Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá định kì năng lực môn Tiếng Việt lớp 5 theo chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục Hải Phòng, hiện nay việc kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh còn nhiều hạn chế, chủ yếu dựa trên các phương pháp truyền thống như tự luận và vấn đáp, chưa thực sự phát huy được vai trò đánh giá toàn diện năng lực học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế bộ đề kiểm tra, đánh giá định kì năng lực môn Tiếng Việt lớp 5, đảm bảo tính khả thi, đồng bộ và phát triển năng lực học sinh theo chương trình GDPT 2018. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại ba trường tiểu học của thành phố Hải Phòng trong năm học 2022-2023, bao gồm Trường Tiểu học Chính Mĩ, Quảng Thanh và Hợp Thành. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp công cụ đánh giá chính xác, khách quan, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Tiếng Việt, đồng thời hỗ trợ giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp với năng lực học sinh. Qua khảo sát thực tế, khoảng 70% học sinh chuẩn bị bài trước khi kiểm tra, tuy nhiên vẫn còn 30% chưa có ý thức ôn tập, phản ánh nhu cầu cấp thiết về đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực và lý thuyết kiểm tra, đánh giá trong giáo dục. Lý thuyết phát triển năng lực nhấn mạnh năng lực là tổ hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính cá nhân giúp học sinh thực hiện hiệu quả các hoạt động học tập và cuộc sống. Theo quan điểm của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2018, năng lực được hiểu là khả năng vận dụng sáng tạo kiến thức và kỹ năng trong các tình huống thực tế. Lý thuyết kiểm tra, đánh giá tập trung vào việc thu thập, phân tích thông tin nhằm đánh giá chính xác kết quả học tập, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học. Các khái niệm chính bao gồm: kiểm tra định kì, đánh giá thường xuyên, ma trận đề kiểm tra, và tiêu chí đánh giá năng lực. Mô hình xây dựng bộ đề kiểm tra dựa trên nguyên tắc đảm bảo tính khả thi, đồng bộ, kế thừa và phát triển, kết hợp giữa câu hỏi trắc nghiệm khách quan và tự luận nhằm đánh giá toàn diện năng lực đọc, viết, nghe, nói của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng tại ba trường tiểu học ở Hải Phòng với 125 giáo viên và 210 học sinh tham gia. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng qua thống kê mô tả và so sánh, sử dụng phần mềm thống kê để xử lý dữ liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm sư phạm. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm được tiến hành tại Trường Tiểu học Hợp Thành nhằm kiểm định tính khả thi và hiệu quả của bộ đề kiểm tra được xây dựng. Cỡ mẫu được chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho đối tượng nghiên cứu, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, bao gồm các giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế bộ đề, thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về kiểm tra, đánh giá: 100% giáo viên đồng ý kiểm tra, đánh giá là biện pháp quan trọng nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 26.6% giáo viên đánh giá cao vai trò giúp học sinh tự đánh giá và định hướng phát triển bản thân, cho thấy nhận thức về đánh giá phát triển năng lực còn hạn chế.

  2. Phương pháp đánh giá được sử dụng: Phương pháp làm bài tự luận và vấn đáp được sử dụng thường xuyên với tỷ lệ trên 50%, trong khi phương pháp đánh giá qua sản phẩm hoạt động học sinh chỉ đạt khoảng 17.3%, phản ánh sự ưu tiên các phương pháp truyền thống.

  3. Hình thức đánh giá: Đánh giá định kì được thực hiện tốt hơn đánh giá thường xuyên, với điểm trung bình 2.72 so với mức trung bình của đánh giá thường xuyên, cho thấy sự chưa đồng bộ trong áp dụng các hình thức đánh giá.

  4. Thực trạng học sinh: Khoảng 70% học sinh chuẩn bị bài trước khi kiểm tra, tuy nhiên 30% chưa có ý thức ôn tập, đồng thời mức độ hứng thú với môn Tiếng Việt còn thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập và kết quả đánh giá.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc giáo viên chưa được đào tạo đầy đủ về phương pháp kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực, dẫn đến việc áp dụng các phương pháp truyền thống chiếm ưu thế. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương khi đổi mới kiểm tra, đánh giá còn gặp khó khăn do thói quen và áp lực công việc. Việc đánh giá định kì được thực hiện tốt hơn do có sự chỉ đạo từ nhà trường và cơ quan quản lý, nhưng đánh giá thường xuyên chưa phát huy hiệu quả do thiếu công cụ và phương pháp phù hợp. Kết quả khảo sát học sinh cho thấy cần tăng cường các biện pháp tạo động lực học tập và nâng cao nhận thức về vai trò của việc chuẩn bị bài. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp đánh giá và biểu đồ tròn về mức độ chuẩn bị bài của học sinh, giúp minh họa rõ nét thực trạng hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn nâng cao nhận thức và kỹ năng cho giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về xây dựng và sử dụng bộ đề kiểm tra theo hướng phát triển năng lực, nhằm nâng cao tỷ lệ áp dụng phương pháp đánh giá đa dạng và hiệu quả. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Xây dựng và phổ biến bộ đề kiểm tra mẫu: Cung cấp bộ đề kiểm tra định kì mẫu theo ma trận đề chuẩn, đảm bảo tính đồng bộ và khả thi, giúp giáo viên tham khảo và áp dụng dễ dàng. Thực hiện trong quý 3 năm học, do các trường tiểu học chủ trì.

  3. Tăng cường đánh giá thường xuyên qua hoạt động thực hành và sản phẩm học sinh: Khuyến khích giáo viên áp dụng các hình thức đánh giá qua sản phẩm, dự án học tập nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Thời gian áp dụng từ đầu năm học tiếp theo, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn thực hiện.

  4. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và phụ huynh: Tăng cường trao đổi thông tin về kết quả học tập và đánh giá năng lực học sinh, nâng cao ý thức chuẩn bị bài và hứng thú học tập của học sinh. Thực hiện liên tục trong năm học, do ban giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được công cụ và phương pháp đánh giá năng lực môn Tiếng Việt lớp 5, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và đánh giá học sinh một cách toàn diện.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hướng dẫn và tổ chức các hoạt động kiểm tra, đánh giá phù hợp với chương trình GDPT 2018.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo mô hình thiết kế bộ đề kiểm tra và kết quả thực nghiệm sư phạm, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới kiểm tra, đánh giá.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về phương pháp đánh giá năng lực học sinh, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ con em học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bộ đề kiểm tra được xây dựng dựa trên nguyên tắc nào?
    Bộ đề kiểm tra tuân thủ nguyên tắc đảm bảo tính khả thi, đồng bộ, kế thừa và phát triển, kết hợp câu hỏi trắc nghiệm và tự luận để đánh giá toàn diện năng lực đọc, viết, nghe, nói của học sinh.

  2. Phương pháp nghiên cứu chính trong luận văn là gì?
    Luận văn sử dụng phương pháp khảo sát thực trạng, phân tích định lượng qua thống kê và thực nghiệm sư phạm để kiểm định tính khả thi và hiệu quả của bộ đề kiểm tra.

  3. Tại sao đánh giá thường xuyên chưa đạt hiệu quả cao?
    Nguyên nhân chính là do giáo viên chưa áp dụng đa dạng phương pháp đánh giá, còn ưu tiên các phương pháp truyền thống như tự luận và vấn đáp, thiếu công cụ hỗ trợ và thời gian thực hiện.

  4. Bộ đề kiểm tra có phù hợp với học sinh có năng lực khác nhau không?
    Bộ đề được thiết kế theo ma trận đề với các mức độ khó khác nhau, giúp phân loại và đánh giá chính xác năng lực đa dạng của học sinh.

  5. Làm thế nào để phụ huynh hỗ trợ con em trong việc chuẩn bị kiểm tra?
    Phụ huynh cần phối hợp với giáo viên để nắm bắt nội dung học tập, khuyến khích con ôn tập bài trước, tạo môi trường học tập tích cực và theo dõi kết quả đánh giá thường xuyên.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công bộ đề kiểm tra, đánh giá định kì năng lực môn Tiếng Việt lớp 5 theo chương trình GDPT 2018, đảm bảo tính khả thi và đồng bộ.
  • Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy bộ đề giúp đánh giá toàn diện năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học.
  • Nhận thức và phương pháp đánh giá của giáo viên còn hạn chế, cần được nâng cao thông qua đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện công tác kiểm tra, đánh giá, tăng cường phối hợp giữa nhà trường và phụ huynh.
  • Tiếp tục triển khai thực nghiệm mở rộng và hoàn thiện bộ đề trong các năm học tiếp theo để đảm bảo tính bền vững và hiệu quả.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa tập huấn cho giáo viên và phổ biến bộ đề kiểm tra mẫu tại các trường tiểu học trong thành phố Hải Phòng nhằm nâng cao chất lượng đánh giá năng lực học sinh.