Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2013, việc phát triển kỹ năng thích ứng với sự thay đổi của môi trường cho học sinh dân tộc thiểu số (DTTS) tại các trường Phổ thông Dân tộc Bán trú Trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang, với đặc thù đa dạng dân tộc và nhiều trường bán trú, là vùng nghiên cứu điển hình cho vấn đề này. Theo ước tính, số lượng học sinh DTTS tại các trường bán trú THCS ở huyện chiếm tỷ lệ đáng kể, trong khi các em phải đối mặt với nhiều thay đổi về môi trường học tập và sinh hoạt khi nhập học. Mục tiêu nghiên cứu nhằm quản lý hiệu quả hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng với sự thay đổi môi trường cho học sinh DTTS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển năng lực cá nhân và khả năng hòa nhập xã hội của các em. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại 4 trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS huyện Yên Sơn trong năm học 2022-2023, với đối tượng là cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh DTTS. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống, đặc biệt kỹ năng thích ứng, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của giáo dục vùng DTTS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết kỹ năng thích ứng. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá trong việc điều phối hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng. Lý thuyết kỹ năng thích ứng được xây dựng trên cơ sở khái niệm kỹ năng và thích ứng, định nghĩa kỹ năng thích ứng là khả năng vận dụng tri thức và kinh nghiệm để điều chỉnh hành vi phù hợp với môi trường mới nhằm tồn tại và phát triển. Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: kỹ năng thích ứng, quản lý hoạt động giáo dục, hoạt động giáo dục kỹ năng sống, trường phổ thông dân tộc bán trú, và đặc điểm tâm sinh lý học sinh DTTS. Khung lý thuyết cũng đề cập đến đặc điểm tâm lý, giao tiếp và tính cách của học sinh DTTS THCS, làm cơ sở cho việc xây dựng nội dung và phương pháp giáo dục phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu trong nước và quốc tế, văn bản pháp luật của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các báo cáo ngành, cùng dữ liệu khảo sát thực địa tại 4 trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS huyện Yên Sơn. Cỡ mẫu khảo sát gồm 12 cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo, 13 cán bộ quản lý trường và 98 giáo viên trực tiếp giảng dạy. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm quan sát, phỏng vấn sâu, điều tra bằng phiếu hỏi và phân tích thống kê toán học. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định lượng và định tính nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, đảm bảo tính cập nhật và thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá việc xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng thích ứng chưa đồng bộ và thiếu tính khả thi cao. Việc tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng chỉ đạt mức trung bình với tỷ lệ 58% giáo viên cho rằng hình thức tổ chức chưa đa dạng và chưa phù hợp với đặc điểm học sinh DTTS.

  2. Năng lực quản lý và nhận thức của Hiệu trưởng và giáo viên còn hạn chế: Khoảng 70% cán bộ quản lý và giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ về kỹ năng quản lý và phương pháp giáo dục kỹ năng thích ứng, dẫn đến hiệu quả thực hiện chưa cao.

  3. Điều kiện cơ sở vật chất và môi trường giáo dục chưa đáp ứng yêu cầu: Chỉ khoảng 55% trường có đủ thiết bị dạy học tối thiểu theo Thông tư 38/2021/TT-BGDĐT, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm và giáo dục kỹ năng.

  4. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng còn yếu: Khoảng 60% giáo viên phản ánh sự phối hợp chưa chặt chẽ, ảnh hưởng đến việc giáo dục kỹ năng thích ứng cho học sinh DTTS.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Yên Sơn còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến đầu tư cơ sở vật chất và nguồn lực giáo dục. Nhận thức và năng lực quản lý của Hiệu trưởng và giáo viên chưa được nâng cao đầy đủ, dẫn đến việc lập kế hoạch và tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng chưa hiệu quả. So sánh với một số nghiên cứu trong nước cho thấy tình trạng này phổ biến ở các vùng DTTS, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng và các yếu tố đặc thù của huyện Yên Sơn cần được quan tâm đặc biệt. Việc thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng làm giảm hiệu quả giáo dục kỹ năng thích ứng, trong khi đây là yếu tố quan trọng để tạo môi trường hỗ trợ học sinh phát triển toàn diện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ mức độ đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và bảng so sánh thực trạng quản lý giữa các trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý cho Hiệu trưởng và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ cán bộ quản lý đạt chuẩn năng lực lên trên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo.

  2. Đa dạng hóa phương pháp và hình thức giáo dục kỹ năng thích ứng: Khuyến khích các trường tổ chức hoạt động trải nghiệm, câu lạc bộ, diễn đàn, tham quan dã ngoại và các hoạt động ngoại khóa phù hợp với đặc điểm học sinh DTTS. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động kỹ năng lên 75% trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và giáo viên các trường.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung thiết bị dạy học tối thiểu theo quy định, ưu tiên các thiết bị phục vụ giáo dục kỹ năng sống và kỹ năng thích ứng. Mục tiêu đạt 90% trường có đủ thiết bị trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Thành lập Hội đồng tư vấn phối hợp giáo dục kỹ năng thích ứng, tổ chức các buổi tập huấn, tuyên truyền nâng cao nhận thức cho phụ huynh và cộng đồng về vai trò giáo dục kỹ năng cho học sinh DTTS. Mục tiêu nâng cao sự tham gia của phụ huynh lên 80% trong năm học tới. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu các trường phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng, từ đó xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả tại các trường DTTS.

  2. Giáo viên trực tiếp giảng dạy tại trường phổ thông dân tộc bán trú: Nắm bắt đặc điểm tâm sinh lý học sinh DTTS và áp dụng các phương pháp giáo dục kỹ năng thích ứng phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý giáo dục kỹ năng thích ứng, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức, cơ quan quản lý giáo dục và chính quyền địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình và biện pháp phát triển giáo dục kỹ năng sống cho học sinh DTTS, góp phần phát triển giáo dục vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kỹ năng thích ứng là gì và tại sao quan trọng với học sinh DTTS?
    Kỹ năng thích ứng là khả năng điều chỉnh hành vi, phương thức hoạt động phù hợp với môi trường mới để tồn tại và phát triển. Với học sinh DTTS, kỹ năng này giúp các em nhanh chóng hòa nhập môi trường học tập mới, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển toàn diện.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng tại các trường DTTS là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về năng lực quản lý của cán bộ, thiếu cơ sở vật chất, phương pháp giáo dục chưa phù hợp và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình, cộng đồng còn yếu.

  3. Phương pháp giáo dục kỹ năng thích ứng hiệu quả cho học sinh DTTS là gì?
    Phương pháp hiệu quả bao gồm tổ chức hoạt động trải nghiệm, câu lạc bộ, diễn đàn, tham quan dã ngoại và các hoạt động ngoại khóa lồng ghép giáo dục kỹ năng sống, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và văn hóa của học sinh DTTS.

  4. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm chính trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng, đảm bảo hoạt động diễn ra hiệu quả và đạt mục tiêu đề ra.

  5. Làm thế nào để tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong giáo dục kỹ năng thích ứng?
    Cần thành lập các hội đồng tư vấn phối hợp, tổ chức tập huấn, tuyên truyền nâng cao nhận thức cho phụ huynh và cộng đồng, đồng thời xây dựng các chương trình phối hợp cụ thể nhằm hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng thích ứng.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng thích ứng cho học sinh DTTS tại các trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS huyện Yên Sơn còn nhiều hạn chế về kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực quản lý của Hiệu trưởng và giáo viên chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục kỹ năng thích ứng.
  • Cơ sở vật chất và môi trường giáo dục chưa đảm bảo, cùng với sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng còn yếu kém.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, đa dạng hóa phương pháp giáo dục, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng thích ứng.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, khảo nghiệm và áp dụng các biện pháp quản lý trong năm học tới để nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng thích ứng cho học sinh DTTS, góp phần phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng môi trường giáo dục kỹ năng thích ứng hiệu quả, góp phần phát triển toàn diện cho học sinh dân tộc thiểu số tại các trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở.