I. Tổng Quan Nghiên Cứu Ngôn Ngữ Hội Thoại Phỏng Vấn Báo In
Nghiên cứu về ngôn ngữ hội thoại là một lĩnh vực rộng lớn trong nghiên cứu ngôn ngữ học. Nhiều nhà ngôn ngữ học trên thế giới và trong nước đã đề cập đến lĩnh vực này. Tuy nhiên, những công trình đi sâu vào ngôn ngữ hội thoại trong tiếng Việt, đặc biệt là các thể loại báo chí, còn hạn chế. Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, báo chí đã có những bước tiến vượt bậc, trở thành một quyền lực giám sát và tác động đến nhiều khía cạnh của đời sống xã hội. Sự phát triển của các thể loại báo chí, phỏng vấn báo in ngày càng có ý nghĩa quan trọng vì khả năng khai thác thông tin khách quan và chân thực. Theo [94], phỏng vấn được xem là vũ khí lợi hại trong việc nâng cao uy tín của tờ báo và hấp dẫn bạn đọc. Do đó, nghiên cứu về ngôn ngữ đối thoại trong phỏng vấn truyền thông là vô cùng cần thiết.
1.1. Nguồn Gốc và Phát Triển của Phân Tích Hội Thoại
Phân tích hội thoại có nguồn gốc từ tác phẩm của Erving Goffman và Harold Garfinkel. Họ tập trung nghiên cứu các hành động nói hàng ngày, phát triển phân tích hội thoại bằng cách thiết lập mối quan hệ để khảo sát trật tự trong cuộc sống. Cuối những năm 60, đầu những năm 70, Harvey Sackd và các cộng sự đã đưa phân tích hội thoại trở thành một lĩnh vực độc lập. Phân tích diễn ngôn được rút ra từ nghiên cứu dân tộc học, quan tâm đến trật tự được tạo ra như thế nào trong tương tác xã hội, có phương pháp nghiên cứu thực nghiệm dựa trên phân tích vi mô. Nghiên cứu ngôn ngữ học này mang ý nghĩa quan trọng trong ngôn ngữ báo chí.
1.2. Các Nghiên Cứu Quan Trọng Về Hội Thoại Trên Thế Giới
N. Grice có đóng góp lớn với lý thuyết hội thoại. Ông nghiên cứu nguyên lý cộng tác hội thoại, tương tác hội thoại, lôgic với hội thoại cũng như phân chia các phương diện liên kết hội thoại. Gần đây, Robin Wooffitt (2005), David Liddicoat (2007) đã xuất bản những công trình mang tính lý luận đại cương, đề cập cụ thể các khái niệm quan trọng của phân tích hội thoại. Lý thuyết hội thoại còn được mở rộng ứng dụng trong các lĩnh vực khác nhau như tương tác và ngữ pháp, mối quan hệ giữa cấu trúc ngôn ngữ, tập quán ngôn ngữ. Charles Goodwin nghiên cứu các đặc điểm tổ chức hành vi trong đối thoại tương tác.
II. Thách Thức Nghiên Cứu Ngôn Ngữ Phỏng Vấn Báo In
Mặc dù phỏng vấn là một thể loại báo chí quan trọng, số lượng tác phẩm phỏng vấn hay và sáng tạo vẫn còn hạn chế. Nhiều nhà báo chưa biết cách đặt câu hỏi, chưa biết cách lôi cuốn người được hỏi, và nhiều bài phỏng vấn còn sa vào lối mòn. Phỏng vấn là một cuộc giao tiếp giữa nhà báo và đối tượng. Xét dưới góc độ ngôn ngữ học, cuộc giao tiếp này vẫn mang những đặc điểm chung của hoạt động giao tiếp thông thường, vẫn chịu sự tác động của các quy tắc hội thoại. Vì vậy, việc nghiên cứu ngôn ngữ hội thoại trong phỏng vấn là cần thiết để nâng cao chất lượng báo in. Nghiên cứu này góp phần nâng cao văn phong báo chí.
2.1. Hạn Chế Trong Kỹ Năng Phỏng Vấn Của Nhà Báo
Một trong những thách thức lớn nhất là kỹ năng của nhà báo trong việc thực hiện phỏng vấn. Nhiều nhà báo thiếu kinh nghiệm trong việc đặt câu hỏi sắc sảo, gợi mở, và tạo ra một cuộc trò chuyện lôi cuốn. Điều này dẫn đến những bài phỏng vấn nhàm chán, thiếu chiều sâu, và không khai thác được hết tiềm năng của người được phỏng vấn.
2.2. Thiếu Nghiên Cứu Ngôn Ngữ Học Về Phỏng Vấn
Một thách thức khác là sự thiếu hụt các nghiên cứu ngôn ngữ học chuyên sâu về phỏng vấn. Cho đến nay, ngôn ngữ phỏng vấn mới chỉ được nghiên cứu với tư cách là một thể loại báo chí, một phương pháp tác nghiệp phổ biến của nhà báo, hoặc dưới góc độ đặc trưng ngôn ngữ phỏng vấn của nhà báo. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn về tương tác ngôn ngữ trong phỏng vấn.
2.3. Tính Khách Quan và Chủ Quan trong Phỏng Vấn Báo Chí
Bài phỏng vấn là sự kết hợp giữa tính khách quan và chủ quan. Nhà báo phải đảm bảo tính khách quan trong phỏng vấn, nhưng cũng cần có tính chủ quan trong phỏng vấn để thể hiện được góc nhìn và phong cách cá nhân. Cân bằng hai yếu tố này là một thách thức đối với nhiều nhà báo.
III. Phương Pháp Phân Tích Cấu Trúc Hội Thoại Phỏng Vấn
Nghiên cứu này sử dụng phương pháp phân tích ngôn ngữ hội thoại để làm sáng tỏ đặc điểm cấu trúc của phỏng vấn. Cấu trúc của tham thoại trong cặp thoại phỏng vấn được phân tích chi tiết, bao gồm tham thoại dẫn nhập và tham thoại hồi đáp. Mô hình hình thức của tham thoại dẫn nhập và cặp thoại phỏng vấn cũng được nghiên cứu để hiểu rõ hơn về tương tác trong phỏng vấn. Quan hệ trao đáp trong cặp thoại phỏng vấn được xem xét, bao gồm quan hệ trao đáp tích cực và tiêu cực. Mục tiêu là khám phá ra cấu trúc phỏng vấn.
3.1. Phân Tích Tham Thoại Dẫn Nhập Trong Phỏng Vấn
Tham thoại dẫn nhập đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập bối cảnh và hướng dẫn cho cuộc phỏng vấn. Nghiên cứu này sẽ phân tích các loại tham thoại dẫn nhập khác nhau, cách chúng được sử dụng để thu hút sự chú ý của người đọc, và cách chúng ảnh hưởng đến hướng đi của cuộc phỏng vấn.
3.2. Nghiên Cứu Quan Hệ Trao Đáp Trong Cặp Thoại Phỏng Vấn
Quan hệ trao đáp giữa người phỏng vấn và người được phỏng vấn là yếu tố then chốt trong việc tạo ra một cuộc phỏng vấn thành công. Nghiên cứu này sẽ phân tích các loại quan hệ trao đáp khác nhau, cách chúng được thể hiện qua ngôn ngữ, và cách chúng ảnh hưởng đến kết quả của cuộc phỏng vấn.
IV. Vai Trò Chức Năng Của Cặp Thoại Trong Hội Thoại Phỏng Vấn
Nghiên cứu tập trung vào chức năng của cặp thoại mở đầu và kết thúc cuộc thoại phỏng vấn. Phân tích chức năng của hành vi trần thuật-thông báo, hành vi chào hỏi, và các từ ngữ báo hiệu kết thúc cuộc thoại. Chức năng của các hành vi ngôn ngữ báo hiệu kết thúc cuộc thoại cũng được xem xét. Đồng thời, nghiên cứu cũng phân tích chức năng của cặp thoại triển khai cuộc thoại phỏng vấn, bao gồm chức năng của hành vi hỏi trực tiếp và hỏi gián tiếp. Nghiên cứu giúp làm rõ mục đích phỏng vấn.
4.1. Chức Năng Của Hành Vi Hỏi Trong Phỏng Vấn
Hành vi hỏi là trung tâm của mọi cuộc phỏng vấn. Nghiên cứu này sẽ phân tích các loại câu hỏi khác nhau, chức năng của chúng trong việc khai thác thông tin, và cách chúng ảnh hưởng đến diễn ngôn phỏng vấn.
4.2. Chức Năng Của Cặp Thoại Mở Đầu Và Kết Thúc Phỏng Vấn
Cặp thoại mở đầu và kết thúc cuộc phỏng vấn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra ấn tượng ban đầu và kết thúc một cách trọn vẹn. Nghiên cứu này sẽ phân tích các yếu tố ngôn ngữ và phi ngôn ngữ được sử dụng trong cặp thoại này, và cách chúng ảnh hưởng đến sự thành công của cuộc phỏng vấn.
4.3. Phân Tích Chức Năng Hành Vi Ngôn Ngữ Báo Hiệu Kết Thúc Phỏng Vấn
Việc kết thúc phỏng vấn một cách khéo léo và lịch sự là rất quan trọng. Nghiên cứu này sẽ phân tích các hành vi ngôn ngữ thường được sử dụng để báo hiệu sự kết thúc của cuộc phỏng vấn, giúp nhà báo có thể kết thúc cuộc phỏng vấn một cách tự nhiên và chuyên nghiệp. Việc kết thúc thể hiện phong cách phỏng vấn.
V. Chiến Lược Phỏng Vấn Vi Phạm Nguyên Tắc Lịch Sự
Nghiên cứu tìm hiểu về chiến lược phỏng vấn và vấn đề vi phạm nguyên tắc lịch sự trong hội thoại phỏng vấn. Phân tích chiến lược hỏi đáp và giao tiếp trong hội thoại phỏng vấn trên báo in. Nghiên cứu chỉ ra các chiến lược điều hành vận động trao đáp trong hội thoại phỏng vấn, cũng như chiến lược sử dụng hành vi ngôn ngữ để tiền dẫn nhập cho hành vi hỏi. Phân tích các tiêu chí đánh giá hành vi ngôn ngữ vi phạm nguyên tắc lịch sự và biện pháp giảm thiểu mức độ đe dọa thể diện khi phỏng vấn.
5.1. Chiến Lược Giảm Thiểu Đe Dọa Thể Diện Trong Phỏng Vấn
Nghiên cứu sẽ khám phá các chiến lược khác nhau mà nhà báo có thể sử dụng để giảm thiểu mức độ đe dọa thể diện khi đặt câu hỏi, chẳng hạn như sử dụng ngôn ngữ lịch sự, tránh các câu hỏi quá riêng tư, và thể hiện sự tôn trọng đối với người được phỏng vấn.
5.2. Nghiên Cứu Trường Hợp Về Chiến Lược Phỏng Vấn Trên Báo In
Nghiên cứu sẽ tiến hành phân tích một số trường hợp cụ thể về các cuộc phỏng vấn trên báo in để minh họa cho các chiến lược phỏng vấn đã được đề cập, và để đưa ra những bài học kinh nghiệm cho các nhà báo.
5.3. Ngôn Ngữ Hình Thể trong Phỏng Vấn
Ngôn ngữ hình thể trong phỏng vấn cũng là một yếu tố quan trọng. Nó bao gồm ánh mắt, cử chỉ, nét mặt,... của cả người phỏng vấn và người trả lời. Việc sử dụng ngôn ngữ hình thể phù hợp có thể giúp tạo sự tin tưởng và gần gũi, góp phần vào thành công của cuộc phỏng vấn.
VI. Ứng Dụng Tương Lai Nghiên Cứu Ngôn Ngữ Hội Thoại Phỏng Vấn
Nghiên cứu về ngôn ngữ hội thoại trong phỏng vấn báo in có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí. Kết quả nghiên cứu có thể giúp nhà báo hiểu rõ hơn về cơ chế giao tiếp trong phỏng vấn, từ đó xây dựng chiến lược phù hợp để khai thác thông tin hiệu quả. Đồng thời, nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở lý thuyết cho việc giảng dạy và đào tạo nghiên cứu ngôn ngữ học và kỹ năng phỏng vấn báo chí. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào phân tích nội dung phỏng vấn và tác động của diễn ngôn phỏng vấn đến dư luận.
6.1. Ứng Dụng Kết Quả Nghiên Cứu Trong Đào Tạo Báo Chí
Kết quả nghiên cứu này có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình đào tạo báo chí, giúp sinh viên nắm vững các nguyên tắc và kỹ năng cần thiết để thực hiện một cuộc phỏng vấn thành công. Nó cũng có thể giúp các nhà báo chuyên nghiệp nâng cao trình độ sử dụng ngôn ngữ trong phỏng vấn.
6.2. Hướng Nghiên Cứu Mở Rộng Trong Tương Lai
Trong tương lai, nghiên cứu về ngôn ngữ hội thoại trong phỏng vấn có thể được mở rộng sang các lĩnh vực khác, chẳng hạn như phân tích so sánh ngôn ngữ phỏng vấn trên các loại hình báo chí khác nhau (báo in, báo điện tử, báo phát thanh, báo truyền hình), hoặc nghiên cứu tác động của phỏng vấn đến dư luận xã hội.
