Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề (GQVĐ) và sáng tạo (ST) cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tại huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội, môn Toán giữ vai trò then chốt trong việc hình thành nền tảng tư duy logic, kỹ năng phân tích và khả năng sáng tạo cho học sinh. Tuy nhiên, theo báo cáo của ngành giáo dục, điểm trung bình môn Toán tại các trường THCS huyện Ba Vì còn thấp, tỷ lệ học sinh giỏi chưa cao, và kết quả thi vào lớp 10 của THPT Ba Vì đứng cuối trong 30 quận huyện của Hà Nội. Thực trạng này phản ánh những hạn chế trong hoạt động dạy học môn Toán, đặc biệt là việc chưa phát triển hiệu quả năng lực GQVĐ và ST cho học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và ST cho học sinh các trường THCS huyện Ba Vì, từ đó nâng cao chất lượng dạy và học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng từ năm học 2022-2023 đến năm học 2023-2024, với đối tượng là cán bộ quản lý và giáo viên bộ môn Toán tại các trường THCS trên địa bàn huyện. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, góp phần nâng cao năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực học sinh, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học: Quản lý được hiểu là quá trình tổ chức, hướng dẫn, điều khiển và kiểm soát các hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và ST tập trung vào việc tổ chức các hoạt động học tập nhằm phát triển phẩm chất và năng lực đặc thù của môn học.

  • Lý thuyết phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Năng lực GQVĐ là khả năng sử dụng hiệu quả các quá trình nhận thức, hành động và thái độ để giải quyết các tình huống không có sẵn quy trình. Năng lực ST là khả năng tạo ra cái mới có giá trị dựa trên tổ hợp các phẩm chất độc đáo của cá nhân. Cấu trúc năng lực này bao gồm các biểu hiện như xác định và làm rõ thông tin, phân tích tình huống, hình thành và triển khai giải pháp, tư duy độc lập và sáng tạo.

  • Mô hình dạy học theo hướng phát triển năng lực: Mô hình này nhấn mạnh việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực, sáng tạo, lấy học sinh làm trung tâm, với sự hỗ trợ hợp lý của giáo viên nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, phương pháp dạy học tích cực, và kiểm tra đánh giá năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, khảo sát thực trạng tại các trường THCS huyện Ba Vì, phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên bộ môn Toán, và quan sát hoạt động dạy học.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định tính và định lượng, áp dụng toán thống kê để xử lý số liệu khảo sát, tính tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình, so sánh kết quả giữa các năm học.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với khoảng 150 cán bộ quản lý và giáo viên bộ môn Toán tại các trường THCS huyện Ba Vì, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong hai năm học 2022-2023 và 2023-2024, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về dạy học theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và ST: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển năng lực này trong môn Toán. Tuy nhiên, còn 35% chưa nắm vững hoặc hiểu chưa sâu sắc, ảnh hưởng đến việc triển khai thực hiện.

  2. Hiệu quả hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực: Kết quả khảo sát cho thấy chỉ khoảng 58% học sinh đạt mức độ phát triển năng lực GQVĐ và ST ở mức khá trở lên, trong khi tỷ lệ này ở các trường khác trong thành phố đạt trên 70%. Điều này phản ánh sự cần thiết phải nâng cao chất lượng quản lý và phương pháp dạy học.

  3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học: Việc xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực được thực hiện ở mức trung bình với 60% giáo viên có kế hoạch chi tiết và phù hợp. Công tác kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh còn hạn chế, chỉ có 55% giáo viên áp dụng đa dạng các hình thức đánh giá tích cực.

  4. Cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: Khoảng 70% trường THCS trên địa bàn có phòng học được trang bị thiết bị công nghệ thông tin cơ bản như máy chiếu, bảng tương tác, tuy nhiên việc sử dụng hiệu quả các phương tiện này trong dạy học còn hạn chế do thiếu kỹ năng và đào tạo cho giáo viên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, cơ sở vật chất chưa đồng bộ và chưa được đầu tư đầy đủ, đặc biệt là các thiết bị hỗ trợ dạy học tích cực. Về chủ quan, năng lực quản lý và nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên còn chưa đồng đều, dẫn đến việc triển khai các hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực chưa hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với xu hướng chung ở nhiều địa phương khi chuyển đổi sang mô hình giáo dục phát triển năng lực. Các nghiên cứu trước đây cũng chỉ ra rằng việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dạy học.

Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như giải quyết vấn đề, dự án, thảo luận nhóm đã được chứng minh là hiệu quả trong việc phát triển năng lực GQVĐ và ST, tuy nhiên cần có sự hỗ trợ quản lý chặt chẽ và đồng bộ từ nhà trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và mức độ phát triển năng lực học sinh theo từng trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và ST, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức và đánh giá hiệu quả dạy học. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng tích cực, sáng tạo: Khuyến khích giáo viên áp dụng linh hoạt các phương pháp như giải quyết vấn đề, dự án, thảo luận nhóm, thực hành trải nghiệm nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh. Nhà trường cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới này, triển khai trong 2 năm học tiếp theo.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư nâng cấp phòng học thông minh, trang bị đầy đủ thiết bị công nghệ hỗ trợ dạy học như máy chiếu, bảng tương tác, phần mềm học tập. Đồng thời tổ chức các buổi tập huấn kỹ năng sử dụng công nghệ cho giáo viên. Kế hoạch thực hiện trong 18 tháng, do UBND huyện và Phòng Giáo dục chủ trì.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đa dạng và khách quan: Phát triển các hình thức đánh giá năng lực học sinh đa chiều như bài tập tình huống, dự án học tập, đánh giá qua sản phẩm và thảo luận nhóm. Giáo viên cần được hướng dẫn cụ thể về kỹ thuật đánh giá này, triển khai thí điểm trong năm học tới và nhân rộng sau đó.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên bộ môn Toán THCS: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kỹ thuật giảng dạy và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực GQVĐ và ST cho học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá thực trạng, đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và ST là gì?
    Là quá trình tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động dạy học nhằm phát triển khả năng giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh, đảm bảo mục tiêu giáo dục toàn diện.

  2. Tại sao cần phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo trong môn Toán?
    Năng lực này giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn vận dụng linh hoạt vào thực tế, đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại và phát triển bền vững.

  3. Những phương pháp dạy học nào hiệu quả để phát triển năng lực này?
    Các phương pháp như giải quyết vấn đề, dự án, thảo luận nhóm, thực hành trải nghiệm được đánh giá cao trong việc phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề.

  4. Cơ sở vật chất ảnh hưởng thế nào đến việc dạy học theo hướng này?
    Cơ sở vật chất hiện đại như phòng học thông minh, thiết bị công nghệ hỗ trợ giúp giáo viên tổ chức các hoạt động học tập tích cực, tăng tính tương tác và hiệu quả học tập.

  5. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá năng lực GQVĐ và ST của học sinh?
    Cần áp dụng đa dạng hình thức đánh giá như bài tập tình huống, dự án học tập, sản phẩm học tập và quan sát quá trình học tập để đánh giá toàn diện năng lực học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và ST là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục THCS tại huyện Ba Vì.
  • Thực trạng hiện nay còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm bồi dưỡng cán bộ quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá đa dạng.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng trong 2-3 năm tới để nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực toàn diện.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm phát triển năng lực GQVĐ và ST cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.