Tổng quan nghiên cứu

Thương mại điện tử tại Việt Nam đã chứng kiến sự phát triển vượt bậc trong những năm gần đây, với tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 30% mỗi năm trong giai đoạn 2016-2019. Năm 2019, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ đạt khoảng 11,5 tỷ USD và dự kiến vượt 15 tỷ USD vào năm 2020. Việt Nam hiện có hơn 59 triệu người dùng Internet, chiếm hơn một nửa dân số, cùng với 35 triệu người dùng smartphone, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các nền tảng mua sắm trực tuyến. Trong bối cảnh đó, Lazada nổi lên như một trong những sàn thương mại điện tử hàng đầu, với hơn 500.000 sản phẩm và 3.000 nhà cung cấp, cùng hệ thống vận chuyển Lazada Express (LEX) hỗ trợ giao hàng nhanh chóng.

Luận văn tập trung phân tích các nhân tố tác động đến quyết định mua hàng trên trang thương mại điện tử Lazada của sinh viên Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố như nhận thức hữu ích, nhận thức rủi ro, yếu tố tâm lý, chính sách bảo hành và động cơ thích thú đến hành vi mua hàng của sinh viên. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 4 năm 2023, với phạm vi khảo sát tại Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp doanh nghiệp thương mại điện tử hiểu rõ hơn về hành vi tiêu dùng của nhóm khách hàng tiềm năng là sinh viên, mà còn cung cấp cơ sở để xây dựng các chiến lược tiếp thị hiệu quả, góp phần thúc đẩy doanh thu và mở rộng thị trường trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hành vi người tiêu dùng và thương mại điện tử. Trước hết, khái niệm hành vi người tiêu dùng được định nghĩa là quá trình lựa chọn, mua sắm, sử dụng và loại bỏ sản phẩm nhằm thỏa mãn nhu cầu cá nhân. Quá trình quyết định mua hàng gồm năm giai đoạn: nhận biết nhu cầu, tìm kiếm thông tin, đánh giá lựa chọn, quyết định mua và hành vi sau mua.

Các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi người tiêu dùng được phân thành bốn nhóm chính: nhân tố văn hóa (văn hóa, nhóm văn hóa, tầng lớp xã hội), nhân tố xã hội (gia đình, nhóm tham khảo, địa vị xã hội), nhân tố cá nhân (giới tính, tuổi tác, nghề nghiệp, phong cách sống, hoàn cảnh kinh tế) và nhân tố tâm lý (động lực, nhận thức, niềm tin và thái độ).

Mô hình nghiên cứu đề xuất trong luận văn bao gồm năm biến độc lập tác động đến quyết định mua hàng (biến phụ thuộc): nhận thức hữu ích, nhận thức rủi ro, yếu tố tâm lý, chính sách bảo hành và động cơ thích thú. Mỗi biến được đo lường qua các câu hỏi khảo sát dựa trên thang đo Likert 5 điểm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính được thực hiện qua khảo sát sơ bộ, thu thập ý kiến từ sinh viên và giảng viên để hoàn thiện bảng câu hỏi. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 150 sinh viên Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh đã từng mua hàng trên Lazada, sử dụng phương pháp lấy mẫu thuận tiện.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 25, bao gồm các bước: kiểm tra độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến, phân tích tương quan Pearson và hồi quy bội để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến quyết định mua hàng. Kích thước mẫu 150 phù hợp với yêu cầu tối thiểu cho phân tích EFA với 23 biến quan sát.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ ngày 5/3/2023 đến 1/4/2023, tập trung khảo sát tại Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh. Nghiên cứu cũng tham khảo các báo cáo ngành và số liệu thị trường thương mại điện tử Việt Nam để làm cơ sở phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức hữu ích có tác động tích cực và mạnh mẽ đến quyết định mua hàng trên Lazada của sinh viên, với hệ số hồi quy β1 dương và ý nghĩa thống kê p < 0,01. Khoảng 70% sinh viên cho biết họ đánh giá cao sự tiện lợi, đa dạng sản phẩm và các ưu đãi như voucher, freeship khi mua sắm trên Lazada.

  2. Nhận thức rủi ro tác động tiêu cực đến quyết định mua hàng, với hệ số β2 âm và p < 0,05. Sinh viên lo ngại về chất lượng sản phẩm, rủi ro trong vận chuyển và khó khăn khi đổi trả hàng, ảnh hưởng đến sự tin tưởng và quyết định mua.

  3. Yếu tố tâm lý như niềm tin vào đánh giá sản phẩm, ảnh hưởng từ bạn bè và các KOLs có tác động tích cực đáng kể (β3 > 0, p < 0,05). Khoảng 65% sinh viên cho biết họ bị ảnh hưởng bởi các nhận xét và ý kiến xung quanh khi quyết định mua.

  4. Chính sách bảo hành được đánh giá là yếu tố quan trọng, tác động tích cực đến quyết định mua hàng (β4 > 0, p < 0,01). Sinh viên ưu tiên chọn sản phẩm có chính sách bảo hành rõ ràng, đặc biệt với các mặt hàng điện tử.

  5. Động cơ thích thú như cảm giác mua sắm thú vị, giảm căng thẳng và thỏa mãn nhu cầu cá nhân cũng có ảnh hưởng tích cực (β5 > 0, p < 0,05). Khoảng 60% sinh viên cho biết họ cảm thấy mua sắm trên Lazada là một trải nghiệm giải trí và tiện lợi.

Mô hình hồi quy giải thích khoảng 68% biến thiên của quyết định mua hàng (R² = 0,68), cho thấy các nhân tố nghiên cứu có mức độ phù hợp cao. Kết quả phân tích tương quan và hồi quy được trình bày chi tiết qua bảng hệ số hồi quy và biểu đồ phân phối các biến.

Thảo luận kết quả

Nhận thức hữu ích là nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy người tiêu dùng ưu tiên sự tiện lợi và giá trị khi mua sắm trực tuyến. Nhận thức rủi ro vẫn là rào cản lớn, đặc biệt trong bối cảnh sinh viên còn hạn chế về kinh nghiệm và thu nhập, khiến họ cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định.

Yếu tố tâm lý và chính sách bảo hành đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng niềm tin và giảm bớt lo ngại của người tiêu dùng. Việc Lazada cung cấp dịch vụ bảo hiểm thiết bị điện tử và chính sách đổi trả linh hoạt góp phần nâng cao sự hài lòng và trung thành của khách hàng.

Động cơ thích thú thể hiện rằng mua sắm trực tuyến không chỉ là nhu cầu mà còn là trải nghiệm giải trí, giúp sinh viên giảm stress và tận hưởng thời gian rảnh. Điều này mở ra cơ hội cho các chiến dịch marketing sáng tạo nhằm tăng cường sự gắn kết với khách hàng trẻ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này đồng nhất với xu hướng người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến trải nghiệm và sự an toàn khi mua sắm trực tuyến. Các biểu đồ phân tích nhân tố và hồi quy có thể minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, giúp doanh nghiệp dễ dàng nhận diện ưu tiên trong chiến lược phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông về lợi ích và tiện ích của Lazada: Tập trung quảng bá các ưu đãi, đa dạng sản phẩm và dịch vụ giao hàng nhanh nhằm nâng cao nhận thức hữu ích trong vòng 6 tháng tới, do bộ phận marketing thực hiện.

  2. Cải thiện chính sách bảo hành và đổi trả: Xây dựng quy trình bảo hành minh bạch, hỗ trợ khách hàng nhanh chóng, đặc biệt với các sản phẩm điện tử, nhằm giảm thiểu rủi ro và tăng sự tin tưởng, triển khai trong 3 tháng tới bởi bộ phận chăm sóc khách hàng.

  3. Phát triển các chương trình đánh giá và phản hồi khách hàng: Khuyến khích sinh viên để lại đánh giá, tạo cộng đồng người dùng uy tín, giúp tăng cường yếu tố tâm lý tích cực, thực hiện liên tục và duy trì bởi bộ phận quản lý cộng đồng.

  4. Tạo trải nghiệm mua sắm thú vị và tương tác cao: Tổ chức các sự kiện trực tuyến, trò chơi, livestream giới thiệu sản phẩm để tăng động cơ thích thú, triển khai trong 6 tháng tới, phối hợp giữa marketing và bộ phận kỹ thuật.

  5. Đào tạo nhân viên tư vấn và hỗ trợ khách hàng: Nâng cao kỹ năng giao tiếp, giải quyết khiếu nại để giảm thiểu các tình huống bất ngờ ảnh hưởng đến quyết định mua, thực hiện trong 4 tháng, do phòng nhân sự và chăm sóc khách hàng phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp thương mại điện tử: Các công ty như Lazada, Shopee, Tiki có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để tối ưu hóa chiến lược tiếp thị, cải thiện dịch vụ và tăng cường trải nghiệm khách hàng, đặc biệt nhóm khách hàng sinh viên.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản trị kinh doanh, marketing: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về hành vi tiêu dùng trực tuyến, giúp phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và tổ chức hỗ trợ phát triển thương mại điện tử: Thông tin về xu hướng tiêu dùng và các nhân tố ảnh hưởng giúp xây dựng chính sách thúc đẩy phát triển thị trường thương mại điện tử bền vững.

  4. Các nhà phát triển nền tảng công nghệ và dịch vụ thanh toán trực tuyến: Hiểu rõ các yếu tố tác động đến quyết định mua hàng giúp cải tiến giao diện, bảo mật và các dịch vụ hỗ trợ thanh toán, nâng cao sự hài lòng người dùng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định mua hàng trên Lazada của sinh viên?
    Nhận thức hữu ích và chính sách bảo hành là hai nhân tố có tác động tích cực mạnh nhất, theo kết quả hồi quy với hệ số ý nghĩa p < 0,01.

  2. Làm thế nào để giảm thiểu nhận thức rủi ro khi mua hàng trực tuyến?
    Cải thiện chính sách bảo hành, minh bạch thông tin sản phẩm và tăng cường dịch vụ chăm sóc khách hàng giúp giảm lo ngại về chất lượng và vận chuyển.

  3. Yếu tố tâm lý ảnh hưởng như thế nào đến hành vi mua sắm của sinh viên?
    Niềm tin vào đánh giá sản phẩm và ảnh hưởng từ bạn bè, KOLs tạo động lực tích cực, giúp sinh viên tự tin hơn khi ra quyết định mua.

  4. Động cơ thích thú có vai trò gì trong mua sắm trực tuyến?
    Mua sắm không chỉ đáp ứng nhu cầu mà còn là trải nghiệm giải trí, giúp giảm căng thẳng và tạo sự hài lòng, từ đó thúc đẩy hành vi mua lặp lại.

  5. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Kết hợp nghiên cứu định tính và định lượng, sử dụng khảo sát 150 sinh viên, phân tích dữ liệu bằng SPSS với các kỹ thuật như Cronbach’s Alpha, EFA và hồi quy bội.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định năm nhân tố chính ảnh hưởng đến quyết định mua hàng trên Lazada của sinh viên: nhận thức hữu ích, nhận thức rủi ro, yếu tố tâm lý, chính sách bảo hành và động cơ thích thú.
  • Nhận thức hữu ích và chính sách bảo hành có tác động tích cực mạnh mẽ, trong khi nhận thức rủi ro gây ảnh hưởng tiêu cực đến quyết định mua.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để doanh nghiệp thương mại điện tử xây dựng chiến lược tiếp thị và dịch vụ phù hợp với nhóm khách hàng sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao trải nghiệm mua sắm, giảm thiểu rủi ro và tăng cường sự gắn kết khách hàng trong vòng 3-6 tháng tới.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các nhóm khách hàng khác để hoàn thiện chiến lược phát triển bền vững.

Mời các nhà quản trị, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp quan tâm áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả kinh doanh trên thị trường thương mại điện tử đầy tiềm năng này.