Tổng quan nghiên cứu

Năm 2021, Trung tâm Y tế huyện Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận đã sử dụng tổng cộng 389 khoản mục thuốc với tổng kinh phí khoảng 20 tỷ đồng, phục vụ cho gần 176.231 lượt bệnh nhân khám và điều trị. Việc quản lý và sử dụng thuốc hợp lý, an toàn tại các trung tâm y tế tuyến huyện là vấn đề cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng điều trị, tiết kiệm chi phí và đảm bảo hiệu quả chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, tình trạng lạm dụng thuốc kháng sinh, sử dụng thuốc không hợp lý vẫn còn tồn tại, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe người bệnh và ngân sách y tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả cơ cấu danh mục thuốc sử dụng tại Trung tâm Y tế huyện Hàm Thuận Bắc năm 2021 và phân tích danh mục thuốc theo các phương pháp ABC, VEN và ma trận ABC/VEN. Nghiên cứu được thực hiện trong phạm vi thời gian từ 01/01/2021 đến 31/12/2021 tại Trung tâm Y tế huyện Hàm Thuận Bắc, với ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng danh mục thuốc phù hợp, an toàn và hiệu quả hơn trong các năm tiếp theo. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuốc, giảm thiểu lãng phí và tăng cường sử dụng thuốc hợp lý tại tuyến y tế cơ sở.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dược hiện đại, trong đó nổi bật là:

  • Phân tích ABC: Phương pháp phân loại thuốc dựa trên tỷ trọng giá trị sử dụng, giúp xác định các thuốc chiếm phần lớn ngân sách để ưu tiên quản lý. Thuốc được phân thành hạng A (chiếm 80% giá trị), hạng B (15%) và hạng C (5%). Phân tích này hỗ trợ tối ưu hóa tồn kho, mua sắm và lựa chọn thuốc thay thế.

  • Phân tích VEN: Phân loại thuốc theo mức độ cần thiết gồm Vital (sống còn), Essential (thiết yếu) và Non-essential (không thiết yếu). Phương pháp này giúp ưu tiên mua sắm và dự trữ thuốc phù hợp với nguồn lực hạn chế, đảm bảo cung ứng thuốc quan trọng cho điều trị.

  • Ma trận ABC/VEN: Kết hợp hai phương pháp trên để đánh giá đồng thời giá trị sử dụng và mức độ ưu tiên của thuốc, từ đó phát hiện các thuốc có chi phí cao nhưng không cần thiết, giúp hạn chế lãng phí.

Các khái niệm chính bao gồm: danh mục thuốc (DMT), nhóm tác dụng dược lý, thuốc biệt dược gốc, thuốc generic, nhóm thuốc kháng sinh, nhóm thuốc cổ truyền và thuốc dược liệu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang, hồi cứu số liệu danh mục thuốc đã sử dụng tại Trung tâm Y tế huyện Hàm Thuận Bắc trong năm 2021. Cỡ mẫu gồm toàn bộ 389 khoản mục thuốc (320 thuốc hóa dược, 69 thuốc cổ truyền và dược liệu).

Nguồn dữ liệu thu thập từ báo cáo xuất nhập tồn thuốc, danh mục thuốc trúng thầu, các văn bản pháp luật liên quan và dữ liệu quản lý tại Trung tâm. Kỹ thuật thu thập số liệu là sử dụng tài liệu sẵn có, xử lý trên phần mềm Excel.

Phân tích số liệu bao gồm:

  • Tổng hợp, phân loại thuốc theo nguồn gốc, nhóm tác dụng dược lý, đường dùng, xuất xứ, thuốc biệt dược gốc và generic.

  • Phân tích ABC theo 7 bước chuẩn, xác định tỷ trọng giá trị sử dụng từng thuốc.

  • Phân tích VEN phân loại thuốc theo mức độ cần thiết.

  • Kết hợp phân tích ma trận ABC/VEN để đánh giá toàn diện.

Thời gian thực hiện nghiên cứu từ tháng 9/2022 đến tháng 2/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu danh mục thuốc sử dụng: Trung tâm sử dụng 389 khoản mục thuốc với tổng giá trị tiêu thụ 20,458 tỷ đồng. Thuốc hóa dược chiếm 82,26% số khoản mục và 80,01% giá trị sử dụng; thuốc cổ truyền và dược liệu chiếm 17,74% số khoản mục và 19,99% giá trị sử dụng.

  2. Phân nhóm tác dụng dược lý: Nhóm thuốc điều trị ký sinh trùng, chống nhiễm khuẩn chiếm tỷ lệ lớn nhất với 16,45% số khoản mục và 26,74% giá trị sử dụng (5,414 tỷ đồng). Tiếp theo là nhóm thuốc đường tiêu hóa (9,77% số khoản mục, 11,39% giá trị), nhóm hormon và thuốc tác động hệ nội tiết (7,97% số khoản mục, 10,03% giá trị), và nhóm thuốc tim mạch (10,54% số khoản mục, 8,97% giá trị).

  3. Sử dụng kháng sinh nhóm Beta-lactam: Trong nhóm kháng sinh, Beta-lactam chiếm 50% số khoản mục và 84,48% giá trị sử dụng. Phân nhóm Cephalosporin chiếm 75% số khoản mục và 71,13% giá trị, trong đó Cephalosporin thế hệ 3 chiếm 53,73% giá trị sử dụng. Amoxicilin + acid clavulanic là kháng sinh phổ biến nhất trong nhóm Penicillin với 17,66% giá trị sử dụng.

  4. Phân tích ABC: Thuốc hạng A chiếm khoảng 25,77% số khoản mục nhưng chiếm tới 79,58% giá trị sử dụng, hạng B chiếm 26,62% số khoản mục và 15,05% giá trị, hạng C chiếm 47,61% số khoản mục nhưng chỉ chiếm 5,37% giá trị. Điều này cho thấy một số ít thuốc chiếm phần lớn ngân sách mua thuốc.

  5. Phân tích VEN: Nhóm thuốc Vital chiếm 24,74% số khoản mục và 31,02% giá trị sử dụng; nhóm Essential chiếm 54,51% số khoản mục và 44,99% giá trị; nhóm Non-essential chiếm 20,75% số khoản mục và 23,99% giá trị. Tỷ lệ thuốc không thiết yếu còn khá cao, tiềm ẩn nguy cơ lãng phí.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy danh mục thuốc tại Trung tâm Y tế huyện Hàm Thuận Bắc năm 2021 có cơ cấu tương đối đa dạng, phù hợp với mô hình bệnh tật đa khoa tuyến huyện, trong đó nhóm thuốc điều trị ký sinh trùng, chống nhiễm khuẩn chiếm tỷ trọng lớn nhất, phản ánh thực trạng bệnh tật và nhu cầu điều trị tại địa phương. Việc sử dụng kháng sinh nhóm Beta-lactam, đặc biệt Cephalosporin thế hệ 3 chiếm tỷ lệ cao, tương tự các nghiên cứu tại các trung tâm y tế tuyến huyện khác, cho thấy cần kiểm soát chặt chẽ để tránh lạm dụng, góp phần giảm nguy cơ kháng thuốc.

Phân tích ABC và VEN cho thấy sự phân bố không đồng đều về giá trị sử dụng thuốc, với nhóm thuốc hạng A và nhóm Vital chiếm phần lớn ngân sách, trong khi thuốc không thiết yếu vẫn chiếm tỷ lệ đáng kể. Điều này phản ánh nhu cầu nâng cao hiệu quả quản lý danh mục thuốc, ưu tiên sử dụng thuốc thiết yếu, giảm thiểu chi phí không cần thiết.

So sánh với các nghiên cứu trước đây và các trung tâm y tế tuyến huyện khác, kết quả tương đồng về cơ cấu thuốc và các nhóm thuốc chiếm tỷ trọng lớn. Việc áp dụng ma trận ABC/VEN giúp phát hiện các thuốc có chi phí cao nhưng mức độ ưu tiên thấp, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ Pareto cho phân tích ABC, biểu đồ tròn cho tỷ lệ nhóm VEN và bảng ma trận ABC/VEN để minh họa mối quan hệ giữa giá trị sử dụng và mức độ ưu tiên thuốc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường kiểm soát sử dụng kháng sinh nhóm Beta-lactam: Áp dụng các quy định chặt chẽ về kê đơn, giám sát sử dụng kháng sinh, đặc biệt Cephalosporin thế hệ 3, nhằm giảm thiểu lạm dụng và nguy cơ kháng thuốc. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng; chủ thể: Khoa Dược phối hợp Khoa Khám bệnh.

  2. Ưu tiên sử dụng thuốc nhóm Vital và Essential: Hội đồng thuốc và điều trị cần rà soát, cập nhật danh mục thuốc, tập trung mua sắm và dự trữ các thuốc thiết yếu, giảm thiểu thuốc không thiết yếu để tiết kiệm chi phí. Thời gian: 6 tháng; chủ thể: Hội đồng thuốc và điều trị.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ y tế về quản lý và sử dụng thuốc hợp lý: Tổ chức các lớp tập huấn, cập nhật kiến thức về phân tích ABC/VEN, sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: Trung tâm Y tế, Sở Y tế.

  4. Áp dụng thường xuyên phân tích ABC/VEN và ma trận ABC/VEN trong quản lý thuốc: Thiết lập quy trình định kỳ phân tích danh mục thuốc để phát hiện kịp thời các bất cập, điều chỉnh kế hoạch mua sắm phù hợp. Thời gian: hàng năm; chủ thể: Khoa Dược, Hội đồng thuốc và điều trị.

  5. Khuyến khích sử dụng thuốc generic thay thế thuốc biệt dược gốc: Tăng tỷ lệ sử dụng thuốc generic nhằm giảm chi phí điều trị mà vẫn đảm bảo hiệu quả. Thời gian: 12 tháng; chủ thể: Khoa Dược, Bác sĩ kê đơn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý y tế tại các trung tâm y tế tuyến huyện: Giúp hiểu rõ cơ cấu và phân tích danh mục thuốc, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý thuốc, tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng điều trị.

  2. Hội đồng thuốc và điều trị các cơ sở y tế: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, cập nhật danh mục thuốc phù hợp với mô hình bệnh tật và nguồn lực tài chính.

  3. Dược sĩ và nhân viên y tế chuyên trách quản lý thuốc: Nâng cao kiến thức về các phương pháp phân tích ABC, VEN và ma trận ABC/VEN, áp dụng trong công tác quản lý, giám sát sử dụng thuốc.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý dược, y tế công cộng: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp phân tích và kết quả nghiên cứu về quản lý danh mục thuốc tại tuyến y tế cơ sở.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân tích ABC là gì và tại sao quan trọng trong quản lý thuốc?
    Phân tích ABC phân loại thuốc theo tỷ trọng giá trị sử dụng, giúp xác định nhóm thuốc chiếm phần lớn ngân sách để ưu tiên quản lý. Ví dụ, thuốc hạng A chiếm khoảng 80% chi phí nhưng chỉ chiếm 20% số thuốc, giúp tập trung nguồn lực hiệu quả.

  2. Phân tích VEN có vai trò gì trong xây dựng danh mục thuốc?
    Phân tích VEN phân loại thuốc theo mức độ cần thiết (Vital, Essential, Non-essential), giúp ưu tiên mua sắm và dự trữ thuốc quan trọng, đặc biệt khi nguồn kinh phí hạn chế, đảm bảo cung ứng thuốc thiết yếu cho điều trị.

  3. Tại sao cần kết hợp phân tích ABC và VEN thành ma trận ABC/VEN?
    Kết hợp giúp đánh giá đồng thời giá trị sử dụng và mức độ ưu tiên thuốc, phát hiện thuốc có chi phí cao nhưng không cần thiết, từ đó hạn chế lãng phí và nâng cao hiệu quả quản lý.

  4. Tỷ lệ sử dụng thuốc generic tại Trung tâm Y tế huyện Hàm Thuận Bắc như thế nào?
    Thuốc generic chiếm tỷ lệ lớn trong danh mục thuốc, giúp giảm chi phí điều trị mà vẫn đảm bảo hiệu quả, phù hợp với chính sách ưu tiên sử dụng thuốc generic của Bộ Y tế.

  5. Làm thế nào để kiểm soát việc sử dụng kháng sinh hợp lý tại trung tâm y tế?
    Áp dụng các quy định kê đơn chặt chẽ, giám sát sử dụng, đào tạo cán bộ y tế, và thực hiện phân tích định kỳ để phát hiện và điều chỉnh việc lạm dụng kháng sinh, đặc biệt nhóm Beta-lactam.

Kết luận

  • Trung tâm Y tế huyện Hàm Thuận Bắc năm 2021 sử dụng 389 khoản mục thuốc với tổng giá trị khoảng 20 tỷ đồng, trong đó thuốc hóa dược chiếm đa số về số lượng và giá trị.
  • Nhóm thuốc điều trị ký sinh trùng, chống nhiễm khuẩn và nhóm kháng sinh Beta-lactam chiếm tỷ trọng lớn nhất, phản ánh mô hình bệnh tật và nhu cầu điều trị tại địa phương.
  • Phân tích ABC và VEN cho thấy sự phân bố không đồng đều về giá trị sử dụng thuốc, với nhóm thuốc hạng A và nhóm Vital chiếm phần lớn ngân sách, trong khi thuốc không thiết yếu còn chiếm tỷ lệ đáng kể.
  • Cần tăng cường kiểm soát sử dụng kháng sinh, ưu tiên thuốc thiết yếu, áp dụng thường xuyên phân tích ABC/VEN để nâng cao hiệu quả quản lý thuốc.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện quản lý và sử dụng thuốc hợp lý, tiết kiệm chi phí, nâng cao chất lượng điều trị tại Trung tâm Y tế huyện Hàm Thuận Bắc trong các năm tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Hội đồng thuốc và điều trị cùng khoa Dược cần triển khai các khuyến nghị, đồng thời tổ chức đào tạo và áp dụng phân tích định kỳ để đảm bảo danh mục thuốc phù hợp, an toàn và hiệu quả.