Tổng quan nghiên cứu

Huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh, với diện tích tự nhiên khoảng 60.855 ha, sở hữu tiềm năng du lịch cộng đồng phong phú nhờ tài nguyên thiên nhiên đa dạng và bản sắc văn hóa đặc sắc của 10 dân tộc anh em như Dao, Tày, Kinh, Sán Chỉ, Cao Lan, Hoa. Giai đoạn 2015-2019, huyện đã chứng kiến sự phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hàng năm đạt 18,94%, trong đó công nghiệp tăng 35,13%, dịch vụ tăng 12,31%, nông nghiệp tăng 5,9%. Tuy nhiên, phát triển du lịch cộng đồng tại Ba Chẽ vẫn còn manh mún, chưa khai thác hiệu quả tiềm năng sẵn có, do hạn chế về cơ sở hạ tầng, trình độ nhân lực và sự tham gia của cộng đồng địa phương còn thấp.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc cập nhật và hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng tài nguyên du lịch và phát triển du lịch cộng đồng tại Ba Chẽ, phân tích các khó khăn, thách thức, đồng thời đề xuất định hướng và giải pháp phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu bao gồm giai đoạn 2015-2019 với tầm nhìn đến năm 2030, tập trung trên địa bàn huyện Ba Chẽ. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo cơ sở khoa học và pháp lý cho quản lý, đầu tư phát triển du lịch cộng đồng, góp phần bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, văn hóa và nâng cao đời sống cộng đồng địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch cộng đồng (DLCĐ) và phát triển du lịch bền vững. Khái niệm du lịch được hiểu là hoạt động đi lại ngoài nơi cư trú nhằm mục đích tham quan, nghỉ dưỡng, giải trí theo Luật Du lịch Việt Nam (2017). DLCĐ được định nghĩa là hình thức du lịch do cộng đồng địa phương tổ chức, quản lý, nhằm tạo lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường, văn hóa bản địa.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Tài nguyên du lịch: Bao gồm tài nguyên thiên nhiên và nhân văn, là yếu tố cơ bản hình thành sản phẩm du lịch.
  • Sản phẩm du lịch cộng đồng: Tổng hợp các dịch vụ du lịch dựa trên khai thác tài nguyên địa phương, bao gồm dịch vụ lưu trú, ăn uống, hướng dẫn, giải trí và các hoạt động văn hóa.
  • Nguyên tắc phát triển DLCĐ: Cộng đồng tham gia quản lý, chia sẻ lợi ích công bằng, bảo tồn tài nguyên và phát triển bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập liên tục từ các năm 2015-2019, bao gồm báo cáo kinh tế - xã hội, tài nguyên đất đai, du lịch của huyện Ba Chẽ. Số liệu sơ cấp được thu thập năm 2019 thông qua khảo sát thực địa, phỏng vấn sâu với các hộ dân, cán bộ quản lý du lịch và doanh nghiệp địa phương.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 150 hộ dân tham gia hoặc có liên quan đến hoạt động du lịch cộng đồng, được chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng theo xã. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích SWOT và so sánh các chỉ tiêu phát triển du lịch qua các năm. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2019, bao gồm thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng tài nguyên du lịch phong phú: Ba Chẽ có hệ thống sông suối đa dạng, nhiều thác nước đẹp như thác Trúc, thác Khe Lạnh, thác Khe Ngại, cùng các di tích lịch sử văn hóa như Miếu Ông – Miếu Bà, lò gốm cổ tại Làng Mới. Diện tích đất nông nghiệp chiếm khoảng 30% tổng diện tích, với nhiều vùng đất đồi núi thích hợp phát triển du lịch sinh thái và nông nghiệp.

  2. Cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch còn hạn chế: Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch đang được đầu tư nhưng chưa đồng bộ. Tỷ lệ hộ dân có điện lưới quốc gia đạt 98%, tuy nhiên các dịch vụ lưu trú, ăn uống và vận chuyển còn thiếu và chưa chuyên nghiệp. Khách du lịch quốc tế và nội địa đến Ba Chẽ tăng trung bình khoảng 10-15% mỗi năm nhưng chưa tương xứng với tiềm năng.

  3. Nguồn nhân lực du lịch chưa đáp ứng yêu cầu: Người dân địa phương chủ yếu có trình độ nghiệp vụ thấp, thiếu kỹ năng quản lý và phục vụ du khách. Sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động du lịch còn mang tính tự phát, lợi ích kinh tế không đều và bấp bênh theo mùa vụ.

  4. Tác động tích cực và tiêu cực của du lịch cộng đồng: Du lịch cộng đồng góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân, bảo tồn văn hóa truyền thống và nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, cũng xuất hiện các tác động tiêu cực như biến đổi văn hóa, áp lực lên môi trường tự nhiên, và sự phân hóa lợi ích trong cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Ba Chẽ có lợi thế lớn về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa để phát triển DLCĐ, tương tự như các mô hình thành công tại Sín Chải (Sa Pa) và Bản Lác (Mai Châu). Tuy nhiên, sự phát triển hiện tại còn manh mún, thiếu sự phối hợp quản lý và đầu tư bài bản. Việc thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao và cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện là những rào cản chính.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, Ba Chẽ cần học hỏi kinh nghiệm xây dựng ban quản lý du lịch cộng đồng, tăng cường đào tạo kỹ năng cho người dân và phát triển sản phẩm du lịch đa dạng, hấp dẫn. Việc bảo tồn văn hóa và môi trường cần được đặt lên hàng đầu để đảm bảo phát triển bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng khách du lịch, bảng phân tích SWOT và sơ đồ cơ cấu nguồn lực du lịch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng mô hình quản lý du lịch cộng đồng chuyên nghiệp: Thành lập Ban quản lý du lịch cộng đồng huyện Ba Chẽ với sự tham gia của chính quyền, cộng đồng và doanh nghiệp. Mục tiêu trong 2 năm tới là thiết lập cơ chế phối hợp, quản lý và giám sát hoạt động du lịch.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực nguồn nhân lực: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng phục vụ, quản lý du lịch, ngoại ngữ cho người dân địa phương, ưu tiên trong vòng 1-3 năm. Chủ thể thực hiện là các trường đại học, trung tâm đào tạo nghề phối hợp với chính quyền địa phương.

  3. Phát triển cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch: Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông, lưu trú, ăn uống và các dịch vụ hỗ trợ du lịch trong 3-5 năm tới. Khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng cùng tham gia đầu tư, đồng thời tăng cường quảng bá điểm đến.

  4. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, môi trường: Xây dựng các chương trình bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, tổ chức các lễ hội truyền thống, đồng thời triển khai các hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường. Thực hiện trong kế hoạch 5 năm với sự phối hợp của các tổ chức văn hóa, môi trường và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và phát triển nông thôn: Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại các huyện miền núi.

  2. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế hỗ trợ phát triển du lịch: Tham khảo để thiết kế các dự án hỗ trợ cộng đồng địa phương phát triển du lịch, bảo tồn văn hóa và môi trường.

  3. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Nắm bắt tiềm năng, cơ hội đầu tư vào các sản phẩm du lịch cộng đồng tại Ba Chẽ, đồng thời hiểu rõ các thách thức và yêu cầu phát triển bền vững.

  4. Học giả, sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, du lịch và phát triển cộng đồng: Tài liệu tham khảo hữu ích cho nghiên cứu, luận văn và các đề tài liên quan đến phát triển du lịch cộng đồng vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch cộng đồng là gì và có điểm khác biệt gì so với du lịch truyền thống?
    Du lịch cộng đồng là hình thức du lịch do chính cộng đồng địa phương tổ chức, quản lý, nhằm tạo lợi ích kinh tế và bảo tồn văn hóa, môi trường. Khác với du lịch truyền thống, DLCĐ chú trọng sự tham gia và quyền lợi của cộng đồng, đồng thời phát triển bền vững.

  2. Tại sao huyện Ba Chẽ có tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng?
    Ba Chẽ sở hữu tài nguyên thiên nhiên đa dạng như sông suối, thác nước, rừng nguyên sinh và di tích văn hóa đặc sắc của nhiều dân tộc thiểu số. Đây là nền tảng quan trọng để phát triển các sản phẩm du lịch sinh thái, văn hóa và nông nghiệp.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển du lịch cộng đồng ở Ba Chẽ là gì?
    Hạn chế về cơ sở hạ tầng, trình độ nhân lực thấp, sự tham gia của cộng đồng còn tự phát và không đồng đều, cùng với việc bảo tồn văn hóa và môi trường chưa được chú trọng đầy đủ là những thách thức lớn.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của cộng đồng địa phương trong du lịch?
    Cần tổ chức đào tạo nâng cao năng lực, xây dựng mô hình quản lý có sự tham gia của cộng đồng, đảm bảo chia sẻ lợi ích công bằng và tạo điều kiện thuận lợi để người dân chủ động tham gia các hoạt động du lịch.

  5. Du lịch cộng đồng có tác động như thế nào đến bảo tồn văn hóa và môi trường?
    DLCĐ khuyến khích cộng đồng bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống và tài nguyên thiên nhiên thông qua việc tạo ra lợi ích kinh tế trực tiếp. Đồng thời, nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, góp phần phát triển bền vững.

Kết luận

  • Ba Chẽ có tiềm năng lớn về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa để phát triển du lịch cộng đồng bền vững.
  • Cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực hiện còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả khai thác du lịch.
  • Sự tham gia của cộng đồng địa phương trong hoạt động du lịch còn thấp và mang tính tự phát.
  • Du lịch cộng đồng góp phần tạo việc làm, bảo tồn văn hóa và nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường, nhưng cũng tồn tại những tác động tiêu cực cần kiểm soát.
  • Đề xuất xây dựng mô hình quản lý chuyên nghiệp, đào tạo nhân lực, đầu tư cơ sở hạ tầng và bảo tồn văn hóa, môi trường là các bước cần thiết trong 5 năm tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và cộng đồng địa phương cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để phát huy tối đa tiềm năng du lịch cộng đồng Ba Chẽ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.