Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) là nguồn lực tài chính quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong việc điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường và ổn định đời sống xã hội. Tại Việt Nam, trong bối cảnh phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, quản lý chi NSNN càng trở nên cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công, góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội. Từ năm 2015 đến 2018, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình đã thực hiện công tác quản lý chi NSNN trong bối cảnh nhiều thách thức về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và nguồn lực tài chính hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN tại huyện Bố Trạch trong giai đoạn 2015-2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý chi ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi ngân sách cấp huyện, bao gồm lập dự toán, phân bổ, thực hiện và kiểm soát chi tiêu ngân sách. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đảm bảo sử dụng ngân sách công minh bạch, hiệu quả.

Theo số liệu thống kê, huyện Bố Trạch có diện tích tự nhiên 2.124,2 km² với 30 đơn vị hành chính, bao gồm 28 xã và 2 thị trấn, nằm trong vùng có điều kiện tự nhiên đa dạng và phức tạp, ảnh hưởng đến việc phân bổ và sử dụng ngân sách. Việc quản lý chi NSNN tại địa phương này có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo cân đối tài chính, thúc đẩy phát triển hạ tầng kinh tế xã hội và nâng cao chất lượng dịch vụ công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của chi NSNN trong việc phân phối nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng của nhà nước, bao gồm chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Quản lý chi NSNN phải tuân thủ các nguyên tắc tài khóa, phân bổ nguồn lực hợp lý và đảm bảo hiệu quả hoạt động.

  • Mô hình quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra (Output-Based Budgeting): Tập trung vào việc liên kết chi tiêu ngân sách với kết quả thực tế đạt được, nhằm nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  • Khái niệm chính:

    • Ngân sách Nhà nước: Kế hoạch thu, chi tài chính của nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định.
    • Chi ngân sách nhà nước: Việc phân phối và sử dụng quỹ NSNN để thực hiện các chức năng quản lý nhà nước và cung cấp hàng hóa công.
    • Quản lý chi ngân sách: Hoạt động tổ chức, điều khiển và ra quyết định nhằm sử dụng hiệu quả nguồn lực NSNN.
    • Chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển: Hai nội dung chi chính trong ngân sách, phục vụ cho hoạt động duy trì bộ máy nhà nước và phát triển kinh tế xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng kết hợp với các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách của huyện Bố Trạch giai đoạn 2015-2018; các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước; tài liệu nghiên cứu học thuật và kinh nghiệm quản lý ngân sách của các địa phương khác.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính dựa trên tổng hợp, so sánh các chính sách, quy định và thực tiễn quản lý chi NSNN.
    • Phân tích định lượng sử dụng các số liệu thống kê về thu, chi ngân sách, tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, mức độ cân đối ngân sách.
    • Sử dụng phương pháp suy luận logic như phân tích tổng hợp, quy nạp và diễn dịch để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2018, phù hợp với dữ liệu thu thập và các chính sách quản lý ngân sách hiện hành tại huyện Bố Trạch.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chi ngân sách tại huyện Bố Trạch: Tổng chi ngân sách nhà nước giai đoạn 2015-2018 có xu hướng tăng trưởng ổn định, trong đó chi thường xuyên chiếm khoảng 65-70% tổng chi ngân sách, còn lại là chi đầu tư phát triển. Tỷ lệ chi đầu tư phát triển tuy có tăng nhưng vẫn còn thấp so với yêu cầu phát triển hạ tầng kinh tế xã hội.

  2. Quản lý lập dự toán và phân bổ ngân sách: Việc lập dự toán chi ngân sách được thực hiện theo phương pháp từ trên xuống và từ dưới lên, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với nguồn lực tài chính. Tuy nhiên, còn tồn tại tình trạng dự toán chưa sát với thực tế, dẫn đến việc điều chỉnh ngân sách trong quá trình thực hiện chiếm khoảng 15% tổng dự toán.

  3. Kiểm soát và thực hiện chi ngân sách: Công tác kiểm soát chi ngân sách được thực hiện nghiêm túc với hệ thống kiểm toán nội bộ và thanh tra tài chính định kỳ. Tuy nhiên, vẫn còn một số đơn vị chi vượt dự toán, chưa tuân thủ đầy đủ các quy định về quản lý tài chính công, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Ảnh hưởng của các nhân tố khách quan và chủ quan: Điều kiện tự nhiên phức tạp, nguồn lực tài chính hạn chế và năng lực quản lý của cán bộ là những yếu tố ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi ngân sách. Năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, dẫn đến việc thực hiện các quy trình, thủ tục chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, nguồn thu ngân sách địa phương còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng phân bổ chi đầu tư phát triển, làm chậm tiến độ các dự án hạ tầng quan trọng. So sánh với kinh nghiệm của các địa phương như Hà Tĩnh và Đà Nẵng, việc phân bổ ngân sách cần tập trung hơn vào các lĩnh vực ưu tiên, đồng thời tăng cường xã hội hóa để huy động nguồn lực ngoài ngân sách.

Việc điều chỉnh dự toán trong quá trình thực hiện cho thấy sự thiếu chính xác trong dự báo và lập kế hoạch, điều này cũng được ghi nhận trong các nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước tại các địa phương khác. Cần cải thiện công tác dự báo và xây dựng định mức chi tiêu sát thực tế hơn để giảm thiểu điều chỉnh ngân sách.

Công tác kiểm soát chi tiêu tuy được chú trọng nhưng vẫn còn tồn tại sai phạm nhỏ, phản ánh sự cần thiết nâng cao năng lực quản lý và tăng cường giám sát, kiểm tra. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách cũng chưa được triển khai đồng bộ, làm hạn chế hiệu quả kiểm soát và minh bạch thông tin.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển qua các năm, bảng so sánh mức độ điều chỉnh dự toán và thực hiện chi ngân sách, cũng như biểu đồ đánh giá năng lực quản lý của cán bộ qua các tiêu chí chuyên môn và kỹ năng quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán và dự báo ngân sách: Áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, xây dựng định mức chi tiêu sát với thực tế, giảm thiểu điều chỉnh ngân sách trong quá trình thực hiện. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, trong vòng 1 năm.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý tài chính công, cập nhật các quy định pháp luật mới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo, trong vòng 2 năm.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách: Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử, tăng cường minh bạch và kiểm soát chi tiêu. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính tỉnh và UBND huyện, trong vòng 3 năm.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và thanh tra chi ngân sách: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các vi phạm, nâng cao trách nhiệm giải trình của các đơn vị sử dụng ngân sách. Chủ thể thực hiện: Hội đồng nhân dân huyện, Thanh tra tài chính, liên tục hàng năm.

  5. Khuyến khích xã hội hóa và huy động nguồn lực ngoài ngân sách: Phát triển các chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển hạ tầng và dịch vụ công. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các sở ngành liên quan, trong vòng 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện và tỉnh: Nắm bắt thực trạng, nguyên tắc và phương pháp quản lý chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính công.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính công, quản lý nhà nước: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý chi ngân sách tại địa phương, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

  3. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán và giám sát tài chính công: Hiểu rõ các quy trình, nguyên tắc và khó khăn trong quản lý chi ngân sách để thực hiện công tác kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

  4. Lãnh đạo địa phương và các đơn vị sử dụng ngân sách: Cung cấp cơ sở để xây dựng kế hoạch chi tiêu hợp lý, nâng cao trách nhiệm giải trình và sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là hoạt động tổ chức, điều khiển và ra quyết định nhằm sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính công để thực hiện các chức năng của nhà nước. Ví dụ, quản lý chi ngân sách tại huyện Bố Trạch bao gồm lập dự toán, phân bổ, thực hiện và kiểm soát chi tiêu ngân sách.

  2. Tại sao chi ngân sách thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách?
    Chi thường xuyên đảm bảo hoạt động ổn định của bộ máy nhà nước và các dịch vụ công thiết yếu như giáo dục, y tế, quốc phòng. Tại huyện Bố Trạch, chi thường xuyên chiếm khoảng 65-70% tổng chi ngân sách, phản ánh nhu cầu duy trì hoạt động hành chính và các nhiệm vụ xã hội.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Bao gồm điều kiện tự nhiên, nguồn lực tài chính, năng lực quản lý của cán bộ, tổ chức bộ máy và công nghệ quản lý. Ví dụ, địa hình phức tạp của huyện Bố Trạch ảnh hưởng đến việc phân bổ chi đầu tư xây dựng cơ bản.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách tại địa phương?
    Cần tăng cường lập dự toán chính xác, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, kiểm soát chặt chẽ chi tiêu và huy động nguồn lực xã hội hóa. Đây cũng là các giải pháp được đề xuất trong luận văn.

  5. Vai trò của xã hội hóa trong quản lý chi ngân sách là gì?
    Xã hội hóa giúp huy động nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước, giảm áp lực tài chính công và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Tại huyện Bố Trạch, khuyến khích xã hội hóa trong các lĩnh vực giáo dục, y tế và xây dựng hạ tầng được xem là giải pháp quan trọng.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò và tầm quan trọng của quản lý chi ngân sách nhà nước trong phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2015-2018.
  • Đã đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách, chỉ ra các hạn chế như tỷ lệ chi đầu tư phát triển thấp, dự toán chưa sát thực tế và năng lực quản lý còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, bao gồm cải thiện lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm soát chi tiêu.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần hoàn thiện công tác quản lý tài chính công tại địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian nghiên cứu để cập nhật và hoàn thiện chính sách quản lý ngân sách nhà nước.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách tại địa phương, góp phần xây dựng nền tài chính công minh bạch, bền vững và phát triển toàn diện.