Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Tính Hữu Hiệu Của Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Tại Các Bệnh Viện Trực Thuộc Sở Y Tế TP.HCM

• Tác giả: Nguyễn Ngọc Tuyền
• Người hướng dẫn: PGS. Võ Văn Nhị
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TPHCM
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Tính Hữu Hiệu Của Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Tại Bệnh Viện TP.HCM
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 1. Lý do chọn đề tài
• 2. Mục tiêu nghiên cứu
• 3. Câu hỏi nghiên cứu
• 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 5. Phương pháp nghiên cứu
• 6. Ý nghĩa của đề tài
• 7. Cấu trúc luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
• 1.1. Các nghiên cứu công bố ở nước ngoài
• 1.1.1. Các nghiên cứu về tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 1.1.2. Các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 1.2. Các nghiên cứu công bố ở trong nước
• 1.3. Nhận xét các nghiên cứu trước và xác định khe hổng nghiên cứu
• 1.3.1. Nhận xét các nghiên cứu trước
• 1.3.2. Xác định khe hổng nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 2.1. Lịch sử ra đời và phát triển kiểm soát nội bộ
• 2.1.1. Lịch sử ra đời và phát triển các lý thuyết liên quan đến kiểm soát nội bộ
• 2.1.2. Lịch sử ra đời và phát triển của kiểm soát nội bộ ở khu vực công
• 2.2. Định nghĩa và mục tiêu KSNB theo INTOSAI
• 2.2.1. Định nghĩa KSNB theo INTOSAI
• 2.2.2. Mục tiêu của KSNB theo INTOSAI
• 2.3. Các yếu tố cấu thành nên hệ thống KSNB theo INTOSAI 2013
• 2.3.1. Môi trường kiểm soát
• 2.3.2. Đánh giá rủi ro
• 2.3.3. Hoạt động kiểm soát
• 2.3.4. Thông tin và truyền thông
• 2.3.5. Sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 2.4. Đơn vị sự nghiệp có thu và đặc điểm của đơn vị sự nghiệp công lập có thu trong lĩnh vực y tế
• 2.4.1. Đơn vị sự nghiệp có thu
• 2.4.2. Đặc điểm của đơn vị sự nghiệp công lập có thu trong lĩnh vực y tế
• 2.5. Các lý thuyết liên quan đến hệ thống KSNB
• 2.5.1. Lý thuyết lập quy
• 2.5.2. Lý thuyết ủy nhiệm
• 2.5.3. Lý thuyết tâm lý học xã hội của tổ chức
• 2.5.4. Lý thuyết bất định của tổ chức
• 3. CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Quy trình nghiên cứu
• 3.2. Phương pháp nghiên cứu
• 3.2.1. Nghiên cứu định tính
• 3.2.2. Nghiên cứu định lượng
• 3.3. Giả thuyết nghiên cứu và Mô hình nghiên cứu
• 3.3.1. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.3.2. Mô hình nghiên cứu
• 3.4. Xây dựng thang đo
• 3.4.1. Thang đo Môi trường kiểm soát
• 3.4.2. Thang đo Đánh giá rủi ro
• 3.4.3. Thang đo Hoạt động kiểm soát
• 3.4.4. Thang đo Thông tin và truyền thông
• 3.4.5. Thang đo Văn hóa đạo đức
• 3.4.6. Thang đo tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 3.5. Thiết kế mẫu và phương pháp chọn mẫu
• 3.5.1. Thiết kế mẫu
• 3.5.2. Phương pháp chọn mẫu
• 3.6. Phương pháp và công cụ thu thập thông tin
• 3.6.1. Phương pháp và công cụ thu thập thông tin định tính
• 3.6.2. Phương pháp và công cụ thu thập thông tin định lượng
• 3.7. Phương pháp phân tích dữ liệu
• 3.7.1. Phương pháp thống kê mô tả
• 3.7.2. Kiểm định Cronbach’s Alpha
• 3.7.3. Phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA)
• 3.7.4. Kiểm định thang đo, phân tích tương quan
• 3.7.5. Kiểm định các giả thuyết nghiên cứu
• 3.7.6. Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN
• 4.1. Tổng quan về Sở Y tế TP.HCM và các bệnh viện trực thuộc Sở Y tế TP
• 4.1.1. Lịch sử hình thành
• 4.1.2. Vị trí, chức năng của Sở Y tế
• 4.1.3. Chức năng, nhiệm vụ của bệnh viện trực thuộc Sở Y tế
• 4.2. Đặc điểm các mẫu nghiên cứu
• 4.2.1. Cơ cấu mẫu theo độ tuổi
• 4.2.2. Cơ cấu mẫu theo trình độ học vấn
• 4.2.3. Cơ cấu mẫu theo hôn nhân
• 4.2.4. Cơ cấu mẫu theo kinh nghiệm
• 4.2.5. Cơ cấu mẫu theo thời gian giữ chức vụ
• 4.3. Kiểm định độ tin cậy thang đo
• 4.4. Phân tích nhân tố khám phá (EFA)
• 4.4.1. Phân tích EFA các thang đo thuộc biến độc lập
• 4.4.2. Phân tố nhân tố khám phá các thang đo thuộc biến phụ thuộc
• 4.5. Mô hình hiệu chỉnh
• 4.6. Phân tích hồi quy đa biến
• 4.6.1. Kiểm định hệ số tương quan Pearson’s
• 4.6.2. Phân tích hồi quy
• 4.6.3. Dò tìm các vi phạm giả định cần thiết
• 4.7. Thảo luận kết quả phân tích hồi quy
• 4.7.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu. So sánh kết quả nghiên cứu với thực tiễn tại bệnh viện
• 4.7.2. So sánh kết quả nghiên cứu với các nghiên cứu trước
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 5.1. Kết luận từ mẫu nghiên cứu
• 5.1.1. Kết luận từ mô hình nghiên cứu
• 5.1.2. Kết luận nhân tố có ý nghĩa
• 5.1.2.1. Nhân tố Môi trường kiểm soát
• 5.1.2.2. Nhân tố Đánh giá rủi ro
• 5.1.2.3. Nhân tố Thông tin và truyền thông
• 5.1.2.4. Nhân tố Hoạt động kiểm soát
• 5.1.2.5. Nhân tố Giám sát
• 5.1.2.6. Nhân tố Văn hóa đạo đức
• 5.2. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Tại Bệnh Viện TP

Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hoạt động hiệu quả và minh bạch tại các bệnh viện. Trong bối cảnh tự chủ tài chính và xã hội hóa nguồn vốn ngày càng được khuyến khích, các bệnh viện cần tăng cường năng lực quản lý và kiểm soát nội bộ để thu hút đầu tư và nâng cao chất lượng dịch vụ. Một hệ thống KSNB hiệu quả sẽ góp phần đảm bảo tính trung thực và đáng tin cậy của báo cáo tài chính, từ đó hỗ trợ các nhà quản lý, cơ quan nhà nước và các bên liên quan đưa ra quyết định chính xác. Báo cáo tài chính là một trong những tài liệu cơ bản quan trọng nhất đối với các nhà quản lý, cơ quan nhà nước, các đơn vị hành chính sự nghiệp. Do đó, độ tin cậy của báo cáo tài chính là một đòi hỏi hàng đầu của người sử dụng. Tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ sẽ làm cho báo cáo tài chính đáng tin cậy, đảm bảo rằng các khoản mục trong báo cáo tài chính được ghi nhận một cách đầy đủ, rõ ràng, minh bạch và chính xác.

1.1. Vai trò của KSNB trong Báo Cáo Tài Chính Bệnh Viện

Tính hữu hiệu của hệ thống KSNB ảnh hưởng trực tiếp đến độ tin cậy của báo cáo tài chính. Hệ thống này đóng vai trò kiểm tra, giám sát và bảo vệ tài sản của bệnh viện, đồng thời đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật và chuẩn mực kế toán. Theo AICPA (2003), hệ thống KSNB giúp gia tăng vị thế của các đơn vị. Việc thiết lập một hệ thống KSNB mạnh mẽ là yếu tố then chốt để xây dựng lòng tin từ các nhà đầu tư và đối tác. Báo cáo tài chính là một trong những tài liệu cơ bản quan trọng nhất đối với các nhà quản lý, cơ quan nhà nước, các đơn vị hành chính sự nghiệp.

1.2. Bối Cảnh Tự Chủ Tài Chính và Yêu Cầu KSNB

Việc chuyển đổi sang cơ chế tự chủ tài chính đặt ra những yêu cầu khắt khe hơn đối với hệ thống KSNB của các bệnh viện. Các bệnh viện cần chủ động tìm kiếm nguồn vốn, quản lý chi phí và đảm bảo hiệu quả hoạt động. Một hệ thống KSNB hiệu quả sẽ giúp bệnh viện kiểm soát rủi ro tài chính, ngăn ngừa gian lận và đảm bảo sử dụng nguồn lực một cách hiệu quả. Chính phủ đã khuyến khích các bệnh viện thực hiện “xã hội hóa nguồn vốn” nhằm huy động nguồn đầu tư ngoài ngân sách từ các tổ chức tư nhân và các cá nhân, bao gồm cả cán bộ bệnh viện để triển khai các hoạt động dịch vụ đáp ứng nhu cầu đa dạng các tầng lớp nhân dân, trong đó có hình thức liên doanh, liên kết đầu tư trang thiết bị.

II. Thách Thức KSNB Rủi Ro Tiềm Ẩn Tại Bệnh Viện TP

Mặc dù có vai trò quan trọng, hệ thống KSNB tại các bệnh viện vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Các rủi ro tiềm ẩn như gian lận, sai sót trong hạch toán, lãng phí nguồn lực và thiếu tuân thủ quy định có thể ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB. Việc nhận diện và đánh giá các rủi ro này là bước quan trọng để xây dựng các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát phù hợp. Hơn thế nữa, hoạt động kiểm soát nội bộ liên quan đến nhân viên kiểm toán, những người có kiến thức chuyên môn trong nhiều năm (Simons, 1987). Hệ thống kiểm soát nội bộ được sử dụng bởi những người quản lý trong việc kiểm tra những sai sót để hướng dẫn quy trình làm việc trong kế toán nhằm đạt được mục tiêu.

2.1. Nhận Diện Các Rủi Ro Chính Trong KSNB

Các rủi ro trong KSNB có thể xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm: yếu kém trong môi trường kiểm soát, thiếu sót trong quy trình đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát không hiệu quả, thông tin và truyền thông không đầy đủ, và giám sát không chặt chẽ. Các rủi ro này có thể dẫn đến sai sót trong báo cáo tài chính, gian lận, lãng phí nguồn lực và vi phạm quy định pháp luật. Do đó, thành công hay thất bại của các đơn vị, đặc biệt là độ tin cậy của báo cáo tài chính chủ yếu dựa vào tính hữu hiệu của hệ thống KSNB.

2.2. Ảnh Hưởng của Rủi Ro Đến Tính Hữu Hiệu KSNB

Khi các rủi ro không được kiểm soát hiệu quả, tính hữu hiệu của hệ thống KSNB sẽ bị suy giảm. Điều này có thể dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng, bao gồm: mất mát tài sản, tổn thất tài chính, suy giảm uy tín, và thậm chí là các vụ kiện tụng pháp lý. Việc đánh giá và quản lý rủi ro một cách chủ động là yếu tố then chốt để đảm bảo tính hữu hiệu của hệ thống KSNB. Tính hữu hiệu của hệ thống KSNB làm cho báo cáo tài chính tăng thêm tính minh bạch và rõ ràng.

III. Môi Trường Kiểm Soát Nền Tảng KSNB Hiệu Quả Tại Bệnh Viện

Môi trường kiểm soát đóng vai trò nền tảng cho một hệ thống KSNB hiệu quả. Môi trường kiểm soát bao gồm các yếu tố như: sự trung thực và đạo đức của ban quản lý, cơ cấu tổ chức, chính sách nhân sự, và sự phân công trách nhiệm rõ ràng. Một môi trường kiểm soát mạnh mẽ sẽ tạo ra một văn hóa tuân thủ và khuyến khích nhân viên thực hiện công việc một cách cẩn trọng và có trách nhiệm. Trong nghiên cứu này, tác giả lấy 120 công ty niêm yết ở Thái Lan là mẫu nghiên cứu. Kết quả cho thấy môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, thông tin và truyền thông có ảnh hưởng tích cực đáng kể đến hoạt động hiệu quả của tổ chức.

3.1. Xây Dựng Văn Hóa Đạo Đức và Tính Trung Thực

Sự trung thực và đạo đức của ban quản lý là yếu tố quan trọng nhất trong việc xây dựng một môi trường kiểm soát mạnh mẽ. Ban quản lý cần thể hiện sự cam kết đối với đạo đức nghề nghiệp và tuân thủ các quy định pháp luật. Một văn hóa đạo đức mạnh mẽ sẽ giúp ngăn ngừa gian lận và khuyến khích nhân viên báo cáo các hành vi sai trái. Như vậy, các bệnh viện phải tăng cường năng lực và hệ thống quản lý. Điều này thể hiện qua việc kiểm soát nội bộ và chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính.

3.2. Phân Công Trách Nhiệm Rõ Ràng và Cơ Cấu Tổ Chức

Cơ cấu tổ chức và sự phân công trách nhiệm rõ ràng là yếu tố quan trọng để đảm bảo hoạt động KSNB hiệu quả. Mỗi nhân viên cần hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của mình trong hệ thống KSNB. Cần có các quy trình kiểm soát rõ ràng và các kênh thông tin liên lạc hiệu quả để đảm bảo thông tin được truyền đạt kịp thời và chính xác. Môi trường kiểm soát đóng vai trò nền tảng cho một hệ thống KSNB hiệu quả. Môi trường kiểm soát bao gồm các yếu tố như: sự trung thực và đạo đức của ban quản lý, cơ cấu tổ chức, chính sách nhân sự, và sự phân công trách nhiệm rõ ràng.

IV. Đánh Giá Rủi Ro Yếu Tố Quyết Định KSNB Tại Bệnh Viện

Đánh giá rủi ro là một yếu tố then chốt trong hệ thống KSNB. Bệnh viện cần xác định và đánh giá các rủi ro tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến việc đạt được các mục tiêu của mình. Quá trình đánh giá rủi ro cần bao gồm cả việc xác định các rủi ro từ bên trong và bên ngoài bệnh viện. Đồng thời nghiên cứu này cho rằng hệ thống kiểm soát có 6 nhân tố tác động đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB bao gồm: (1) Môi trường kiểm soát, (2) Đánh giá rủi ro, (3) Hệ thống thông tin truyền thông, (4) Các hoạt động kiểm soát, (5) Giám sát, (6) Công nghệ thông tin.

4.1. Quy Trình Đánh Giá Rủi Ro Hiệu Quả Cho Bệnh Viện

Một quy trình đánh giá rủi ro hiệu quả cần bao gồm các bước sau: xác định rủi ro, đánh giá mức độ nghiêm trọng và khả năng xảy ra của rủi ro, xác định các biện pháp kiểm soát hiện có, và đánh giá hiệu quả của các biện pháp kiểm soát. Kết quả của quá trình đánh giá rủi ro sẽ được sử dụng để xây dựng kế hoạch kiểm soát rủi ro và phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả. Kiểm soát nội bộ được thiết kế và thực hiện để giải quyết các rủi ro kinh doanh nhằm xác định những rủi ro để đạt được bất kỳ mục đích nào.

4.2. Phân Loại và Ưu Tiên Rủi Ro Trong KSNB

Sau khi xác định và đánh giá các rủi ro, bệnh viện cần phân loại và ưu tiên các rủi ro theo mức độ nghiêm trọng và khả năng xảy ra. Các rủi ro có mức độ nghiêm trọng cao và khả năng xảy ra lớn cần được ưu tiên xử lý trước. Việc phân loại và ưu tiên rủi ro giúp bệnh viện tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực quan trọng nhất và đảm bảo hiệu quả hoạt động KSNB.

V. Hoạt Động Kiểm Soát Giải Pháp Tăng Cường KSNB Bệnh Viện

Hoạt động kiểm soát là các chính sách và thủ tục được thiết lập để đảm bảo các rủi ro đã được nhận diện được kiểm soát hiệu quả. Các hoạt động kiểm soát có thể bao gồm: phê duyệt, ủy quyền, đối chiếu, và kiểm tra. Các hoạt động kiểm soát cần được thiết kế phù hợp với quy mô và đặc điểm hoạt động của bệnh viện. Varipin Mongkolsamai & Phapruke Ussahawanitchakit, (2012) trong nghiên cứu “Tác động của chiến lược kiểm soát nội bộ đối với hoạt động hiệu quả của việc tổ chức tại các công ty niêm yết tại Thái Lan”.

5.1. Thiết Kế và Triển Khai Hoạt Động Kiểm Soát Phù Hợp

Việc thiết kế và triển khai các hoạt động kiểm soát phù hợp là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả KSNB. Các hoạt động kiểm soát cần được thiết kế để ngăn ngừa, phát hiện và sửa chữa các sai sót và gian lận. Cần có các quy trình rõ ràng để thực hiện các hoạt động kiểm soát và đảm bảo nhân viên tuân thủ các quy trình này. Một môi trường kiểm soát mạnh mẽ sẽ giúp ngăn ngừa gian lận và khuyến khích nhân viên báo cáo các hành vi sai trái.

5.2. Giám Sát Hoạt Động Kiểm Soát và Cải Tiến Liên Tục

Các hoạt động kiểm soát cần được giám sát thường xuyên để đảm bảo chúng hoạt động hiệu quả. Cần có các cơ chế báo cáo và phản hồi để phát hiện các vấn đề và thực hiện các cải tiến cần thiết. Việc cải tiến liên tục hệ thống KSNB là yếu tố quan trọng để đảm bảo nó luôn phù hợp với các thay đổi trong môi trường hoạt động của bệnh viện. Việc phân loại và ưu tiên rủi ro giúp bệnh viện tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực quan trọng nhất và đảm bảo hiệu quả hoạt động KSNB.

VI. Kết Luận Tăng Cường KSNB Nâng Cao Hiệu Quả Bệnh Viện

Hệ thống kiểm soát nội bộ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hoạt động hiệu quả và minh bạch tại các bệnh viện. Việc tăng cường KSNB thông qua việc xây dựng môi trường kiểm soát mạnh mẽ, đánh giá và quản lý rủi ro hiệu quả, và triển khai các hoạt động kiểm soát phù hợp là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động và xây dựng lòng tin từ các bên liên quan. Để làm rõ vấn đề vừa nêu trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu: “Các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ tại các bệnh viện trực thuộc Sở Y tế TPHCM”.

6.1. Tổng Kết Các Yếu Tố Ảnh Hưởng KSNB Hiệu Quả

Các yếu tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB bao gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, và giám sát. Việc chú trọng đến tất cả các yếu tố này là yếu tố then chốt để xây dựng một hệ thống KSNB mạnh mẽ và hiệu quả. Theo nghiên cứu này, hệ thống kiểm soát nội bộ là phần chính trong bất kỳ tổ chức nào. Kiểm soát nội bộ là quá trình thiết kế và bị ảnh hưởng bởi những người có trách nhiệm quản lý và các nhân viên khác để cung cấp hợp lý đảm bảo đạt được các mục tiêu của tổ chức liên quan đến độ tin cậy của báo cáo tài chính, hiệu quả của hoạt động, tuân thủ các luật và quy định hiện hành.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo và Ứng Dụng Thực Tế

Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các biện pháp KSNB cụ thể trong các bệnh viện khác nhau. Nghiên cứu cũng có thể xem xét các yếu tố bên ngoài như quy định của chính phủ và áp lực cạnh tranh ảnh hưởng đến hệ thống KSNB. Kết quả của các nghiên cứu này có thể được sử dụng để cải thiện hệ thống KSNB và nâng cao hiệu quả hoạt động của các bệnh viện. Hệ thống kiểm soát nội bộ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hoạt động hiệu quả và minh bạch tại các bệnh viện. Việc tăng cường KSNB thông qua việc xây dựng môi trường kiểm soát mạnh mẽ, đánh giá và quản lý rủi ro hiệu quả, và triển khai các hoạt động kiểm soát phù hợp là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động và xây dựng lòng tin từ các bên liên quan.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các bệnh viện trực thuộc Sở Y tế Thành phố Hồ Chí Minh đang từng bước thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, việc nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo ước tính, các bệnh viện công lập tại TP.HCM đang quản lý nguồn kinh phí đa dạng từ ngân sách nhà nước, viện trợ, thu viện phí và các hoạt động dịch vụ khác, đòi hỏi hệ thống KSNB phải đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong báo cáo tài chính. Mục tiêu nghiên cứu nhằm nhận diện và kiểm định các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB tại các bệnh viện này trong giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2017. Nghiên cứu tập trung vào sáu nhân tố chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát và văn hóa đạo đức. Việc nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống KSNB không chỉ giúp các bệnh viện tăng cường năng lực quản lý mà còn góp phần thu hút nguồn đầu tư xã hội hóa, nâng cao chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh, đồng thời đảm bảo sự tin cậy của báo cáo tài chính – một chỉ số quan trọng đánh giá hiệu quả hoạt động của các đơn vị y tế công lập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khuôn khổ lý thuyết chính là COSO 2013 và INTOSAI 2013, cùng với bốn lý thuyết liên quan đến hệ thống KSNB:

• COSO 2013: Đề xuất năm thành phần cấu thành hệ thống KSNB gồm môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. COSO nhấn mạnh vai trò của kiểm soát nội bộ trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm thiểu gian lận.
• INTOSAI 2013: Tương tự COSO nhưng tập trung vào khu vực công, bổ sung yếu tố văn hóa đạo đức và nhấn mạnh mục tiêu bảo vệ nguồn lực công, tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động.
• Lý thuyết lập quy: Giải thích sự tuân thủ các quy định pháp luật và chuẩn mực trong tổ chức, ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB.
• Lý thuyết ủy nhiệm: Mô tả mối quan hệ giữa người ủy nhiệm (Nhà nước) và người được ủy nhiệm (Giám đốc bệnh viện), nhấn mạnh vai trò giám sát và kiểm soát để giảm thiểu xung đột lợi ích.
• Lý thuyết tâm lý học xã hội của tổ chức: Nhấn mạnh vai trò của yếu tố tâm lý, tình cảm và quan hệ xã hội trong việc nâng cao hiệu quả quản trị và kiểm soát.
• Lý thuyết bất định của tổ chức: Cho rằng hiệu quả hệ thống KSNB phụ thuộc vào đặc thù và ngữ cảnh riêng của từng tổ chức.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát, văn hóa đạo đức và tính hữu hiệu của hệ thống KSNB.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính thực hiện phỏng vấn sâu 5 chuyên gia và thảo luận nhóm với 10 nhà quản lý tại các bệnh viện trực thuộc Sở Y tế TP.HCM nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng và xây dựng thang đo sơ bộ. Giai đoạn định lượng khảo sát 300 nhân viên phòng tài chính kế toán và nhà quản lý bằng bảng câu hỏi Likert 5 điểm, sử dụng phương pháp lấy mẫu thuận tiện. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 22.0 với các kỹ thuật phân tích nhân tố khám phá (EFA), kiểm định Cronbach’s Alpha, phân tích tương quan Pearson và hồi quy đa biến để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Môi trường kiểm soát được đánh giá là nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB, với hệ số hồi quy β = 0.35 và mức ý nghĩa p < 0.01. Khoảng 78% người tham gia khảo sát đồng ý rằng môi trường kiểm soát chặt chẽ giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ.

2. Đánh giá rủi ro có tác động tích cực mạnh mẽ với hệ số β = 0.30, p < 0.01, cho thấy việc nhận diện và xử lý rủi ro kịp thời giúp giảm thiểu sai sót và gian lận trong báo cáo tài chính.

3. Thông tin và truyền thông cũng đóng vai trò quan trọng với hệ số β = 0.25, p < 0.05, phản ánh tầm quan trọng của việc cung cấp thông tin chính xác, kịp thời và đầy đủ trong hệ thống KSNB.

4. Hoạt động kiểm soát và giám sát có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn, với hệ số β lần lượt là 0.18 và 0.15, p < 0.05. Điều này cho thấy các thủ tục kiểm soát và giám sát thường xuyên góp phần nâng cao tính hữu hiệu nhưng cần được cải thiện hơn nữa.

5. Văn hóa đạo đức có mối quan hệ đồng biến với tính hữu hiệu của hệ thống KSNB (β = 0.20, p < 0.05), nhấn mạnh vai trò của giá trị đạo đức trong việc duy trì sự trung thực và trách nhiệm của nhân viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, như nghiên cứu của Kanyamon Wittayapoom (2012) và Hồ Tuấn Vũ (2016), khi các nhân tố môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro và thông tin truyền thông được xác định là những yếu tố chủ chốt. Môi trường kiểm soát tạo nền tảng vững chắc cho toàn bộ hệ thống, trong khi đánh giá rủi ro giúp nhận diện các nguy cơ tiềm ẩn, từ đó thiết lập các hoạt động kiểm soát phù hợp. Thông tin và truyền thông hiệu quả giúp đảm bảo sự phối hợp và minh bạch trong tổ chức. Mức độ ảnh hưởng thấp hơn của hoạt động kiểm soát và giám sát có thể do hạn chế về nguồn lực và quy trình chưa đồng bộ tại một số bệnh viện. Văn hóa đạo đức được xem là yếu tố hỗ trợ quan trọng, góp phần xây dựng môi trường làm việc lành mạnh và nâng cao trách nhiệm cá nhân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và bảng hồi quy đa biến minh họa các hệ số và mức ý nghĩa.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường xây dựng môi trường kiểm soát: Các bệnh viện cần thiết lập chính sách rõ ràng, nâng cao năng lực đội ngũ nhân viên thông qua đào tạo chuyên sâu về KSNB, đồng thời xây dựng cơ cấu tổ chức phù hợp nhằm tăng cường kỷ luật và trách nhiệm. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Ban Giám đốc bệnh viện phối hợp phòng nhân sự.

2. Cải tiến quy trình đánh giá rủi ro: Thiết lập hệ thống nhận diện và đánh giá rủi ro toàn diện, áp dụng công nghệ thông tin để theo dõi và cảnh báo sớm các rủi ro tài chính và hoạt động. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Phòng kiểm soát nội bộ và phòng công nghệ thông tin.

3. Nâng cao chất lượng thông tin và truyền thông: Xây dựng kênh truyền thông nội bộ hiệu quả, đảm bảo thông tin được cập nhật kịp thời, chính xác và minh bạch đến tất cả các cấp quản lý và nhân viên. Thời gian: 3-6 tháng; Chủ thể: Phòng truyền thông và phòng tài chính kế toán.

4. Tăng cường hoạt động kiểm soát và giám sát: Thiết lập các thủ tục kiểm soát phòng ngừa và phát hiện phù hợp với đặc thù bệnh viện, đồng thời tổ chức giám sát định kỳ và thường xuyên để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Ban kiểm soát nội bộ và Ban Giám đốc.

5. Xây dựng và duy trì văn hóa đạo đức nghề nghiệp: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền về đạo đức nghề nghiệp, xây dựng quy tắc ứng xử và cơ chế khen thưởng, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban Giám đốc và phòng nhân sự.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý bệnh viện công lập: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống KSNB, từ đó hoạch định chiến lược nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và hoạt động.

2. Nhân viên phòng tài chính kế toán bệnh viện: Nắm bắt các yếu tố tác động đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ, cải thiện quy trình làm việc và báo cáo tài chính.

3. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và tài chính: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát các bệnh viện trong việc thực hiện KSNB.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị y tế: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực kiểm soát nội bộ và quản lý bệnh viện.

Câu hỏi thường gặp

1. Tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ là gì?
   Tính hữu hiệu của hệ thống KSNB là mức độ mà hệ thống này giúp tổ chức đạt được các mục tiêu về hoạt động, báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật. Ví dụ, một hệ thống hữu hiệu sẽ giảm thiểu sai sót và gian lận trong báo cáo tài chính.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB?
   Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro được xác định là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng lần lượt khoảng 35% và 30% trong mô hình hồi quy.

3. Tại sao văn hóa đạo đức lại quan trọng trong hệ thống KSNB?
   Văn hóa đạo đức tạo nền tảng cho sự trung thực và trách nhiệm của nhân viên, giúp ngăn ngừa hành vi gian lận và sai phạm, từ đó nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát.

4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để kiểm định các nhân tố?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính (phỏng vấn chuyên gia, thảo luận nhóm) và định lượng (khảo sát 300 mẫu, phân tích nhân tố khám phá, hồi quy đa biến) để kiểm định các giả thuyết.

5. Làm thế nào để các bệnh viện cải thiện hoạt động kiểm soát và giám sát?
   Bệnh viện cần thiết lập các thủ tục kiểm soát phòng ngừa và phát hiện phù hợp, tổ chức giám sát thường xuyên và định kỳ, đồng thời sử dụng công nghệ để theo dõi và báo cáo kịp thời các sai phạm.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định sáu nhân tố chính ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ tại các bệnh viện trực thuộc Sở Y tế TP.HCM: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát và văn hóa đạo đức.
• Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, đóng vai trò nền tảng trong việc nâng cao hiệu quả hệ thống KSNB.
• Văn hóa đạo đức góp phần quan trọng trong việc duy trì sự trung thực và trách nhiệm của nhân viên, hỗ trợ cho các hoạt động kiểm soát.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để các bệnh viện xây dựng các giải pháp nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống KSNB trong giai đoạn 6-12 tháng tới.
• Khuyến nghị các nhà quản lý bệnh viện và cơ quan quản lý nhà nước phối hợp triển khai các biện pháp cải tiến hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm nâng cao chất lượng quản lý tài chính và dịch vụ y tế.

Hành động tiếp theo: Các bệnh viện nên tiến hành đánh giá lại hệ thống KSNB hiện tại, áp dụng các giải pháp đề xuất và theo dõi hiệu quả cải tiến qua các báo cáo định kỳ. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, liên hệ chuyên gia nghiên cứu hoặc phòng kiểm soát nội bộ của bệnh viện.