Tổng quan nghiên cứu

Ngành du lịch Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đã có sự phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn 2005-2017 với lượng khách quốc tế tăng từ 3,5 triệu lượt năm 2011 lên khoảng 6,4 triệu lượt năm 2017, chiếm tỷ trọng trên 58% so với cả nước. Doanh thu ngành du lịch cũng tăng trưởng ấn tượng, đạt 115 nghìn tỷ đồng năm 2017, đóng góp khoảng 10,9% vào GDP của thành phố. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này đặt ra nhiều thách thức về phát triển bền vững, bao gồm việc thiếu chiến lược rõ ràng, ý thức chưa cao của doanh nghiệp về phát triển bền vững, cùng với các vấn đề về môi trường, văn hóa và xã hội. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng phát triển du lịch TP.HCM trên quan điểm phát triển bền vững, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển du lịch bền vững đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động du lịch trên địa bàn TP.HCM trong giai đoạn 2005-2016 và định hướng đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, phù hợp với chiến lược phát triển du lịch quốc gia và xu hướng phát triển kinh tế xanh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về phát triển bền vững và phát triển du lịch bền vững. Phát triển bền vững được hiểu là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, bao gồm ba trụ cột chính: kinh tế, xã hội và môi trường. Trong bối cảnh du lịch, phát triển bền vững được tiếp cận qua ba khía cạnh: kinh tế (tăng trưởng ổn định, đóng góp vào GDP), văn hóa - xã hội (bảo tồn giá trị văn hóa, nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng) và môi trường (bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu ô nhiễm). Các nguyên tắc phát triển du lịch bền vững gồm: khai thác nguồn lực hợp lý, bảo vệ môi trường, hỗ trợ kinh tế cho địa phương và thu hút sự tham gia của cộng đồng địa phương. Khái niệm du lịch bền vững được xây dựng dựa trên các quan điểm của Tổ chức Du lịch Thế giới và các nhà nghiên cứu, nhấn mạnh sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế, bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận Mác - Lênin, áp dụng tư tưởng duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Phương pháp nghiên cứu chủ đạo là định tính, kết hợp với thu thập và phân tích số liệu thứ cấp từ Tổng cục Du lịch Việt Nam, Tổng cục Thống kê, Cục Thống kê TP.HCM và Hiệp hội Du lịch TP.HCM. Phương pháp chuyên gia được áp dụng qua phỏng vấn trực tiếp đại diện doanh nghiệp du lịch nhằm đánh giá chính sách phát triển du lịch bền vững. Phương pháp khảo sát được thực hiện với các doanh nghiệp lữ hành, nhà hàng, khách sạn để bổ sung dữ liệu và hiểu rõ hơn quan điểm của các chủ thể liên quan. Phân tích SWOT được sử dụng để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững. Cỡ mẫu khảo sát bao gồm hơn 1.280 doanh nghiệp lữ hành, 310 cơ sở lưu trú và 132 cơ sở ăn uống đạt chuẩn phục vụ khách du lịch. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2005-2016 với định hướng đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng lượng khách và doanh thu du lịch: Lượng khách quốc tế đến TP.HCM tăng từ 3,5 triệu lượt năm 2011 lên 6,4 triệu lượt năm 2017, tăng khoảng 83%. Doanh thu ngành du lịch tăng từ 83.191 tỷ đồng năm 2013 lên 115 nghìn tỷ đồng năm 2017, tương đương mức tăng 38,3%. Tỷ trọng đóng góp của du lịch vào GDP thành phố đạt gần 11%.

  2. Hiệu quả kinh tế và việc làm: Ngành du lịch tạo việc làm trực tiếp cho khoảng 870.000 người và gián tiếp cho 1,5 triệu người. Tuy nhiên, nhu cầu nhân lực mỗi năm là khoảng 40.000 người, trong khi chỉ đáp ứng được 15.000 người, với chỉ 12% có trình độ cao đẳng, đại học.

  3. Vấn đề văn hóa - xã hội: Tình trạng dịch bệnh liên quan đến du lịch như virus Zika gia tăng, với 83 ca nhiễm tại TP.HCM năm 2016. Tệ nạn mại dâm diễn biến phức tạp với hơn 3.000 người hoạt động mại dâm và 29.000 cơ sở kinh doanh dễ phát sinh tệ nạn xã hội. Việc bảo tồn di tích văn hóa còn hạn chế, chỉ khoảng 30% trong tổng số 172 di tích được đưa vào khai thác du lịch.

  4. Thách thức môi trường: Mỗi ngày TP.HCM thải ra khoảng 7.000 tấn rác thải sinh hoạt, tăng trưởng 8,5% năm 2017 so với 7,4% năm 2010. Lượng nước thải phát sinh từ khách du lịch tăng hơn 80% từ năm 2011 đến 2016, gây áp lực lớn cho hệ thống xử lý nước thải. Nhiều công trình, cảnh quan du lịch bị xuống cấp nghiêm trọng như công viên Bến Bạch Đằng, khu lăng mộ Long Vân hầu Trương Tấn Bửu, chợ Bình Tây và các bảo tàng.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng mạnh mẽ về lượng khách và doanh thu du lịch phản ánh hiệu quả chính sách thu hút khách và phát triển dịch vụ của TP.HCM. Tuy nhiên, việc thiếu chiến lược phát triển bền vững rõ ràng dẫn đến các vấn đề về môi trường và xã hội ngày càng nghiêm trọng. So với các nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững tại các địa phương khác như Hội An hay Nhật Bản, TP.HCM còn hạn chế trong việc huy động sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp vào bảo tồn di sản văn hóa và bảo vệ môi trường. Các số liệu về ô nhiễm, xuống cấp di tích và tệ nạn xã hội cho thấy cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng để phát triển du lịch bền vững. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tăng trưởng lượng khách, biểu đồ đóng góp GDP và bảng thống kê các chỉ tiêu môi trường sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các xu hướng và thách thức hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững rõ ràng: UBND TP.HCM cần ban hành chiến lược phát triển du lịch bền vững đến năm 2025, tập trung vào ba trụ cột kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường, với các mục tiêu cụ thể và chỉ tiêu đo lường. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm tới.

  2. Tăng cường quản lý và bảo tồn di tích văn hóa: Đẩy mạnh xã hội hóa nguồn vốn cho công tác trùng tu, bảo tồn di tích, khuyến khích doanh nghiệp du lịch đóng góp tài chính và tham gia bảo vệ di sản. Xây dựng các chương trình đào tạo nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản. Thực hiện liên tục trong 3-5 năm.

  3. Phát triển hệ thống xử lý chất thải và nước thải: Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng xử lý rác thải và nước thải tại các điểm du lịch trọng điểm, áp dụng công nghệ xanh, thân thiện môi trường. Tăng cường kiểm soát ô nhiễm và giám sát môi trường. Thời gian thực hiện 3 năm.

  4. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của doanh nghiệp và cộng đồng: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo về phát triển du lịch bền vững cho doanh nghiệp và cộng đồng địa phương. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong quản lý và phát triển sản phẩm du lịch. Thực hiện thường xuyên, liên tục.

  5. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao: Tăng cường đào tạo chuyên ngành du lịch, nâng cao kỹ năng ngoại ngữ và nghiệp vụ cho lao động ngành du lịch, đáp ứng nhu cầu phát triển. Hợp tác với các trường đại học, trung tâm đào tạo. Thời gian thực hiện 3-5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch: Giúp xây dựng chính sách, chiến lược phát triển du lịch bền vững phù hợp với thực tiễn TP.HCM, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ tài nguyên du lịch.

  2. Doanh nghiệp du lịch và lữ hành: Cung cấp cơ sở để doanh nghiệp hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong phát triển du lịch bền vững, từ đó tham gia tích cực vào bảo tồn môi trường và văn hóa, nâng cao chất lượng dịch vụ.

  3. Cộng đồng địa phương: Giúp nâng cao nhận thức về lợi ích và tác động của du lịch, khuyến khích sự tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường, bảo tồn di sản và phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành du lịch, kinh tế: Cung cấp tài liệu tham khảo khoa học về phát triển du lịch bền vững tại TP.HCM, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng thực tiễn trong ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phát triển du lịch bền vững là gì?
    Phát triển du lịch bền vững là hoạt động du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại của khách và cộng đồng địa phương, đồng thời bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, văn hóa và môi trường cho các thế hệ tương lai.

  2. Tại sao TP.HCM cần phát triển du lịch bền vững?
    Vì lượng khách tăng nhanh gây áp lực lên môi trường, văn hóa và xã hội, phát triển bền vững giúp cân bằng lợi ích kinh tế với bảo vệ tài nguyên và nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng.

  3. Những thách thức lớn nhất trong phát triển du lịch bền vững tại TP.HCM là gì?
    Bao gồm thiếu chiến lược rõ ràng, ý thức doanh nghiệp chưa cao, ô nhiễm môi trường, xuống cấp di tích, tệ nạn xã hội và thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao.

  4. Làm thế nào để doanh nghiệp du lịch tham gia phát triển bền vững?
    Doanh nghiệp cần nâng cao trách nhiệm xã hội, đóng góp tài chính cho bảo tồn di sản, áp dụng công nghệ xanh, đào tạo nhân viên và phối hợp với cộng đồng địa phương.

  5. Vai trò của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch bền vững là gì?
    Cộng đồng là chủ thể tạo nên giá trị văn hóa, bảo vệ môi trường và tham gia quản lý du lịch, giúp phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Kết luận

  • Lượng khách và doanh thu du lịch TP.HCM tăng trưởng mạnh mẽ, đóng góp quan trọng vào GDP và tạo việc làm cho hàng triệu người.
  • Phát triển du lịch bền vững cần đảm bảo cân bằng giữa kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường, theo các nguyên tắc khai thác hợp lý, bảo vệ môi trường, hỗ trợ kinh tế địa phương và sự tham gia cộng đồng.
  • TP.HCM đang đối mặt với nhiều thách thức về môi trường, bảo tồn di tích và xã hội, đòi hỏi có chiến lược phát triển bền vững rõ ràng và đồng bộ.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào xây dựng chiến lược, tăng cường quản lý di tích, nâng cấp hạ tầng môi trường, nâng cao nhận thức doanh nghiệp và cộng đồng, phát triển nguồn nhân lực.
  • Nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng để các cơ quan quản lý, doanh nghiệp, cộng đồng và nhà nghiên cứu tham khảo, góp phần thúc đẩy phát triển du lịch bền vững TP.HCM đến năm 2025 và xa hơn.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần nhanh chóng xây dựng và triển khai chiến lược phát triển du lịch bền vững, đồng thời tăng cường hợp tác với doanh nghiệp và cộng đồng để thực hiện các giải pháp đề xuất.