Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 và yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông, việc nâng cao chất lượng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường Trung học cơ sở (THCS) trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng, với gần 24 vạn dân và hệ thống 10 trường THCS công lập, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý tổ chuyên môn đáp ứng Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung khảo sát giai đoạn 2020-2023 nhằm phân tích các hoạt động tổ chuyên môn, từ xây dựng kế hoạch, tổ chức dạy học, bồi dưỡng giáo viên đến kiểm tra, đánh giá hiệu quả hoạt động. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng quản lý tổ chuyên môn tại các trường THCS quận Lê Chân, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhằm thúc đẩy phát triển năng lực dạy học của giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục địa phương xây dựng môi trường học tập chuyên môn hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc nhân rộng mô hình quản lý tổ chuyên môn phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình hoạt động tổ chuyên môn trong nhà trường. Lý thuyết quản lý giáo dục được tiếp cận qua các chức năng quản lý cơ bản: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá nhằm đảm bảo hoạt động tổ chuyên môn vận hành hiệu quả. Mô hình tổ chuyên môn được xây dựng dựa trên quan điểm của Johnson (2003) và Aguilar (2012), nhấn mạnh vai trò của tổ chuyên môn như một đơn vị chuyên môn trong nhà trường, nơi giáo viên cùng trao đổi, học hỏi và phát triển năng lực dạy học. Các khái niệm chính bao gồm: (1) Quản lý hoạt động tổ chuyên môn, (2) Hoạt động sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, (3) Năng lực dạy học của giáo viên, (4) Quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn, (5) Kiểm tra, đánh giá hoạt động tổ chuyên môn. Lý thuyết cũng đề cập đến các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tổ chuyên môn như năng lực cán bộ quản lý, điều kiện cơ sở vật chất, văn bản chỉ đạo của ngành giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Dữ liệu được thu thập từ 10 trường THCS công lập trên địa bàn quận Lê Chân, Hải Phòng, với cỡ mẫu khoảng 300 cán bộ quản lý và giáo viên tham gia khảo sát bằng bảng hỏi. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường và tổ chuyên môn. Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn sâu và tọa đàm nhóm được áp dụng để thu thập ý kiến chuyên sâu từ cán bộ quản lý và giáo viên cốt cán. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm, và hệ số tương quan nhằm đánh giá thực trạng và mối quan hệ giữa các yếu tố quản lý. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2020 đến 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát hiện trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp quản lý phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn: Khoảng 78% tổ chuyên môn tại các trường THCS quận Lê Chân đã xây dựng kế hoạch hoạt động hàng năm, tuy nhiên chỉ có 54% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và hiệu quả. Việc xây dựng kế hoạch còn mang tính hình thức, chưa bám sát thực tế chất lượng dạy học và nhu cầu bồi dưỡng giáo viên.

  2. Quản lý hoạt động dạy học và sinh hoạt chuyên môn: 65% giáo viên tham gia khảo sát đánh giá hoạt động sinh hoạt chuyên môn chưa thực sự đổi mới, còn nặng về lý thuyết, thiếu chiều sâu nghiên cứu bài học. Tỷ lệ giáo viên được dự giờ, thao giảng và phản hồi chuyên môn đạt khoảng 60%, cho thấy công tác quản lý chưa đồng bộ và chưa phát huy tối đa vai trò của tổ trưởng chuyên môn.

  3. Công tác bồi dưỡng và tự bồi dưỡng giáo viên: Chỉ khoảng 48% giáo viên được tham gia các lớp bồi dưỡng chuyên môn theo kế hoạch của tổ chuyên môn. Việc tự bồi dưỡng còn hạn chế do thiếu sự hỗ trợ về thời gian và kinh phí. Tổ trưởng chuyên môn chưa phát huy hết vai trò trong việc thúc đẩy hoạt động này.

  4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động tổ chuyên môn: Công tác kiểm tra, đánh giá được thực hiện thường xuyên ở 70% trường, nhưng chủ yếu mang tính hành chính, chưa tạo được không khí cởi mở, xây dựng để nâng cao chất lượng chuyên môn. Việc đánh giá chưa tập trung vào kết quả thực chất của hoạt động dạy học và phát triển năng lực giáo viên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chưa đồng đều, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý và tổ chuyên môn. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát tại quận Lê Chân phản ánh đúng xu hướng chung về khó khăn trong đổi mới sinh hoạt chuyên môn và quản lý tổ chuyên môn tại các trường THCS. Việc thiếu cơ sở vật chất, kinh phí và văn bản hướng dẫn cụ thể cũng là những yếu tố khách quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các hoạt động quản lý tổ chuyên môn và bảng so sánh mức độ hài lòng của giáo viên về các hoạt động sinh hoạt chuyên môn. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của việc đổi mới phương pháp quản lý, tăng cường đào tạo năng lực cho cán bộ quản lý và tổ trưởng chuyên môn, đồng thời phát huy vai trò tự chủ của tổ chuyên môn trong việc xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động chuyên môn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn: Triển khai các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng quản lý tổ chuyên môn, phương pháp đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ quản lý đạt chuẩn năng lực quản lý lên trên 85% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT Hải Phòng phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn sát thực tế: Hướng dẫn các trường xây dựng kế hoạch dựa trên nhu cầu thực tế của giáo viên và học sinh, đảm bảo kế hoạch có tính khả thi và đo lường được hiệu quả. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo, với sự giám sát của phòng GD&ĐT quận.

  3. Đổi mới nội dung và hình thức sinh hoạt chuyên môn: Khuyến khích tổ chuyên môn tổ chức sinh hoạt theo hướng nghiên cứu bài học, tăng cường dự giờ, phản hồi và thảo luận chuyên môn sâu. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên hài lòng với sinh hoạt chuyên môn lên trên 75% trong 3 năm tới.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá hoạt động tổ chuyên môn theo hướng xây dựng: Thiết lập hệ thống đánh giá dựa trên kết quả thực chất, tạo môi trường cởi mở, khuyến khích phản biện và sáng tạo. Chủ thể thực hiện là hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, phối hợp với phòng GD&ĐT quận, áp dụng trong năm học tới.

  5. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và kinh phí cho hoạt động tổ chuyên môn: Đề xuất ngân sách hỗ trợ mua sắm thiết bị, phòng họp chuyên môn và kinh phí tổ chức các hoạt động bồi dưỡng, khen thưởng. Mục tiêu nâng mức đầu tư cho tổ chuyên môn lên ít nhất 10% tổng ngân sách hoạt động chuyên môn trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tổ chuyên môn, giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động chuyên môn hiệu quả.

  2. Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn các trường THCS: Tài liệu tham khảo quan trọng để đổi mới phương pháp quản lý, nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn, bồi dưỡng năng lực giáo viên theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Giáo viên THCS: Hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ của tổ chuyên môn, từ đó chủ động tham gia các hoạt động bồi dưỡng, nghiên cứu bài học, nâng cao năng lực dạy học và phát triển nghề nghiệp.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và các biện pháp quản lý tổ chuyên môn có tính ứng dụng cao, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là gì và tại sao quan trọng?
    Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra các hoạt động chuyên môn của tổ nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Đây là yếu tố then chốt giúp giáo viên phát triển năng lực, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý tổ chuyên môn hiện nay là gì?
    Khó khăn bao gồm năng lực quản lý chưa đồng đều, thiếu cơ sở vật chất, kinh phí hạn chế, nội dung sinh hoạt chuyên môn còn mang tính hình thức và chưa thực sự đổi mới theo hướng nghiên cứu bài học.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sinh hoạt chuyên môn?
    Cần đổi mới nội dung sinh hoạt theo hướng nghiên cứu bài học, tăng cường dự giờ, phản hồi, xây dựng kế hoạch sát thực tế và tạo môi trường làm việc cởi mở, khuyến khích chia sẻ, phản biện tích cực.

  4. Vai trò của tổ trưởng chuyên môn trong quản lý tổ chuyên môn là gì?
    Tổ trưởng chuyên môn là người điều hành, tổ chức hoạt động chuyên môn, hỗ trợ giáo viên, phối hợp với hiệu trưởng trong xây dựng kế hoạch, kiểm tra, đánh giá và thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học.

  5. Các biện pháp quản lý tổ chuyên môn có thể áp dụng trong thời gian ngắn là gì?
    Có thể tập trung đào tạo nâng cao năng lực quản lý cho tổ trưởng, xây dựng kế hoạch hoạt động cụ thể, đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học và tăng cường kiểm tra, đánh giá xây dựng.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại 10 trường THCS quận Lê Chân, Hải Phòng, trong giai đoạn 2020-2023.
  • Phát hiện nhiều hạn chế trong xây dựng kế hoạch, tổ chức sinh hoạt chuyên môn và công tác bồi dưỡng giáo viên, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm đào tạo cán bộ quản lý, đổi mới sinh hoạt chuyên môn, kiểm tra đánh giá xây dựng và cải thiện điều kiện cơ sở vật chất.
  • Các giải pháp hướng tới nâng cao năng lực dạy học của giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Khuyến nghị các cấp quản lý giáo dục địa phương triển khai đồng bộ các biện pháp trong vòng 2-3 năm tới để nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn, góp phần phát triển giáo dục bền vững.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng cần áp dụng ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo tổ chuyên môn thực sự trở thành trung tâm phát triển năng lực chuyên môn cho giáo viên.