Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong việc điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và phát triển kinh tế địa phương. Tại Việt Nam, ngân sách cấp huyện là bộ phận cấu thành của NSNN, thực hiện các chức năng quản lý và chi tiêu theo nhiệm vụ được giao. Huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, với dân số khoảng 133 nghìn người, là một huyện nghèo, có nguồn thu ngân sách hạn chế, phần lớn chi tiêu được hỗ trợ từ ngân sách cấp trên. Giai đoạn 2014-2016, tổng giá trị sản xuất của huyện tăng từ 6.677 tỷ đồng lên 7.686 tỷ đồng, trong đó cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, giảm dần nông nghiệp.

Tuy nhiên, chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Kim Bảng chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách địa phương, với mức tăng đều qua các năm, chiếm khoảng 54,6% tổng chi ngân sách năm 2016. Việc quản lý chi thường xuyên hiệu quả, tiết kiệm và đúng mục đích là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo hoạt động của bộ máy nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và thực hiện các chính sách an sinh xã hội. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Kim Bảng giai đoạn 2014-2016, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách theo yếu tố đầu vào và đầu ra: Phương thức quản lý chi ngân sách truyền thống dựa trên nguồn lực đầu vào thường mang tính chủ quan, thiếu hiệu quả. Quản lý theo kết quả đầu ra tập trung vào việc phân bổ và đánh giá nguồn lực dựa trên mục tiêu và kết quả thực tế, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  • Nguyên tắc quản lý chi ngân sách nhà nước: Bao gồm nguyên tắc thống nhất, dân chủ, cân đối ngân sách, công khai minh bạch và quy trách nhiệm. Các nguyên tắc này đảm bảo tính hiệu quả, minh bạch và trách nhiệm trong quản lý chi tiêu công.

  • Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm các bước lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và giám sát, thanh tra chi ngân sách. Mỗi bước đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chi tiêu đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên ngân sách nhà nước, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm soát chi ngân sách, và các công cụ quản lý như mục lục ngân sách, hệ thống Tabmis.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, đối chiếu so sánh, thống kê và phân tích dữ liệu thực tế giai đoạn 2014-2016 tại huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm số liệu thu chi ngân sách của huyện và các đơn vị dự toán trực thuộc trong giai đoạn này.

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu về thu chi ngân sách, phân tích tỷ lệ phần trăm thực hiện so với dự toán, đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý chi thường xuyên.

  • Phương pháp so sánh: So sánh các chỉ tiêu chi ngân sách qua các năm và so sánh với các tiêu chuẩn, định mức do cấp có thẩm quyền quy định.

  • Phương pháp khảo sát thực tế: Thu thập thông tin từ các cơ quan quản lý ngân sách huyện, đơn vị sử dụng ngân sách để đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên.

  • Phương pháp phân tích tổng hợp: Kết hợp lý thuyết quản lý nhà nước về kinh tế và kinh tế học vĩ mô để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2016, với việc thu thập số liệu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách và chi ngân sách địa phương: Tổng thu ngân sách trên địa bàn huyện Kim Bảng tăng từ 634.359 triệu đồng năm 2014 lên 837.357 triệu đồng năm 2016, đạt 164,3% so với dự toán tỉnh giao năm 2016. Tổng chi ngân sách địa phương trong cân đối cũng tăng từ 543.359 triệu đồng năm 2014 lên 693.261 triệu đồng năm 2016, tăng 21,6% so với năm trước.

  2. Tỷ trọng chi thường xuyên chiếm phần lớn trong tổng chi ngân sách: Chi thường xuyên chiếm khoảng 54,6% tổng chi ngân sách địa phương năm 2016, tăng so với 69,7% năm 2014. Chi đầu tư phát triển giảm dần, chỉ chiếm khoảng 15% tổng chi ngân sách năm 2016.

  3. Cơ cấu chi thường xuyên ưu tiên cho giáo dục, y tế và quản lý hành chính: Chi sự nghiệp giáo dục chiếm gần 48,7% tổng chi thường xuyên năm 2016 với 184.456 triệu đồng, tăng 11% so với năm 2014. Chi sự nghiệp y tế đạt 2.289 triệu đồng, tăng 9,4%. Chi quản lý hành chính chiếm 22,5% tổng chi thường xuyên, đạt 85.072 triệu đồng năm 2016, tăng 16,2% so với năm 2014.

  4. Quản lý chi thường xuyên còn tồn tại hạn chế: Việc lập dự toán chưa sát với thực tế, dẫn đến điều chỉnh dự toán giữa các ngành trong năm. Chi ngân sách thường xuyên tăng do cả nguyên nhân khách quan (chính sách tiền lương, trợ cấp xã hội) và chủ quan (lập dự toán chưa chính xác, tăng chi từ tăng thu ngân sách).

Thảo luận kết quả

Việc tăng trưởng thu ngân sách và chi ngân sách địa phương phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện Kim Bảng, tuy nhiên tỷ trọng chi thường xuyên cao và chi đầu tư phát triển thấp cho thấy nguồn lực tài chính chưa được phân bổ tối ưu cho phát triển bền vững. Cơ cấu chi ưu tiên cho giáo dục và y tế phù hợp với mục tiêu phát triển nguồn nhân lực và nâng cao chất lượng cuộc sống, nhưng chi quản lý hành chính tăng nhanh có thể gây áp lực lên ngân sách hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, việc quản lý chi ngân sách theo yếu tố đầu vào vẫn chiếm ưu thế tại huyện Kim Bảng, dẫn đến hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao. Việc áp dụng phương thức quản lý chi theo kết quả đầu ra còn hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng nâng cao hiệu quả chi tiêu công. Các công cụ quản lý như hệ thống Tabmis và công tác thanh tra, kiểm tra đã được triển khai nhưng chưa đồng bộ và hiệu quả tối đa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng thu chi ngân sách, bảng phân tích cơ cấu chi thường xuyên theo lĩnh vực và biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán chi thường xuyên qua các năm để minh họa rõ nét hơn về thực trạng quản lý chi ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi thường xuyên: Cần xây dựng dự toán sát với thực tế, dựa trên phân tích nhu cầu và nguồn lực thực tế, ưu tiên các nhiệm vụ chi trọng điểm. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Đổi mới phương thức quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra: Áp dụng khuôn khổ chi tiêu trung hạn, gắn kết chi ngân sách với mục tiêu, kết quả cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Thời gian: triển khai trong giai đoạn 2024-2026. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách: Thực hiện kiểm tra thường xuyên từ khâu lập dự toán đến quyết toán, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, đảm bảo tính minh bạch và tiết kiệm. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Thanh tra huyện, Kiểm toán Nhà nước, Kho bạc Nhà nước.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý chi ngân sách; đẩy mạnh ứng dụng hệ thống Tabmis và các phần mềm quản lý tài chính hiện đại. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: UBND huyện, Sở Tài chính tỉnh, các đơn vị liên quan.

  5. Tăng cường chỉ đạo của UBND huyện trong quản lý chi ngân sách: UBND huyện cần nâng cao vai trò chỉ đạo, phối hợp các phòng ban, đơn vị trong quản lý chi thường xuyên, đảm bảo thực hiện đúng quy định và hiệu quả. Thời gian: ngay lập tức và liên tục. Chủ thể: UBND huyện, các phòng ban chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và các đơn vị dự toán: Giúp hiểu rõ quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý chi thường xuyên, từ đó nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phân bổ ngân sách hợp lý, đổi mới phương thức quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Tài chính - Ngân hàng, Quản lý công: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn.

  4. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán và giám sát ngân sách: Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra và giám sát công tác quản lý chi ngân sách, phát hiện và xử lý các sai phạm, nâng cao tính minh bạch.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên là các khoản chi phục vụ hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước cấp huyện như chi lương, phụ cấp, chi sự nghiệp giáo dục, y tế, quản lý hành chính, không tạo ra tài sản cố định. Ví dụ, chi lương cán bộ công chức và chi mua sắm vật tư văn phòng.

  2. Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách huyện Kim Bảng?
    Do huyện là địa phương nghèo, nguồn thu hạn chế, phần lớn chi đầu tư phát triển được hỗ trợ từ ngân sách cấp trên, trong khi chi thường xuyên đảm bảo hoạt động bộ máy nhà nước và các chính sách an sinh xã hội. Tỷ trọng chi thường xuyên năm 2016 chiếm khoảng 54,6% tổng chi ngân sách địa phương.

  3. Phương pháp quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra có ưu điểm gì?
    Phương pháp này giúp phân bổ ngân sách dựa trên mục tiêu và kết quả thực tế, tăng tính minh bạch, hiệu quả sử dụng nguồn lực, đồng thời tạo động lực cho các đơn vị dự toán nâng cao chất lượng công việc. Đây là hướng đổi mới quản lý tài chính công được khuyến khích áp dụng.

  4. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp huyện?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như chính sách, thể chế, năng lực cán bộ, ý thức của đối tượng sử dụng ngân sách; yếu tố khách quan như hệ thống pháp luật, chế độ xã hội, phân cấp quản lý ngân sách và hệ thống công nghệ thông tin hỗ trợ quản lý.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách huyện?
    Cần hoàn thiện công tác lập dự toán sát thực tế, đổi mới phương thức quản lý theo kết quả đầu ra, tăng cường thanh tra, kiểm tra, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về chi thường xuyên ngân sách nhà nước và quản lý chi thường xuyên cấp huyện, làm rõ các nguyên tắc, phương thức và công cụ quản lý.
  • Phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên tại huyện Kim Bảng giai đoạn 2014-2016 cho thấy chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, tăng đều qua các năm, ưu tiên cho giáo dục, y tế và quản lý hành chính.
  • Các hạn chế trong quản lý chi thường xuyên bao gồm lập dự toán chưa sát thực tế, phương thức quản lý chủ yếu theo đầu vào, hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi thường xuyên như đổi mới phương thức quản lý theo kết quả đầu ra, tăng cường thanh tra kiểm tra, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện, hỗ trợ thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của huyện Kim Bảng trong giai đoạn tiếp theo.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý ngân sách và đơn vị dự toán tại huyện Kim Bảng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng các mô hình quản lý hiện đại nhằm phát triển bền vững ngân sách địa phương.