## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế tri thức, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Việt Nam, đặc biệt là các vùng đặc biệt khó khăn như huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh là yêu cầu cấp thiết. Theo khảo sát tại 9 trường THCS vùng đặc biệt khó khăn huyện Trùng Khánh với 151 khách thể tham gia, trong đó có 51 cán bộ quản lý, giáo viên và 100 học sinh, thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS vùng đặc biệt khó khăn trong giai đoạn 2017-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ đổi mới giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học, đồng thời góp phần thực hiện thành công Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý luận dạy học phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý được vận dụng bao gồm quan điểm của Harold Koontz về quản lý như một nghệ thuật và khoa học, cùng với quan niệm của Nguyễn Thị Tính về quản lý là quá trình tác động có chủ đích nhằm đạt mục tiêu tổ chức. Về dạy học phát triển năng lực, nghiên cứu áp dụng quan điểm của Xavie Rogiers và Nguyễn Cảnh Toàn về năng lực là tập hợp các thuộc tính giúp cá nhân đạt kết quả cao trong hoạt động. Các khái niệm chính gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, và đặc điểm tâm lý học sinh vùng đặc biệt khó khăn. Mô hình quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh được xây dựng trên 4 nội dung cơ bản: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn. Dữ liệu thu thập từ 151 khách thể gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại 9 trường THCS vùng đặc biệt khó khăn huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng. Các công cụ thu thập dữ liệu gồm bảng hỏi, quan sát, phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả (tính điểm trung bình, phần trăm) và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 3 năm học từ 2017 đến 2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và đánh giá toàn diện.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS vùng đặc biệt khó khăn đạt khoảng 68% ở cán bộ quản lý và giáo viên, trong khi học sinh chỉ đạt 55%. Điều này cho thấy sự chênh lệch trong nhận thức giữa các nhóm đối tượng.

- Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng chưa đồng đều, với chỉ khoảng 40% giáo viên thường xuyên sử dụng các phương pháp như vấn đáp, giải quyết vấn đề và dạy học nhóm. Phần lớn còn áp dụng phương pháp truyền thống, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

- Việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại còn hạn chế, chỉ khoảng 30% giáo viên sử dụng các thiết bị hỗ trợ như máy chiếu, phần mềm dạy học. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học tại các trường vùng đặc biệt khó khăn còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.

- Công tác quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh còn nhiều bất cập, đặc biệt trong việc lập kế hoạch, chỉ đạo đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá. Khoảng 60% cán bộ quản lý cho biết kế hoạch quản lý chưa cụ thể và chưa sát với thực tế.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn của vùng miền, ảnh hưởng đến cơ sở vật chất và nguồn lực giáo dục. Đặc điểm tâm lý học sinh vùng đặc biệt khó khăn như thiếu thói quen lao động trí óc, ngại động não, vốn từ hạn chế cũng làm giảm hiệu quả dạy học theo định hướng phát triển năng lực. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc đổi mới phương pháp dạy học và quản lý hoạt động dạy học là yếu tố quyết định nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt ở vùng khó khăn. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và tăng cường sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học được khuyến khích nhằm phát huy tối đa năng lực học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và mức độ nhận thức của các nhóm đối tượng, cũng như bảng thống kê cơ sở vật chất và thiết bị dạy học tại các trường khảo sát.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng kế hoạch quản lý chi tiết và thực tiễn**: Đề nghị các trường THCS vùng đặc biệt khó khăn xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh phù hợp với điều kiện thực tế, cập nhật hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn; Thời gian: ngay từ đầu năm học.

- **Tăng cường bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên**: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng về phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Toán cho giáo viên. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, nhà trường; Thời gian: liên tục trong năm học.

- **Đổi mới kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực**: Hướng dẫn giáo viên xây dựng ma trận đề kiểm tra, áp dụng đa dạng hình thức đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, giáo viên bộ môn; Thời gian: từng học kỳ.

- **Tăng cường cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin**: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, khuyến khích sử dụng phần mềm hỗ trợ dạy học môn Toán, tạo môi trường học tập sinh động. Chủ thể thực hiện: UBND địa phương, nhà trường; Thời gian: kế hoạch 3 năm.

- **Xây dựng quy chế phối hợp trách nhiệm giữa các lực lượng giáo dục**: Tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng nhằm tạo động lực cho giáo viên và học sinh trong dạy học môn Toán. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phụ huynh; Thời gian: thường xuyên.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cán bộ quản lý giáo dục**: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó nâng cao chất lượng quản lý tại các trường vùng khó khăn.

- **Giáo viên bộ môn Toán**: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh vùng đặc biệt khó khăn.

- **Nhà nghiên cứu giáo dục**: Tham khảo cơ sở lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học và quản lý giáo dục vùng khó khăn.

- **Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch hỗ trợ phát triển giáo dục vùng đặc biệt khó khăn, đặc biệt trong việc đầu tư cơ sở vật chất và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao cần đổi mới quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở vùng đặc biệt khó khăn?**  
Đổi mới quản lý giúp nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực học sinh, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và đặc thù vùng khó khăn.

2. **Phương pháp dạy học nào phù hợp nhất cho học sinh vùng đặc biệt khó khăn?**  
Phương pháp vấn đáp, giải quyết vấn đề và dạy học nhóm được đánh giá cao vì phát huy tính tích cực, sáng tạo và phù hợp với điều kiện thực tế.

3. **Làm thế nào để tăng cường cơ sở vật chất phục vụ dạy học môn Toán?**  
Kết hợp nguồn ngân sách nhà nước, đóng góp của phụ huynh và tài trợ từ các tổ chức xã hội để đầu tư trang thiết bị hiện đại.

4. **Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực có điểm gì khác biệt?**  
Đánh giá đa dạng, tập trung vào năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng giải quyết vấn đề, không chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy.

5. **Vai trò của cán bộ quản lý trong đổi mới hoạt động dạy học môn Toán là gì?**  
Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm lập kế hoạch, chỉ đạo, tổ chức và kiểm tra, đánh giá nhằm đảm bảo hoạt động dạy học đạt hiệu quả cao nhất.

## Kết luận

- Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS vùng đặc biệt khó khăn còn nhiều hạn chế cần khắc phục.  
- Việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục.  
- Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.  
- Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, thiết thực nhằm nâng cao năng lực giáo viên và phát triển năng lực học sinh.  
- Khuyến nghị các cơ quan quản lý và nhà trường phối hợp chặt chẽ để triển khai hiệu quả các giải pháp trong giai đoạn tiếp theo.  

Hành động ngay hôm nay để cải thiện quản lý và đổi mới dạy học môn Toán, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai bền vững của vùng đặc biệt khó khăn.