I. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Luận án tập trung vào phân tích ngôn ngữ chủ thể và đối thể trong câu đơn tiếng Việt, dựa trên cơ sở lý luận của ngữ pháp chức năng. Nghiên cứu này nhằm làm rõ đặc điểm và vai trò của hai tham thể này trong cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu. Ngữ nghĩa và cấu trúc cú pháp được xem xét một cách chi tiết, với mục tiêu bổ sung kiến thức lý thuyết và thực tiễn trong nghiên cứu ngữ pháp tiếng Việt.
1.1. Tình hình nghiên cứu về cấu trúc nghĩa biểu hiện
Trên thế giới, ngữ pháp chức năng đã xác định câu có ba chức năng chính: biểu hiện, liên nhân và văn bản. Nghĩa biểu hiện của câu liên quan đến sự tình được phản ánh qua vị từ và các tham thể. Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu như Diệp Quang Ban đã áp dụng lý thuyết này để phân tích cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu tiếng Việt, tập trung vào vai trò của vị từ và các tham thể.
1.2. Tình hình nghiên cứu về chủ thể và đối thể
Nghiên cứu về chủ thể và đối thể trong câu đơn tiếng Việt còn hạn chế. Các công trình trước đây chủ yếu tập trung vào cú pháp và ngữ nghĩa của câu mà chưa đi sâu vào mối quan hệ giữa hai tham thể này với vị từ. Luận án này nhằm lấp đầy khoảng trống đó bằng cách phân tích chi tiết đặc điểm và vai trò của chủ thể và đối thể trong cấu trúc nghĩa biểu hiện.
II. Đặc điểm của chủ thể và đối thể
Luận án phân tích đặc điểm của chủ thể và đối thể trong cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu đơn tiếng Việt. Chủ thể và đối thể được xem xét trong mối quan hệ với vị từ hạt nhân, với các diện đối lập cơ bản và sự tương ứng với chủ ngữ, bổ ngữ trong cấu trúc cú pháp.
2.1. Đặc điểm của chủ thể
Chủ thể trong câu đơn tiếng Việt có các đặc điểm chung như tính chủ động và vai trò quyết định trong việc thực hiện hành động. Các diện đối lập cơ bản của chủ thể bao gồm tính động và tính tĩnh, cũng như sự phân biệt giữa chủ thể có tri giác và không có tri giác.
2.2. Đặc điểm của đối thể
Đối thể thường là đối tượng chịu tác động của hành động do chủ thể thực hiện. Đối thể có thể là vật thể, sự việc hoặc hiện tượng, và được phân loại dựa trên mức độ tác động từ chủ thể. Sự tương ứng giữa đối thể và bổ ngữ trong cấu trúc cú pháp cũng được làm rõ.
III. Vai trò của chủ thể và đối thể
Luận án nhấn mạnh vai trò của chủ thể và đối thể trong việc cụ thể hóa nghĩa phái sinh cho vị từ hạt nhân. Hai tham thể này không chỉ ảnh hưởng đến nghĩa của vị từ mà còn tham gia vào quá trình chuyển hóa vị từ từ tiểu loại này sang tiểu loại khác.
3.1. Vai trò cụ thể hóa nghĩa phái sinh
Chủ thể và đối thể đóng vai trò quan trọng trong việc cụ thể hóa nghĩa phái sinh cho vị từ hạt nhân. Sự tương tác giữa hai tham thể này với vị từ giúp làm rõ các nghĩa phái sinh của vị từ nhiều nghĩa trong câu đơn tiếng Việt.
3.2. Vai trò trong chuyển hóa vị từ
Chủ thể và đối thể cũng ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa vị từ từ tiểu loại này sang tiểu loại khác. Sự thay đổi trong đặc điểm ngữ nghĩa của chủ thể và đối thể có thể dẫn đến sự thay đổi trong loại hình vị từ và cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu.
