Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2013-2017, tỉnh Quảng Bình đã chứng kiến sự tăng trưởng ổn định về thu ngân sách nhà nước (NSNN), từ 8.931 tỷ đồng năm 2013 lên 10.269 tỷ đồng năm 2017, tương đương mức tăng 15%. Trong đó, thu nội địa tăng gần gấp đôi, từ 1.722 tỷ đồng lên 3.117 tỷ đồng, chiếm 30% tổng thu ngân sách năm 2017. Tuy nhiên, công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại địa phương vẫn còn nhiều hạn chế như chi vượt dự toán, phân bổ chưa tập trung và hiệu quả sử dụng chưa cao. Đặc biệt, sự cố môi trường biển do công ty Formosa Hà Tĩnh năm 2017 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất kinh doanh và nguồn thu ngân sách của tỉnh.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn 2013-2017, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách trong giai đoạn 2018-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra chi thường xuyên ngân sách trên địa bàn tỉnh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả, tiết kiệm, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững của tỉnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước và quản lý chi thường xuyên ngân sách, được xây dựng trên nền tảng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong huy động và phân bổ nguồn lực tài chính, điều tiết kinh tế vĩ mô và đảm bảo công bằng xã hội. Quản lý chi thường xuyên ngân sách là quá trình sử dụng các biện pháp quản lý nhằm đảm bảo chi tiêu đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  • Lý thuyết quản lý công: Tập trung vào nguyên tắc quản lý theo dự toán, nguyên tắc tiết kiệm hiệu quả và nguyên tắc chi trực tiếp qua Kho bạc nhà nước nhằm tăng cường tính minh bạch, kiểm soát và trách nhiệm trong sử dụng ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước, chi thường xuyên ngân sách nhà nước, quản lý chi thường xuyên ngân sách, dự toán ngân sách, kiểm soát chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp phân tích định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2013-2017 được thu thập từ Kho bạc Nhà nước Quảng Bình, Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh; các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách; văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê, so sánh tỷ lệ thu chi so với dự toán, đánh giá hiệu quả quản lý chi thường xuyên qua các tiêu chí hiệu lực, hiệu quả, bền vững và phù hợp. Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu kinh nghiệm quản lý chi thường xuyên của các địa phương như thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng nhằm rút ra bài học áp dụng cho Quảng Bình.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn tỉnh (khoảng 1.531 đơn vị), trong đó có 212 cơ quan hành chính nhà nước. Việc chọn mẫu dựa trên tiêu chí đại diện cho các lĩnh vực chi thường xuyên chính như giáo dục, y tế, quốc phòng, quản lý hành chính.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong năm 2017, phân tích và đánh giá thực trạng trong năm 2017, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2018-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Thu NSNN tỉnh Quảng Bình tăng 15% trong giai đoạn 2013-2017, với thu nội địa tăng gần gấp đôi, chiếm 30% tổng thu ngân sách năm 2017. Thu ngân sách hàng năm đều vượt dự toán, thể hiện qua tỷ lệ hoàn thành dự toán thu đạt trên 100% mỗi năm.

  2. Chi thường xuyên ngân sách vượt dự toán: Chi thường xuyên ngân sách tỉnh có xu hướng vượt dự toán được giao, gây áp lực lên cân đối ngân sách và làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực. Tình trạng này xuất phát từ việc phân bổ chi chưa tập trung đúng trọng điểm và thiếu kiểm soát chặt chẽ trong quá trình thực hiện.

  3. Công tác lập dự toán và phân bổ ngân sách còn hạn chế: Việc lập dự toán chi thường xuyên chưa phản ánh đầy đủ các yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, chưa dự báo chính xác nguồn thu và nhu cầu chi. Phân bổ dự toán chưa linh hoạt, chưa tạo điều kiện cho các đơn vị sử dụng ngân sách phát huy tính tự chủ và trách nhiệm.

  4. Kiểm tra, thanh tra và quyết toán ngân sách chưa đồng bộ: Công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách chưa được thực hiện thường xuyên và toàn diện, dẫn đến một số khoản chi chưa đúng quy định, gây lãng phí ngân sách. Quyết toán ngân sách chưa công khai minh bạch đầy đủ, ảnh hưởng đến tính hiệu quả và bền vững của quản lý chi thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do cơ chế phân cấp quản lý chi ngân sách còn chồng chéo, chưa rõ ràng; công tác dự báo và lập kế hoạch ngân sách chưa sát thực tế; năng lực quản lý và kiểm soát của các cơ quan chức năng còn hạn chế. So sánh với kinh nghiệm quản lý chi thường xuyên tại thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng cho thấy, các địa phương này đã chú trọng cải cách hành chính, tăng cường trách nhiệm người đứng đầu, kiểm soát chặt chẽ việc giải ngân và quyết toán ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thu ngân sách so với dự toán qua các năm, bảng phân tích chi thường xuyên vượt dự toán theo lĩnh vực, và sơ đồ quy trình quản lý chi thường xuyên ngân sách tại Quảng Bình. Những biểu đồ và bảng này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và tồn tại trong quản lý chi ngân sách của tỉnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến công tác lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp dự báo khoa học, dựa trên phân tích số liệu thu chi thực tế và nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Mục tiêu nâng cao độ chính xác dự toán, giảm tỷ lệ chi vượt dự toán xuống dưới 5% trong giai đoạn 2018-2020. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp với Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  2. Tăng cường phân cấp và phân quyền quản lý chi ngân sách: Rà soát, điều chỉnh cơ chế phân cấp để rõ ràng trách nhiệm và quyền hạn giữa các cấp chính quyền và đơn vị sử dụng ngân sách. Mục tiêu tạo điều kiện cho các đơn vị dự toán phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong quản lý chi tiêu. Thời gian thực hiện: 2018-2019. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài chính.

  3. Nâng cao hiệu quả kiểm tra, thanh tra và quyết toán ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát thường xuyên, định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong chi thường xuyên ngân sách. Mục tiêu giảm thiểu thất thoát, lãng phí ngân sách dưới 2% tổng chi thường xuyên. Chủ thể: Thanh tra tỉnh, Kho bạc Nhà nước Quảng Bình.

  4. Đẩy mạnh cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin: Rút ngắn thủ tục hành chính, minh bạch hóa quy trình lập, phân bổ, giải ngân và quyết toán ngân sách. Áp dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại để nâng cao tính chính xác và hiệu quả quản lý. Thời gian: 2018-2020. Chủ thể: Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp các cấp chính quyền tỉnh Quảng Bình và các tỉnh khác hiểu rõ hơn về thực trạng và giải pháp quản lý chi thường xuyên ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  2. Các đơn vị sử dụng ngân sách: Cung cấp kiến thức về quy trình lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách, giúp các đơn vị thực hiện đúng quy định, tiết kiệm và hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng, Quản lý công: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội vùng Bắc Trung Bộ.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Hỗ trợ trong việc xây dựng các kế hoạch kiểm tra, giám sát chi ngân sách, nâng cao hiệu quả phát hiện và xử lý sai phạm trong quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các biện pháp quản lý nhằm đảm bảo các khoản chi thường xuyên được thực hiện đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, phục vụ hoạt động của bộ máy nhà nước và các sự nghiệp kinh tế - xã hội.

  2. Tại sao chi thường xuyên ngân sách tỉnh Quảng Bình thường vượt dự toán?
    Nguyên nhân chính là do lập dự toán chưa sát thực tế, phân bổ ngân sách chưa hợp lý, kiểm soát chi tiêu chưa chặt chẽ và sự cố thiên tai, môi trường ảnh hưởng đến nguồn thu và chi tiêu của tỉnh.

  3. Các nguyên tắc quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, nguyên tắc tiết kiệm hiệu quả và nguyên tắc chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước nhằm đảm bảo chi tiêu đúng quy định, tiết kiệm và minh bạch.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách?
    Cần cải tiến công tác lập dự toán, tăng cường phân cấp quản lý, nâng cao kiểm tra, thanh tra và quyết toán ngân sách, đồng thời đẩy mạnh cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin.

  5. Kinh nghiệm quản lý chi thường xuyên từ các địa phương khác có thể áp dụng cho Quảng Bình như thế nào?
    Các địa phương như thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng đã thành công nhờ cải cách hành chính, tăng cường trách nhiệm người đứng đầu, kiểm soát chặt chẽ giải ngân và quyết toán ngân sách, từ đó Quảng Bình có thể vận dụng linh hoạt các bài học này phù hợp với điều kiện thực tế.

Kết luận

  • Quảng Bình đã đạt được sự tăng trưởng ổn định về thu ngân sách trong giai đoạn 2013-2017, tuy nhiên công tác quản lý chi thường xuyên còn nhiều hạn chế như chi vượt dự toán và hiệu quả sử dụng chưa cao.
  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước và phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên tại Quảng Bình, đồng thời so sánh với kinh nghiệm các địa phương khác.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm cải tiến lập dự toán, tăng cường phân cấp quản lý, nâng cao kiểm tra, thanh tra và đẩy mạnh cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2018-2020, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý, đơn vị sử dụng ngân sách và các nhà nghiên cứu quan tâm, phối hợp thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại Quảng Bình.