Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục đại học tại Việt Nam, việc hình thành và phát triển nhận thức nghề nghiệp của sinh viên sư phạm đóng vai trò then chốt trong quá trình đào tạo giáo viên tương lai. Theo báo cáo của ngành giáo dục, khoảng 60% sinh viên sư phạm có sự thay đổi đáng kể về nhận thức nghề nghiệp sau các kỳ thực tập sư phạm. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức trong việc đánh giá và hiểu rõ quá trình chuyển biến này, đặc biệt là đối với sinh viên ngành sư phạm tiếng Pháp tại Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu phân tích sự khác biệt trong nhận thức về nghề giáo viên của sinh viên trước và sau kỳ thực tập, đồng thời làm rõ vai trò của giai đoạn thực tập trong việc xây dựng hình ảnh nghề nghiệp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào sinh viên năm thứ ba ngành sư phạm tiếng Pháp tại Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2014-2015. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu định lượng và định tính về sự biến đổi nhận thức nghề nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo và hỗ trợ định hướng nghề nghiệp cho sinh viên, từ đó cải thiện chất lượng nguồn nhân lực giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về đại diện xã hội của Moscovici (1961), được phát triển bởi các học giả như Jodelet và Abric, nhấn mạnh rằng đại diện xã hội là hệ thống tri thức, thái độ và niềm tin được chia sẻ trong một nhóm xã hội, giúp cá nhân hiểu và định hướng hành vi trong môi trường xã hội. Khái niệm này được áp dụng để phân tích cách sinh viên xây dựng hình ảnh nghề nghiệp của giáo viên tiếng Pháp.

Tiếp theo, lý thuyết về bản sắc nghề nghiệp (Barbier, 1996; Dubar, 2000) được sử dụng để hiểu quá trình hình thành và phát triển bản sắc cá nhân trong môi trường nghề nghiệp, bao gồm các thành phần nhận thức, kỹ năng và cảm xúc. Lý thuyết này giúp giải thích sự biến đổi trong nhận thức và thái độ của sinh viên qua các giai đoạn đào tạo và thực tập.

Ngoài ra, mô hình cấu trúc đại diện xã hội của Abric (2003) được áp dụng để phân biệt giữa nucleus (noyau central) – phần cốt lõi ổn định của nhận thức nghề nghiệp, và các yếu tố ngoại vi có tính biến đổi, giúp phân tích sự thay đổi trong nhận thức của sinh viên trước và sau thực tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra khảo sát kết hợp phân tích định tính và định lượng. Dữ liệu được thu thập từ hai đợt khảo sát bằng bảng câu hỏi với tổng số 22 sinh viên năm thứ ba ngành sư phạm tiếng Pháp tại Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh. Đợt khảo sát đầu tiên được thực hiện trước kỳ thực tập, thu về 20 phản hồi đầy đủ; đợt thứ hai sau kỳ thực tập thu về 8 phản hồi do hạn chế về thời gian và điều kiện tổ chức.

Phương pháp chọn mẫu là mẫu thuận tiện do tập trung vào sinh viên cùng khóa và cùng ngành, nhằm đảm bảo tính đồng nhất về bối cảnh đào tạo. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng cách mã hóa nội dung câu trả lời, xác định các yếu tố cấu thành đại diện xã hội nghề nghiệp, phân biệt giữa các yếu tố cốt lõi và ngoại vi theo mô hình Abric. Đồng thời, so sánh tỷ lệ phần trăm các nhận thức và thái độ trước và sau thực tập để đánh giá sự biến đổi.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2014-2015, bao gồm giai đoạn chuẩn bị, thu thập dữ liệu trước thực tập, thực tập sư phạm kéo dài 10 tuần, thu thập dữ liệu sau thực tập và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức xã hội về nghề giáo viên tiếng Pháp: Khoảng 40% sinh viên đánh giá nghề giáo viên là "hiếm nhưng đã lỗi thời", 35% cho rằng đây là nghề tốt, 15% nhận định nghề quý hiếm. Gần 50% cho rằng nghề này ổn định, thuộc khu vực công và có nhiều thời gian rảnh. Tuy nhiên, 10% còn lại xem nghề này bình thường. Về thu nhập, đa số sinh viên cho rằng mức lương thấp, chỉ khoảng 15% nghĩ rằng nghề này có thu nhập tốt.

  2. Động cơ lựa chọn nghề nghiệp: 55% sinh viên tự quyết định chọn nghề giáo viên, 25% chọn nghề một cách ngẫu nhiên, 10% theo định hướng của gia đình. Lý do chính là yêu thích tiếng Pháp và mong muốn truyền đạt ngôn ngữ này. Một số ít chọn nghề do không trúng tuyển ngành khác.

  3. Nhận thức về đặc điểm nghề nghiệp: Sinh viên mô tả giáo viên tiếng Pháp là người có kiến thức sâu rộng về ngôn ngữ và văn hóa Pháp, có kỹ năng giao tiếp tốt, thân thiện, chuyên nghiệp và có phong cách riêng biệt so với giáo viên các môn khác. Các hoạt động chính bao gồm giảng dạy, chuẩn bị bài giảng, dịch thuật, tổ chức các hoạt động văn hóa và giao lưu.

  4. Thay đổi nhận thức sau kỳ thực tập: Sau kỳ thực tập kéo dài 10 tuần, sinh viên có sự thay đổi rõ rệt trong nhận thức về nghề nghiệp. Một số sinh viên tăng động lực học tập và xác định rõ hơn mục tiêu nghề nghiệp, trong khi một số khác giảm hứng thú hoặc có ý định chuyển đổi nghề do áp lực công việc thực tế. Sự thay đổi này được hỗ trợ bởi sự tương tác trực tiếp với môi trường làm việc, giáo viên hướng dẫn và các hoạt động thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy đại diện xã hội về nghề giáo viên tiếng Pháp của sinh viên có cấu trúc rõ ràng với một nucleus gồm các yếu tố ổn định như tính ổn định nghề nghiệp, thu nhập thấp và yêu cầu kiến thức chuyên môn sâu. Các yếu tố ngoại vi như áp lực công việc, môi trường làm việc và các hoạt động bổ trợ có tính biến đổi cao, ảnh hưởng đến sự thay đổi nhận thức sau thực tập.

So sánh với các nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục, kết quả tương đồng với quan điểm cho rằng thực tập sư phạm là giai đoạn quan trọng giúp sinh viên hình thành và điều chỉnh nhận thức nghề nghiệp dựa trên trải nghiệm thực tế. Sự tương tác với giáo viên hướng dẫn và môi trường làm việc đóng vai trò then chốt trong việc củng cố hoặc thay đổi các đại diện xã hội nghề nghiệp.

Việc một số sinh viên giảm động lực hoặc có ý định rời bỏ nghề phản ánh thực trạng áp lực nghề nghiệp và sự không phù hợp giữa kỳ vọng và thực tế công việc, điều này cần được các cơ sở đào tạo và quản lý giáo dục quan tâm để cải thiện chương trình đào tạo và hỗ trợ sinh viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ nhận thức xã hội về nghề nghiệp, biểu đồ cột so sánh động cơ lựa chọn nghề trước và sau thực tập, cùng bảng tổng hợp các đặc điểm nghề nghiệp được sinh viên liệt kê.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tích hợp nội dung xây dựng nhận thức nghề nghiệp trong chương trình đào tạo: Cần bổ sung các module chuyên sâu về hình ảnh nghề nghiệp, kỹ năng nghề và thực tế công việc nhằm giúp sinh viên có cái nhìn thực tế và toàn diện hơn về nghề giáo viên tiếng Pháp. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ môn và khoa đào tạo.

  2. Phát triển chương trình thực tập có sự đồng hành chặt chẽ của giáo viên hướng dẫn: Tăng cường đào tạo và hỗ trợ giáo viên hướng dẫn để họ có thể đồng hành, tư vấn và phản hồi hiệu quả cho sinh viên trong quá trình thực tập, giúp sinh viên điều chỉnh nhận thức và kỹ năng phù hợp. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Nhà trường, các trường phổ thông liên kết.

  3. Xây dựng hệ thống hỗ trợ tâm lý và định hướng nghề nghiệp cho sinh viên: Thiết lập các buổi tư vấn, hội thảo chia sẻ kinh nghiệm nghề nghiệp, giúp sinh viên giải tỏa áp lực, củng cố động lực và định hướng rõ ràng trong quá trình học tập và thực tập. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: Phòng công tác sinh viên, khoa đào tạo.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và các cơ sở thực tập: Thiết lập mối quan hệ chặt chẽ để đảm bảo môi trường thực tập phù hợp, đa dạng và có tính thực tiễn cao, giúp sinh viên trải nghiệm thực tế và phát triển nhận thức nghề nghiệp một cách toàn diện. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Ban giám hiệu, khoa đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên ngành sư phạm tiếng Pháp: Giúp hiểu rõ quá trình hình thành nhận thức nghề nghiệp, chuẩn bị tâm thế và kỹ năng cần thiết trước khi bước vào thực tập và công tác giảng dạy.

  2. Giáo viên hướng dẫn thực tập: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để nâng cao hiệu quả đồng hành, hỗ trợ sinh viên trong giai đoạn thực tập, từ đó góp phần xây dựng hình ảnh nghề nghiệp tích cực.

  3. Nhà quản lý và giảng viên khoa đào tạo sư phạm: Làm cơ sở để điều chỉnh chương trình đào tạo, xây dựng các chính sách hỗ trợ sinh viên, nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu thực tế của ngành giáo dục.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và tâm lý nghề nghiệp: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm về sự biến đổi nhận thức nghề nghiệp trong quá trình đào tạo, mở rộng nghiên cứu về đại diện xã hội và bản sắc nghề nghiệp trong lĩnh vực giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nhận thức nghề nghiệp của sinh viên thay đổi sau kỳ thực tập?
    Thực tập giúp sinh viên tiếp xúc trực tiếp với môi trường làm việc thực tế, từ đó điều chỉnh kỳ vọng và hiểu biết về nghề nghiệp dựa trên trải nghiệm thực tế, tương tác với giáo viên hướng dẫn và học sinh.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến sự thay đổi nhận thức nghề nghiệp?
    Bao gồm môi trường làm việc, phong cách và sự hỗ trợ của giáo viên hướng dẫn, áp lực công việc, cũng như các trải nghiệm cá nhân trong quá trình thực tập.

  3. Làm thế nào để chương trình đào tạo hỗ trợ tốt hơn cho việc xây dựng nhận thức nghề nghiệp?
    Bằng cách tích hợp các nội dung về hình ảnh nghề nghiệp, kỹ năng thực hành, tổ chức các buổi chia sẻ kinh nghiệm và tăng cường thực tập có hướng dẫn chất lượng.

  4. Tại sao một số sinh viên mất động lực sau thực tập?
    Nguyên nhân có thể do áp lực công việc, sự khác biệt giữa kỳ vọng và thực tế, thiếu sự hỗ trợ tâm lý và định hướng nghề nghiệp phù hợp trong quá trình thực tập.

  5. Vai trò của giáo viên hướng dẫn trong quá trình xây dựng nhận thức nghề nghiệp là gì?
    Giáo viên hướng dẫn đóng vai trò là người đồng hành, hỗ trợ, cung cấp phản hồi và tạo điều kiện cho sinh viên trải nghiệm thực tế, từ đó giúp sinh viên phát triển nhận thức và kỹ năng nghề nghiệp.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác nhận sự thay đổi rõ rệt trong nhận thức nghề nghiệp của sinh viên sư phạm tiếng Pháp sau kỳ thực tập, với sự tác động mạnh mẽ từ môi trường thực tế và giáo viên hướng dẫn.
  • Đại diện xã hội nghề nghiệp của sinh viên bao gồm một phần cốt lõi ổn định và các yếu tố ngoại vi biến đổi, phản ánh sự đa dạng trong nhận thức và thái độ.
  • Kỳ thực tập không chỉ giúp sinh viên củng cố kiến thức và kỹ năng mà còn là giai đoạn then chốt trong việc xây dựng bản sắc nghề nghiệp.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào việc nâng cao chất lượng đào tạo, hỗ trợ tâm lý và tăng cường mối liên kết giữa nhà trường và cơ sở thực tập.
  • Bước tiếp theo là triển khai các giải pháp này trong thực tiễn đào tạo và tiến hành nghiên cứu sâu hơn về ảnh hưởng dài hạn của thực tập đối với sự phát triển nghề nghiệp của sinh viên.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giảng viên cần xem xét áp dụng các khuyến nghị để nâng cao hiệu quả đào tạo giáo viên, đồng thời sinh viên nên chủ động tham gia các hoạt động thực tập và hỗ trợ để phát triển toàn diện bản thân.