giáo viên sử dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong dạy học. Hình thức tổ chức lớp học đa dạng nhưng chưa thực sự phát huy tối đa tính chủ động của học sinh.

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh được thực hiện ở mức trung bình, với 65% giáo viên áp dụng các công cụ đánh giá đa dạng. Tuy nhiên, việc thu thập minh chứng và tham khảo ý kiến phụ huynh còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 40%.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Các trường cơ bản đáp ứng yêu cầu với 100% phòng học có kết nối internet và trang bị máy chiếu, ti vi. Tuy nhiên, 19 trường trong huyện thiếu nhà đa năng và sân chơi, ảnh hưởng đến hoạt động trải nghiệm của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu đồng bộ trong quản lý và nguồn lực hạn chế của các trường tiểu học vùng nông thôn. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả tương đồng với báo cáo của ngành về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin. Việc thiếu sân chơi và nhà đa năng làm giảm cơ hội thực hành và trải nghiệm của học sinh, ảnh hưởng đến phát triển năng lực toàn diện. Biểu đồ phân tích mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và công nghệ thông tin có thể minh họa rõ sự chênh lệch giữa các trường. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của cán bộ quản lý trong việc chỉ đạo, giám sát và hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp, đồng thời cần sự phối hợp chặt chẽ với phụ huynh và ngành giáo dục để nâng cao hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và giám sát kế hoạch dạy học: Cán bộ quản lý cần tổ chức các buổi tập huấn chuyên sâu về xây dựng kế hoạch dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát thường xuyên, định kỳ dự giờ và đánh giá kế hoạch bài dạy. Thời gian thực hiện trong năm học 2024-2025, chủ thể là hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  2. Đẩy mạnh bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng CNTT: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Toán, kết hợp với bồi dưỡng kỹ thuật dạy học phân hóa, dạy học trải nghiệm. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên sử dụng CNTT hiệu quả lên trên 80% trong 2 năm tới.

  3. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực học sinh đa dạng, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, tăng cường thu thập minh chứng và phối hợp với phụ huynh trong đánh giá. Thời gian triển khai từ năm học 2024-2026, do tổ chuyên môn và giáo viên thực hiện.

  4. Nâng cấp cơ sở vật chất, thiết bị dạy học: Phối hợp với các cấp quản lý và địa phương để đầu tư xây dựng nhà đa năng, sân chơi, bổ sung thiết bị dạy học hiện đại nhằm tạo môi trường học tập tích cực, hỗ trợ phát triển năng lực học sinh. Kế hoạch thực hiện trong 3 năm tới, chủ thể là ban giám hiệu và phòng giáo dục huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo yêu cầu phát triển năng lực, giúp nâng cao năng lực quản lý, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.

  2. Giáo viên môn Toán tiểu học: Tài liệu tham khảo hữu ích về phương pháp dạy học tích cực, cách xây dựng kế hoạch bài dạy và đánh giá năng lực học sinh, từ đó cải thiện chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học: Cung cấp khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  4. Phòng giáo dục và đào tạo các địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, nâng cấp cơ sở vật chất và hỗ trợ các trường tiểu học trong việc đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo yêu cầu phát triển năng lực học sinh gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý bao gồm: quản lý mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập, và quản lý phương tiện, thiết bị dạy học. Ví dụ, hiệu trưởng cần giám sát kế hoạch bài dạy và dự giờ để đảm bảo thực hiện đúng mục tiêu.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Phẩm chất và năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố then chốt. Ngoài ra, điều kiện cơ sở vật chất, sự phối hợp của gia đình học sinh và chỉ đạo của ngành giáo dục cũng ảnh hưởng đáng kể. Ví dụ, giáo viên có kỹ năng sử dụng CNTT sẽ nâng cao hiệu quả dạy học.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán?
    Cần xây dựng công cụ đánh giá đa dạng, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, thu thập minh chứng và phối hợp với phụ huynh. Ví dụ, sử dụng bảng kiểm và phiếu đánh giá theo tiêu chí năng lực giúp đánh giá toàn diện hơn.

  4. Phương pháp dạy học nào phù hợp để phát triển năng lực học sinh tiểu học?
    Phương pháp tích cực như dạy học phân hóa, dạy học trải nghiệm, dạy học hợp tác và ứng dụng công nghệ thông tin được khuyến khích. Ví dụ, tổ chức hoạt động nhóm và sử dụng phần mềm học tập giúp học sinh chủ động và sáng tạo hơn.

  5. Các trường tiểu học huyện Vĩnh Bảo cần cải thiện điều kiện gì để đáp ứng yêu cầu đổi mới?
    Cần bổ sung nhà đa năng, sân chơi, thiết bị dạy học hiện đại và tăng cường bồi dưỡng giáo viên. Ví dụ, 19 trường chưa có nhà đa năng ảnh hưởng đến hoạt động trải nghiệm của học sinh, cần ưu tiên đầu tư trong thời gian tới.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo yêu cầu phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học huyện Vĩnh Bảo.
  • Thực trạng cho thấy nhiều tiến bộ trong xây dựng kế hoạch, đổi mới phương pháp và ứng dụng công nghệ, nhưng còn tồn tại hạn chế về giám sát, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm phẩm chất cán bộ quản lý, năng lực giáo viên, điều kiện vật chất, đặc điểm học sinh và sự phối hợp của gia đình, ngành giáo dục.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, kiểm tra đánh giá và cải thiện điều kiện học tập trong giai đoạn 2024-2026.
  • Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan áp dụng kết quả nghiên cứu để thực hiện đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.