Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh ngày càng trở thành ngôn ngữ quan trọng trong giáo dục và giao tiếp quốc tế. Tại Việt Nam, theo quyết định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, mục tiêu đến năm 2025 là nâng cao chất lượng dạy và học ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, nhằm giúp học sinh có khả năng giao tiếp hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh vẫn gặp khó khăn trong kỹ năng nói, một kỹ năng thiết yếu để sử dụng tiếng Anh thành thạo. Nghiên cứu này tập trung vào nhận thức và thực tiễn dạy kỹ năng nói của giáo viên và học sinh tại Trường THPT Quang Trung, tỉnh Bình Định, với sự tham gia của 8 giáo viên và 84 học sinh lớp 11.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là khảo sát nhận thức của giáo viên và học sinh về việc dạy kỹ năng nói, đồng thời đánh giá thực tiễn giảng dạy và học tập kỹ năng này trong môi trường học tập thực tế. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023 tại Trường THPT Quang Trung, nhằm cung cấp dữ liệu cụ thể giúp cải thiện chất lượng dạy học tiếng Anh, đặc biệt là kỹ năng nói, góp phần nâng cao hiệu quả giao tiếp tiếng Anh của học sinh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển chương trình giảng dạy và phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh trung học phổ thông tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dạy học kỹ năng nói trong ngôn ngữ thứ hai, bao gồm:

  • Lý thuyết về nhận thức và thực hành (Perception and Practice): Nhận thức của giáo viên và học sinh ảnh hưởng trực tiếp đến phương pháp và hiệu quả dạy học kỹ năng nói (Bodenhausen & Hugenberg, 2009). Mối quan hệ giữa nhận thức và hành động được thể hiện qua quá trình tiếp nhận thông tin, xử lý nhận thức và thực hiện hành động.

  • Mô hình dạy học giao tiếp (Communicative Language Teaching - CLT): Nhấn mạnh việc phát triển khả năng giao tiếp thực tế thông qua các hoạt động tương tác, giúp học sinh phát triển kỹ năng nói một cách tự nhiên và hiệu quả.

  • Các khái niệm chính: Kỹ năng nói (speaking skill), nhận thức (perception), thực hành (practice), tự tin (confidence), môi trường học tập (learning environment), và phương pháp dạy học (teaching methods).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp cả dữ liệu định lượng và định tính nhằm có cái nhìn toàn diện về vấn đề. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm 8 giáo viên tiếng Anh và 84 học sinh lớp 11 tại Trường THPT Quang Trung, Bình Định.

  • Công cụ thu thập dữ liệu: Bảng hỏi (questionnaire) dành cho giáo viên và học sinh, phỏng vấn bán cấu trúc (semi-structured interviews) với 8 giáo viên và 8 học sinh, cùng quan sát lớp học (classroom observation) với 4 giáo viên.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS, sử dụng thống kê mô tả như trung bình (mean), độ lệch chuẩn (standard deviation). Dữ liệu định tính được phân tích nội dung theo phương pháp phân tích chủ đề (thematic analysis) dựa trên bản ghi phỏng vấn và ghi chú quan sát.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2022-2023, với giai đoạn thu thập dữ liệu kéo dài khoảng 3 tháng, bao gồm khảo sát, phỏng vấn và quan sát lớp học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về kỹ năng nói: 100% giáo viên tham gia khảo sát thừa nhận tầm quan trọng của kỹ năng nói trong giảng dạy tiếng Anh. Tuy nhiên, khoảng 77% giáo viên chỉ dành từ 5 đến 10 phút mỗi tiết học cho hoạt động nói, do áp lực chương trình học và ưu tiên ngữ pháp, từ vựng.

  2. Nhận thức của học sinh về kỹ năng nói: Chỉ khoảng 26% học sinh có nhận thức đúng đắn về vai trò quan trọng của kỹ năng nói trong học tiếng Anh. Hơn 57% học sinh cho rằng kỹ năng nói không quan trọng bằng các kỹ năng khác như đọc, viết.

  3. Thực tiễn dạy và học kỹ năng nói: Giáo viên thường sử dụng phương pháp truyền thống, tập trung vào ngữ pháp và từ vựng, sử dụng tiếng Việt nhiều trong lớp học, hạn chế cơ hội thực hành nói cho học sinh. Học sinh chủ yếu hoàn thành các hoạt động do giáo viên giao nhưng tần suất luyện tập nói thường xuyên thấp, phản ánh sự thiếu tự tin và không chắc chắn trong khả năng biểu đạt tiếng Anh.

  4. Khó khăn trong dạy và học kỹ năng nói: Giáo viên và học sinh đều cho rằng thiếu từ vựng, phát âm kém, thiếu tự tin và động lực học tập là những trở ngại lớn nhất. Ngoài ra, lớp học đông, trình độ học sinh không đồng đều cũng gây khó khăn cho việc tổ chức hoạt động nói hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa nhận thức của giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của kỹ năng nói, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến thực tiễn dạy và học. Việc giáo viên ưu tiên ngữ pháp và từ vựng hơn kỹ năng nói có thể do áp lực chương trình và thiếu tài liệu, phương pháp phù hợp. Học sinh thiếu tự tin và ít luyện tập nói do môi trường học tập chưa tạo điều kiện thuận lợi, cũng như do tâm lý e ngại mắc lỗi.

So sánh với các nghiên cứu trong khu vực và quốc tế, kết quả tương đồng với những khó khăn về tự tin, từ vựng và phương pháp giảng dạy truyền thống (Khaira et al., 2019; Sanaa & Sara, 2020). Việc sử dụng tiếng Việt trong lớp học cũng là một rào cản được nhiều nghiên cứu chỉ ra. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức và thực hành kỹ năng nói của giáo viên và học sinh có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp dữ liệu thực tiễn về nhận thức và thực hành dạy kỹ năng nói tại một trường THPT ở Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập kỹ năng nói, góp phần cải thiện năng lực giao tiếp tiếng Anh của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thời gian và hoạt động luyện nói trong tiết học: Giáo viên cần dành ít nhất 15-20 phút mỗi tiết cho các hoạt động nói, tập trung vào thực hành giao tiếp thực tế. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể: giáo viên và ban giám hiệu nhà trường.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về phương pháp dạy kỹ năng nói hiện đại, sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy. Thời gian: trong vòng 6 tháng. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với trường đại học sư phạm.

  3. Xây dựng môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tự tin nói tiếng Anh: Tổ chức các câu lạc bộ tiếng Anh, hoạt động ngoại khóa, tạo cơ hội giao tiếp với người bản ngữ hoặc qua các nền tảng trực tuyến. Thời gian: liên tục trong năm học. Chủ thể: nhà trường, giáo viên và học sinh.

  4. Phát triển tài liệu và bài tập phù hợp với trình độ học sinh: Soạn thảo các bài tập nói theo chủ đề gần gũi, dễ tiếp cận, giúp học sinh phát triển từ từ kỹ năng nói. Thời gian: 3 tháng. Chủ thể: giáo viên bộ môn và tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu giúp hiểu rõ nhận thức và thực tiễn dạy kỹ năng nói, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp, nâng cao hiệu quả bài giảng.

  2. Nhà quản lý giáo dục và ban giám hiệu trường học: Cung cấp cơ sở dữ liệu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và phát triển chương trình giảng dạy tiếng Anh hiệu quả hơn.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành sư phạm tiếng Anh: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, cũng như các vấn đề thực tiễn trong dạy học kỹ năng nói tại Việt Nam.

  4. Các tổ chức đào tạo và bồi dưỡng giáo viên: Giúp thiết kế các chương trình đào tạo nâng cao năng lực giảng dạy kỹ năng nói, đáp ứng nhu cầu thực tế của giáo viên và học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng nói lại quan trọng trong học tiếng Anh?
    Kỹ năng nói giúp người học giao tiếp hiệu quả, thể hiện ý tưởng và tăng cường sự tự tin khi sử dụng tiếng Anh trong đời sống và công việc. Nghiên cứu cho thấy 100% giáo viên đánh giá kỹ năng nói là rất quan trọng.

  2. Những khó khăn chính khi học sinh luyện nói tiếng Anh là gì?
    Học sinh thường thiếu từ vựng, phát âm chưa chuẩn, thiếu tự tin và ít có cơ hội thực hành. Khoảng 57% học sinh không nhận thức đúng về tầm quan trọng của kỹ năng nói.

  3. Phương pháp dạy nói nào hiệu quả cho học sinh THPT?
    Phương pháp giao tiếp tích cực, sử dụng hoạt động nhóm, trò chơi, thảo luận và trình bày giúp học sinh luyện nói tự nhiên và tăng động lực học tập.

  4. Làm thế nào để giáo viên khắc phục việc sử dụng tiếng Việt quá nhiều trong lớp?
    Giáo viên cần tăng cường sử dụng tiếng Anh trong giao tiếp lớp học, kết hợp giải thích bằng tiếng Việt khi cần thiết, tạo môi trường nói tiếng Anh thân thiện và khuyến khích học sinh tham gia.

  5. Làm sao để học sinh tăng cường luyện nói ngoài giờ học?
    Tham gia câu lạc bộ tiếng Anh, giao tiếp với bạn bè, sử dụng ứng dụng học tiếng Anh, và tham gia các hoạt động ngoại khóa giúp học sinh luyện tập thường xuyên và nâng cao kỹ năng nói.

Kết luận

  • Giáo viên tại Trường THPT Quang Trung nhận thức rõ tầm quan trọng của kỹ năng nói nhưng còn hạn chế về thời gian và phương pháp giảng dạy.
  • Học sinh chưa có nhận thức đầy đủ về vai trò của kỹ năng nói, thiếu tự tin và ít luyện tập thường xuyên.
  • Các khó khăn chính bao gồm thiếu từ vựng, phát âm kém, môi trường học tập chưa thuận lợi và phương pháp dạy truyền thống.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy và học kỹ năng nói, góp phần cải thiện năng lực giao tiếp tiếng Anh của học sinh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo giáo viên, tăng cường hoạt động luyện nói và xây dựng môi trường học tập tích cực tại trường.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học kỹ năng nói, góp phần phát triển toàn diện năng lực tiếng Anh cho học sinh trung học phổ thông.