Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) và hướng nghiệp (HN) cho học sinh lớp 6 là một nội dung giáo dục mới được đưa vào chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh. Tại huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La, với quy mô 19 trường THCS và hơn 3.300 học sinh lớp 6 năm học 2021-2022, việc quản lý và tổ chức HĐTN, HN đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng quản lý HĐTN, HN cho học sinh lớp 6 tại các trường THCS huyện Sông Mã, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo chương trình GDPT 2018. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2021-2022, khảo sát tại 5 trường THCS tiêu biểu trên địa bàn huyện, với sự tham gia của 32 cán bộ quản lý, 40 giáo viên, 200 học sinh và 50 phụ huynh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại vùng miền núi, dân tộc thiểu số, đồng thời hỗ trợ thực hiện hiệu quả các mục tiêu đổi mới giáo dục toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục trải nghiệm, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý nhà trường là sự vận hành theo nguyên lý giáo dục để thực hiện mục tiêu đào tạo và phát triển học sinh toàn diện.

  • Lý thuyết giáo dục trải nghiệm: Học tập thông qua trải nghiệm giúp học sinh phát triển năng lực thực hành, kỹ năng sống và định hướng nghề nghiệp. Các phương pháp tổ chức như giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm được áp dụng để tăng tính sáng tạo và hứng thú học tập.

  • Khái niệm chính: Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là các hoạt động giáo dục có định hướng, giúp học sinh khám phá bản thân, rèn luyện kỹ năng, hiểu biết về nghề nghiệp và phát triển phẩm chất công dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát bảng hỏi, phỏng vấn sâu với 32 cán bộ quản lý, 40 giáo viên, 200 học sinh và 50 phụ huynh tại 5 trường THCS huyện Sông Mã; dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tính tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình đánh giá nhận thức, thực trạng quản lý; phân tích so sánh mức độ thực hiện các hoạt động; kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 9/2021 đến tháng 10/2022, bao gồm giai đoạn khảo sát thực địa, xử lý dữ liệu và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của HĐTN, HN: 60% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá HĐTN, HN cho học sinh lớp 6 là rất quan trọng, 34,5% cho là quan trọng, chỉ 5,5% không quan trọng. Điểm trung bình nhận thức về yêu cầu cần đạt của HĐTN, HN đạt mức 4,11 (mức tốt).

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu: 41,6% cán bộ quản lý và giáo viên xác định rõ mục tiêu HĐTN, HN theo chương trình; 38,8% hiểu rõ mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực học sinh; tuy nhiên chỉ 25% đánh giá tốt việc bảo đảm cơ sở vật chất và phương tiện phục vụ hoạt động. Điểm trung bình thực hiện mục tiêu là 3,70 (mức khá).

  3. Thực hiện nội dung HĐTN, HN: Nội dung tạo sự hứng thú với môn học được 44% giáo viên đánh giá rất tốt, 43% củng cố kiến thức; tuy nhiên vẫn còn 5-6% đánh giá kém hoặc rất kém ở các nội dung như kỹ năng thực hành, giáo dục kỹ năng sống. Điểm trung bình thực hiện nội dung là 3,94 (mức khá).

  4. Phương pháp tổ chức: Phương pháp trò chơi được sử dụng nhiều nhất với 50% đánh giá rất tốt, tiếp theo là thảo luận nhóm (47%), giải quyết vấn đề (44%), đóng vai (44%), diễn đàn (43%). Học sinh đánh giá mức độ sử dụng các phương pháp đạt điểm trung bình 3,48 (mức khá), trong đó thảo luận nhóm và giải quyết vấn đề được sử dụng thường xuyên nhất.

  5. Thực trạng học sinh tham gia: Học sinh có mức độ thực hiện các hoạt động học tập như chuẩn bị bài, tham gia thảo luận, tự học đạt điểm trung bình 3,44 (mức khá), tuy nhiên vẫn còn khoảng 15-20% học sinh có ý thức kém hoặc rất kém trong các hoạt động này.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của HĐTN, HN là tích cực, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, việc bảo đảm cơ sở vật chất và điều kiện tổ chức còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện mục tiêu. Phương pháp tổ chức đa dạng, trong đó trò chơi và thảo luận nhóm được ưu tiên do tính hấp dẫn và phát huy năng lực học sinh. Mức độ tham gia của học sinh khá tốt nhưng vẫn cần nâng cao ý thức tự giác và chủ động trong học tập. So sánh với các nghiên cứu trong nước, như tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, thực trạng tương tự về nhận thức tốt nhưng còn hạn chế về điều kiện và phương pháp tổ chức. Việc kiểm tra, đánh giá HĐTN, HN theo Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT chưa được thực hiện thường xuyên và đồng bộ, cần được cải thiện để nâng cao chất lượng quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên, bảng so sánh điểm trung bình các nội dung thực hiện mục tiêu và phương pháp tổ chức, cũng như biểu đồ tròn phân bố mức độ tham gia của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về quản lý và tổ chức HĐTN, HN, nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng phương pháp đa dạng như diễn đàn, đóng vai. Thời gian thực hiện trong năm học tiếp theo, do Phòng GD&ĐT huyện chủ trì phối hợp với các trường.

  2. Đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị: Bố trí kinh phí hợp lý để mua sắm thiết bị phục vụ HĐTN, HN, xây dựng phòng học chức năng, sân chơi phù hợp. Thực hiện trong kế hoạch đầu tư phát triển giáo dục giai đoạn 2023-2025, do UBND huyện và các trường phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng và triển khai hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả HĐTN, HN: Ban hành tiêu chí đánh giá cụ thể, tổ chức kiểm tra định kỳ, sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh kế hoạch và phương pháp tổ chức. Thời gian áp dụng từ năm học 2023-2024, do Ban giám hiệu các trường và tổ chuyên môn thực hiện.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Huy động sự tham gia của phụ huynh và các tổ chức xã hội trong tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, tạo môi trường học tập thực tế và đa dạng. Thực hiện liên tục, do các trường phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh và các tổ chức địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, trường THCS: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý HĐTN, HN phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên phụ trách HĐTN, HN: Hướng dẫn phương pháp tổ chức, đánh giá hoạt động trải nghiệm, nâng cao kỹ năng tổ chức và quản lý lớp học.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, giáo dục học: Tài liệu tham khảo về quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp trong bối cảnh đổi mới chương trình GDPT 2018.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức xã hội tham gia giáo dục: Hiểu rõ vai trò, ý nghĩa của HĐTN, HN, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ học sinh phát triển toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. HĐTN, HN cho học sinh lớp 6 có vai trò gì trong chương trình GDPT 2018?
    HĐTN, HN giúp học sinh phát triển năng lực thực hành, kỹ năng sống, khám phá bản thân và định hướng nghề nghiệp, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực theo yêu cầu đổi mới giáo dục.

  2. Phương pháp tổ chức HĐTN, HN nào được sử dụng phổ biến nhất?
    Phương pháp trò chơi và thảo luận nhóm được sử dụng nhiều nhất vì tạo hứng thú, phát huy sáng tạo và kỹ năng làm việc nhóm của học sinh.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý HĐTN, HN tại các trường THCS huyện Sông Mã là gì?
    Chủ yếu là hạn chế về cơ sở vật chất, trang thiết bị, kinh phí và việc kiểm tra, đánh giá chưa thường xuyên, đồng thời giáo viên còn thiếu kỹ năng tổ chức đa dạng phương pháp.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tham gia của học sinh trong HĐTN, HN?
    Cần tăng cường bồi dưỡng kỹ năng cho giáo viên, sử dụng phương pháp phù hợp, phối hợp với gia đình và cộng đồng để tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh chủ động, tự giác.

  5. Luận văn có đề xuất giải pháp gì để cải thiện quản lý HĐTN, HN?
    Đề xuất tăng cường đào tạo bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá hiệu quả, và tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

Kết luận

  • Nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 6 trong chương trình GDPT 2018 tại huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, phương pháp tổ chức và kiểm tra đánh giá, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Phương pháp tổ chức đa dạng, trong đó trò chơi và thảo luận nhóm được sử dụng phổ biến, góp phần nâng cao hứng thú và năng lực học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá đồng bộ.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai bồi dưỡng, đầu tư trang thiết bị, xây dựng tiêu chí đánh giá và tăng cường phối hợp giáo dục trong năm học tới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông!