Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ, giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Theo Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, mục tiêu đổi mới giáo dục là phát triển khả năng sáng tạo, tự học và khuyến khích học tập suốt đời. Đặc biệt, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên, tại một số trường tiểu học công lập quận Bình Tân, TP. Hồ Chí Minh, việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực còn nhiều hạn chế do công tác quản lí chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực ở một số trường tiểu học công lập quận Bình Tân trong giai đoạn từ tháng 9/2018 đến tháng 3/2020. Mục tiêu cụ thể là khảo sát thực trạng, đánh giá hiệu quả quản lí và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả vận dụng các phương pháp dạy học tích cực. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đồng thời đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong thời đại công nghiệp 4.0. Qua đó, giúp các nhà quản lí giáo dục và giáo viên có cơ sở khoa học để cải tiến công tác quản lí và giảng dạy, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lí giáo dục và lý thuyết dạy học tích cực. Lý thuyết quản lí giáo dục được tiếp cận theo quan điểm hệ thống – cấu trúc, nhấn mạnh vai trò của chủ thể quản lí (hiệu trưởng) trong việc tác động lên các hoạt động vận dụng phương pháp dạy học tích cực nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết dạy học tích cực tập trung vào việc phát huy tính chủ động, sáng tạo, tự giác của học sinh thông qua các phương pháp như dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, dạy học theo nhóm nhỏ, phương pháp bàn tay nặn bột và giáo dục STEM.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực: quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá việc áp dụng các phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh.
  • Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp lấy người học làm trung tâm, tạo môi trường học tập hứng thú, tự tin, sáng tạo và hiệu quả.
  • Mục tiêu quản lí: đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển năng lực chuyên môn giáo viên và năng lực học tập của học sinh.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí: năng lực và trình độ chuyên môn của hiệu trưởng, nhận thức và năng lực đổi mới của giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, chính sách giáo dục và sự hỗ trợ của cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống – cấu trúc kết hợp với phương pháp lịch sử – logic và thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát gồm cán bộ quản lí và giáo viên tại một số trường tiểu học công lập quận Bình Tân, với số lượng đối tượng khảo sát được thống kê cụ thể trong bảng số liệu. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường và đối tượng nghiên cứu.

Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị quyết, chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, UBND quận Bình Tân.
  • Dữ liệu sơ cấp thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu với cán bộ quản lí và giáo viên, quan sát thực tế các hoạt động dạy học tích cực tại trường.
  • Tài liệu chuyên môn, báo cáo tổng kết, sổ chuyên môn và các website của các trường.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 16 để xử lý thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy và phân tích các biến liên quan đến quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2018 đến tháng 3/2020, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực: Khoảng 85% cán bộ quản lí và giáo viên đánh giá cao vai trò của quản lí trong việc thúc đẩy áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% cho rằng công tác quản lí hiện nay đã thực sự hiệu quả.

  2. Thực trạng lập kế hoạch và tổ chức hoạt động: 70% trường đã xây dựng kế hoạch vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, nhưng chỉ 55% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và đồng bộ. Việc phân công nhiệm vụ và tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả vận dụng.

  3. Kiểm tra, đánh giá hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực: Chỉ khoảng 50% trường thực hiện kiểm tra, đánh giá thường xuyên và có hệ thống. Việc đánh giá chủ yếu dựa trên quan sát và báo cáo, chưa có bộ tiêu chí cụ thể và minh bạch.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí: Năng lực quản lí của hiệu trưởng và trình độ chuyên môn của giáo viên là hai yếu tố chủ quan quan trọng nhất, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng trên 70%. Về yếu tố khách quan, điều kiện cơ sở vật chất và sự hỗ trợ của phụ huynh, cộng đồng chiếm khoảng 65% mức độ ảnh hưởng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực tại các trường tiểu học công lập quận Bình Tân đã có những bước tiến nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lí của hiệu trưởng chưa đồng đều, kế hoạch chưa được xây dựng và thực hiện một cách toàn diện, đồng thời công tác kiểm tra, đánh giá còn mang tính hình thức. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực tại Bình Tân còn thấp hơn so với các địa phương phát triển hơn.

Việc thiếu đồng bộ trong tổ chức và kiểm tra đánh giá làm giảm hiệu quả vận dụng các phương pháp tích cực, ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh. Bên cạnh đó, điều kiện cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế cũng là rào cản lớn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các chức năng quản lí và bảng so sánh mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan, khách quan.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò then chốt của hiệu trưởng trong quản lí vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới tư duy của đội ngũ giáo viên. Việc tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng cũng góp phần nâng cao hiệu quả quản lí và vận dụng phương pháp dạy học tích cực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lí của hiệu trưởng: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lí vận dụng các phương pháp dạy học tích cực cho hiệu trưởng trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch vận dụng các phương pháp dạy học tích cực đồng bộ, toàn diện: Các trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, có lộ trình rõ ràng, phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ phận, đảm bảo thực hiện trong từng năm học. Chủ thể thực hiện là ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  3. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá minh bạch, khách quan, phù hợp với đặc điểm tiểu học, áp dụng kiểm tra định kỳ và tổng kết cuối năm học. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do tổ chuyên môn phối hợp với ban giám hiệu thực hiện.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Đầu tư trang thiết bị hiện đại, xây dựng kho học liệu điện tử, tổ chức tập huấn sử dụng CNTT cho giáo viên và học sinh. Chủ thể thực hiện là UBND quận Bình Tân phối hợp với các trường, thực hiện trong giai đoạn 2021-2023.

  5. Thúc đẩy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động phụ huynh và các tổ chức xã hội tham gia hỗ trợ hoạt động dạy học tích cực, tạo môi trường học tập thuận lợi cho học sinh. Chủ thể thực hiện là ban đại diện cha mẹ học sinh và ban giám hiệu nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lí giáo dục tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lí, xây dựng kế hoạch và tổ chức vận dụng các phương pháp dạy học tích cực hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học: Giúp hiểu rõ các phương pháp dạy học tích cực, cách phối hợp và vận dụng linh hoạt trong giảng dạy nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục, sư phạm: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lí hoạt động dạy học tích cực trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, đặc biệt trong giai đoạn cách mạng công nghiệp 4.0.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục địa phương và sở giáo dục: Cung cấp thông tin thực trạng và giải pháp quản lí vận dụng phương pháp dạy học tích cực, hỗ trợ xây dựng chính sách và chương trình đào tạo phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực là gì?
    Quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá việc áp dụng các phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Ví dụ, hiệu trưởng xây dựng kế hoạch bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực và tổ chức kiểm tra định kỳ.

  2. Tại sao việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực lại quan trọng ở tiểu học?
    Tiểu học là giai đoạn nền tảng phát triển nhân cách và năng lực học sinh. Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng tự học và làm việc nhóm, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

  3. Những phương pháp dạy học tích cực phổ biến được áp dụng là gì?
    Các phương pháp phổ biến gồm dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, dạy học theo nhóm nhỏ, phương pháp bàn tay nặn bột và giáo dục STEM. Mỗi phương pháp đều hướng đến phát huy tính chủ động và sáng tạo của học sinh.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lí vận dụng các phương pháp dạy học tích cực?
    Năng lực quản lí của hiệu trưởng và trình độ chuyên môn của giáo viên là hai yếu tố chủ quan quan trọng nhất. Ngoài ra, điều kiện cơ sở vật chất và sự hỗ trợ của phụ huynh, cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực?
    Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lí cho hiệu trưởng, xây dựng kế hoạch đồng bộ, đổi mới công tác kiểm tra đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng. Ví dụ, tổ chức các khóa tập huấn chuyên môn cho giáo viên và hiệu trưởng.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực tại các trường tiểu học công lập quận Bình Tân đã có những tiến bộ nhưng còn nhiều hạn chế về kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực quản lí của hiệu trưởng và trình độ chuyên môn của giáo viên là yếu tố quyết định hiệu quả vận dụng các phương pháp dạy học tích cực.
  • Cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ thông tin và sự phối hợp của gia đình, cộng đồng là những yếu tố khách quan ảnh hưởng đến kết quả quản lí.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lí gồm nâng cao năng lực quản lí, xây dựng kế hoạch đồng bộ, đổi mới kiểm tra đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp các bên liên quan.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu, đồng thời triển khai các biện pháp đề xuất trong thực tiễn để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học trong thời gian tới.

Call-to-action: Các nhà quản lí giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên tiểu học nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp dạy học tích cực, góp phần đổi mới căn bản toàn diện giáo dục theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.