## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc đổi mới phương pháp giáo dục nhằm phát triển năng lực người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo số liệu khảo sát tại 4 trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh với 25 giáo viên và 400 học sinh, có tới 81,25% học sinh yêu thích môn Lịch sử, tuy nhiên vẫn còn 27,5% học sinh xem môn học này là phụ, không cần thiết. Vấn đề phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học Lịch sử lớp 11 được đặt ra nhằm nâng cao chất lượng dạy và học, giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, năng động và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 11, giai đoạn từ năm 1858 đến 1918, tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 4 trường THPT với các lớp 11A4, 11A7, 11A3, 11A6, trong năm học 2020. Ý nghĩa nghiên cứu nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho xã hội.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực học sinh, đặc biệt là năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, được hiểu là khả năng tích hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để nhận diện, phân tích và xử lý các tình huống phức tạp trong học tập và cuộc sống. Lý thuyết dạy học tích cực, dạy học nêu vấn đề, dạy học theo dự án và phương pháp đóng vai được áp dụng nhằm phát triển năng lực này. Các khái niệm chính bao gồm:

- Năng lực phát hiện vấn đề: Khả năng nhận diện và làm rõ các vấn đề từ tình huống học tập.
- Năng lực giải quyết vấn đề: Khả năng đề xuất, lựa chọn và thực hiện các giải pháp phù hợp.
- Tư duy độc lập và sáng tạo: Khả năng đặt câu hỏi, phân tích và đánh giá các ý tưởng mới.
- Phương pháp dạy học tích cực: Tập trung vào vai trò chủ động của học sinh trong quá trình học.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm:

- Tài liệu chính thức: Luật Giáo dục, chương trình và sách giáo khoa Lịch sử lớp 11.
- Khảo sát thực trạng: Phát phiếu điều tra ý kiến 25 giáo viên và 400 học sinh tại 4 trường THPT Bắc Ninh.
- Quan sát, dự giờ và phỏng vấn giáo viên, học sinh.
- Thực nghiệm sư phạm tại các lớp 11A4, 11A7, 11A3, 11A6 trong năm 2020.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung nhằm đánh giá mức độ phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề của học sinh. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2020.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- 60% giáo viên hiểu đúng bản chất năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề là khả năng phân tích tình huống và lựa chọn giải pháp tối ưu; 28% hiểu là thu thập và phân tích thông tin; 12% còn nhầm lẫn với việc chuyển vấn đề thành câu hỏi.
- 64% giáo viên cho rằng năng lực này giúp vận dụng kiến thức lịch sử vào thực tiễn; 24% tập trung vào mối quan hệ giữa các sự kiện; 12% nhấn mạnh kỹ năng phản biện.
- 100% giáo viên khẳng định sự cần thiết của việc phát triển năng lực này cho học sinh.
- 81,25% học sinh thích học Lịch sử, nhưng 27,5% xem môn học là phụ, 16,25% cho là không cần thiết.
- 38,75% học sinh hiểu năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề là liên hệ kiến thức với thực tiễn; 20% cho là tìm cách giải quyết; 10-11% hiểu là tự phát hiện hoặc nêu vấn đề.
- 64,75% học sinh cho biết giáo viên thường đề xuất giải pháp; 26,5% cho biết giáo viên hướng dẫn lập kế hoạch giải quyết vấn đề.
- 74% học sinh mong muốn kết hợp nhiều phương pháp dạy học tích cực để nâng cao hiệu quả học tập.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên và học sinh đã có nhận thức tương đối đúng về năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, tuy nhiên việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế, chủ yếu vẫn dựa vào phương pháp truyền thống như thuyết trình và đàm thoại. Điều này ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện năng lực của học sinh, đặc biệt là khả năng tư duy sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc phát triển năng lực này là xu hướng tất yếu trong đổi mới giáo dục, giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề thực tế. Việc áp dụng phương pháp dạy học theo dự án, đóng vai, tranh biện và tự đánh giá được khuyến khích nhằm nâng cao hiệu quả học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm giáo viên và học sinh theo từng nhận thức, cũng như biểu đồ tròn về mức độ sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên** về phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là dạy học nêu vấn đề và dạy học theo dự án, nhằm nâng cao năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Sở GD&ĐT, các trường THPT.
- **Xây dựng và áp dụng các bộ tài liệu, bài giảng mẫu** tích hợp phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong chương trình Lịch sử lớp 11. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ GD&ĐT, trường Đại học Sư phạm.
- **Khuyến khích sử dụng công nghệ thông tin và phương tiện dạy học hiện đại** trong giảng dạy để tạo môi trường học tập tương tác, sinh động, kích thích tư duy sáng tạo. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban giám hiệu các trường THPT.
- **Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, dự án học tập thực tiễn** liên quan đến lịch sử địa phương và quốc gia nhằm phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề thực tế cho học sinh. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: Giáo viên bộ môn, nhà trường.
- **Đổi mới phương pháp đánh giá học sinh** theo hướng đánh giá năng lực, chú trọng đánh giá quá trình phát hiện và giải quyết vấn đề thay vì chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ GD&ĐT, các trường THPT.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Lịch sử THPT:** Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực cho học sinh, nâng cao hiệu quả giảng dạy.
- **Nhà quản lý giáo dục:** Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với xu thế phát triển năng lực người học.
- **Sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử:** Tham khảo tài liệu nghiên cứu thực tiễn, áp dụng vào quá trình học tập và thực hành sư phạm.
- **Các nhà nghiên cứu giáo dục:** Nghiên cứu sâu hơn về phát triển năng lực học sinh, đặc biệt trong lĩnh vực dạy học lịch sử và đổi mới phương pháp giáo dục.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề là gì?**  
Là khả năng nhận diện, phân tích tình huống có vấn đề và đề xuất, lựa chọn giải pháp phù hợp để xử lý hiệu quả trong học tập và cuộc sống.

2. **Tại sao cần phát triển năng lực này trong dạy học Lịch sử?**  
Giúp học sinh không chỉ ghi nhớ kiến thức mà còn vận dụng tư duy sáng tạo, giải quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến lịch sử và xã hội.

3. **Phương pháp dạy học nào hiệu quả để phát triển năng lực này?**  
Dạy học nêu vấn đề, dạy học theo dự án, phương pháp đóng vai, tranh biện và tự đánh giá là những phương pháp tích cực được khuyến khích.

4. **Làm thế nào để giáo viên áp dụng phương pháp mới trong giảng dạy?**  
Cần được đào tạo bài bản, xây dựng tài liệu hỗ trợ, sử dụng công nghệ thông tin và phối hợp với các hoạt động thực tiễn để tạo môi trường học tập tích cực.

5. **Học sinh có thể phát triển năng lực này như thế nào?**  
Thông qua việc tham gia tích cực vào các hoạt động học tập, tự mình phát hiện vấn đề, trao đổi, tranh luận và thực hiện các dự án học tập thực tế.

## Kết luận

- Luận văn đã làm rõ tầm quan trọng của việc phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học Lịch sử lớp 11 tại các trường THPT thành phố Bắc Ninh.  
- Đã xác định được thực trạng nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế, cần có giải pháp đổi mới.  
- Đề xuất các biện pháp cụ thể, khả thi nhằm nâng cao năng lực cho học sinh và năng lực sư phạm cho giáo viên.  
- Nghiên cứu góp phần bổ sung lý luận và thực tiễn về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học.  
- Khuyến nghị triển khai thực nghiệm mở rộng và đánh giá hiệu quả trong các năm học tiếp theo.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THPT và Sở GD&ĐT cần phối hợp triển khai các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời tổ chức các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên nhằm nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử và phát triển toàn diện năng lực học sinh.