Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo Việt Nam, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo là một trong ba năng lực chung cần được hình thành và phát triển xuyên suốt quá trình học tập. Trường THCS Lăng Can, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang, trong giai đoạn 2019-2022, đã có nhiều đổi mới trong quản lý hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh còn nhiều hạn chế, như một số giáo viên chưa chủ động đổi mới phương pháp dạy học, chất lượng giáo dục chưa đi vào chiều sâu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học tại trường THCS Lăng Can theo yêu cầu phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung khảo sát trong năm học 2021-2022, dựa trên dữ liệu thu thập từ 21 cán bộ giáo viên, 2 chuyên viên Phòng Giáo dục huyện Lâm Bình và 23 phụ huynh học sinh, đồng thời phân tích báo cáo đánh giá hoạt động dạy học trong 3 năm học gần đây (2019-2022).

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý hoạt động dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, góp phần nâng cao hiệu quả đổi mới giáo dục tại các trường THCS vùng miền núi, đặc biệt là trường THCS Lăng Can.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào các chức năng quản lý như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá nhằm đảm bảo hoạt động dạy học diễn ra hiệu quả. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh nhấn mạnh việc hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo thông qua các hoạt động dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý hoạt động dạy học: quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý đến hoạt động dạy và học nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: khả năng nhận diện, phân tích tình huống, đề xuất và đánh giá các giải pháp mới trong học tập và đời sống.
  • Phương thức dạy học phát triển năng lực: các hình thức tổ chức dạy học như hoạt động nhóm, đóng vai, dự án nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu tài liệu và nghiên cứu thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Tài liệu chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các nghiên cứu khoa học liên quan.
  • Dữ liệu khảo sát thực trạng tại trường THCS Lăng Can qua phiếu hỏi, phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và học sinh.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 21 cán bộ giáo viên, 2 chuyên viên Phòng Giáo dục huyện Lâm Bình, 23 phụ huynh học sinh. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu toàn bộ đối với các nhóm đối tượng có số lượng hạn chế.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, tính tỷ lệ phần trăm, giá trị trung bình để đánh giá mức độ thực hiện các nội dung quản lý. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022, kết hợp phân tích báo cáo hoạt động dạy học của nhà trường trong 3 năm học gần nhất (2019-2022).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ giáo viên về yêu cầu phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Khoảng 76% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển năng lực này trong dạy học, tuy nhiên còn 24% chưa thực sự nắm vững hoặc chưa áp dụng hiệu quả trong giảng dạy.

  2. Thực hiện mục tiêu dạy học phát triển năng lực: Tỷ lệ giáo viên thực hiện đầy đủ mục tiêu phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo đạt khoảng 68%, trong khi 32% còn hạn chế do thiếu kinh nghiệm hoặc chưa được bồi dưỡng chuyên sâu.

  3. Phương thức dạy học và kiểm tra đánh giá: 62% giáo viên thường xuyên áp dụng phương thức hoạt động nhóm và đóng vai, nhưng chỉ có 54% sử dụng đa dạng các phương pháp kiểm tra đánh giá phù hợp với năng lực học sinh. Việc kiểm tra đánh giá chủ yếu vẫn tập trung vào kiến thức, chưa thực sự phát huy năng lực sáng tạo.

  4. Quản lý hoạt động dạy học của Ban Giám hiệu: Ban Giám hiệu đã xây dựng kế hoạch và chỉ đạo các hoạt động dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực, tuy nhiên mức độ kiểm tra, giám sát và hỗ trợ giáo viên còn chưa đồng đều, với tỷ lệ 70% giáo viên đánh giá tích cực về sự hỗ trợ này.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy, mặc dù trường THCS Lăng Can đã có nhiều nỗ lực trong việc đổi mới quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định. Nguyên nhân chủ yếu là do năng lực quản lý của một số cán bộ quản lý chưa đồng đều, đội ngũ giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ về phương pháp dạy học phát triển năng lực, và điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị hỗ trợ còn hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực tại trường THCS Lăng Can tương đối thấp hơn so với các trường THCS ở các thành phố lớn, phản ánh sự khác biệt về điều kiện và nguồn lực. Việc quản lý chưa chặt chẽ cũng ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm giáo viên thực hiện các nội dung quản lý, biểu đồ tròn về mức độ nhận thức của giáo viên, và bảng tổng hợp các phương pháp dạy học được áp dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng về phương pháp dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, nhằm nâng cao năng lực sư phạm và đổi mới phương pháp giảng dạy. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với nhà trường.

  2. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đa dạng và phù hợp: Phát triển bộ công cụ kiểm tra đánh giá năng lực học sinh, khuyến khích sử dụng phương pháp đánh giá qua sản phẩm, dự án, tự đánh giá và đánh giá chéo. Thời gian triển khai trong 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn.

  3. Nâng cao năng lực quản lý của Ban Giám hiệu: Tổ chức các lớp đào tạo về quản lý đổi mới giáo dục, kỹ năng lãnh đạo và giám sát hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực. Mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với trường.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung thiết bị, phương tiện hỗ trợ dạy học tích cực, đặc biệt là công nghệ thông tin để phục vụ các phương thức dạy học hiện đại. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hoạt động dạy học phát triển năng lực, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tại các trường THCS.

  2. Giáo viên trung học cơ sở: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò của quản lý hoạt động dạy học trong việc phát triển năng lực học sinh, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong giáo dục con em.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học nhằm hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh, đảm bảo mục tiêu giáo dục được thực hiện hiệu quả.

  2. Tại sao năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo lại quan trọng đối với học sinh THCS?
    Năng lực này giúp học sinh phát triển tư duy độc lập, khả năng phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp sáng tạo trong học tập và cuộc sống, từ đó chuẩn bị tốt cho tương lai và hội nhập xã hội.

  3. Những phương pháp dạy học nào phù hợp để phát triển năng lực này?
    Các phương pháp như hoạt động nhóm, đóng vai, dự án, trò chơi và giải quyết vấn đề được đánh giá cao vì tạo điều kiện cho học sinh chủ động, sáng tạo và hợp tác trong học tập.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh?
    Có thể sử dụng các phương pháp đánh giá đa dạng như quan sát, đánh giá sản phẩm, tự đánh giá, đánh giá chéo và kiểm tra qua dự án, nhằm phản ánh chính xác năng lực thực tế của học sinh.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực?
    Năng lực quản lý của Ban Giám hiệu và năng lực sư phạm của giáo viên là hai yếu tố chủ chốt, bên cạnh đó điều kiện cơ sở vật chất và sự phối hợp của gia đình, xã hội cũng đóng vai trò quan trọng.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục THCS.
  • Thực trạng tại trường THCS Lăng Can cho thấy nhiều nỗ lực đổi mới nhưng còn tồn tại hạn chế về nhận thức, phương pháp dạy học và quản lý.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao năng lực quản lý và cải thiện điều kiện dạy học.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng làm cơ sở cho các trường THCS vùng miền núi trong công tác quản lý đổi mới giáo dục.
  • Đề nghị các cấp quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để đạt hiệu quả bền vững.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng quản lý hoạt động dạy học, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước.