Nghiên Cứu Về Thực Hành Múa Bóng Rỗi Của Người Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

MỞ ĐẦU

0.1. Tính cấp thiết của đề tài

0.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

0.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

0.4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu

0.5. Đóng góp mới về khoa học của luận án

0.6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn

0.7. Cấu trúc của luận án

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.2. Những nghiên cứu về múa bóng rỗi Nam Bộ

1.3. Những nghiên cứu về bà bóng Nam Bộ

1.4. Những nghiên cứu về người thực hành tín ngưỡng tôn giáo

1.5. Một số nghiên cứu sử dụng phương pháp lịch sử cuộc đời

1.6. Những vấn đề luận án kế thừa và những vấn đề nghiên cứu đặt ra

1.7. Các khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu của luận án

1.8. Cơ sở lý thuyết của luận án

1.9. Địa bàn nghiên cứu

1.10. Khái quát về vùng đất Nam Bộ

1.11. Những vấn đề nổi bật trong đời sống văn hóa của người Việt ở Nam Bộ

1.12. Tiểu kết chương 1

2. CHƯƠNG 2: KHÁI QUÁT VỀ THỰC HÀNH MÚA BÓNG RỖI CỦA NGƯỜI VIỆT Ở NAM BỘ

2.1. Khái lược về tín ngưỡng thờ Bà ở Nam Bộ

2.2. Thờ Bà: một nét văn hóa ở Nam Bộ

2.3. Miễu Bà: "sân khấu" của thực hành múa bóng rỗi

2.4. Nguồn gốc và trình tự thực hành múa bóng rỗi ở Nam Bộ

2.5. Nguồn gốc múa bóng rỗi Nam Bộ

2.6. Trình tự các tiết mục trong múa bóng rỗi

2.7. Những đặc điểm của thực hành múa bóng rỗi ở Nam Bộ

2.8. Múa bóng rỗi một loại hình nghệ thuật giàu nữ tính

2.9. Múa bóng rỗi một loại hình nghệ thuật trực quan sinh động

2.10. Múa bóng rỗi sự kết hợp các kỹ năng của nghệ thuật trình diễn dân gian

2.11. Múa bóng rỗi vừa mang tính tâm linh vừa mang tính giải trí

2.12. Người thực hành múa bóng rỗi

2.13. Bà bóng ở Nam Bộ là ai?

2.14. Đặc điểm của bà bóng

2.15. Ba buổi thực hành múa bóng rỗi tiêu biểu

2.16. Tiểu kết chương 2

3. CHƯƠNG 3: CUỘC ĐỜI BÀ BÓNG: HÀNH TRÌNH VỚI NGHỀ, MƯU SINH VÀ TRẢI NGHIỆM SỐNG

3.1. Hành trình đến với nghề của bà bóng

3.2. Cơ duyên với nghề

3.3. Hành trình học nghề

3.4. Câu chuyện mưu sinh

3.5. Nghề không đủ nuôi thân

3.6. Chiến lược duy trì nghề nghiệp của bà bóng

3.7. Trải nghiệm sống

3.8. Cảm giác dễ bị tổn thương

3.9. Ứng xử trong hoạt động nghề

3.10. Câu chuyện tình cảm

3.11. Tiểu kết Chương 3

4. CHƯƠNG 4: BÀ BÓNG, NGHỀ MÚA BÓNG RỖI Ở NAM BỘ VÀ NHỮNG CHIỀU TƯƠNG TÁC

4.1. Các bối cảnh tác động và sự chủ động của bà bóng. Tác động từ điều kiện lịch sử - xã hội

4.2. Tác động từ chính sách. Nhận thức xã hội về bà bóng và thực hành múa bóng rỗi

4.3. Sự xác lập “đẳng cấp” và dấu ấn sáng tạo cá nhân của bà bóng

4.4. Định vị bà bóng trong nghề múa bóng rỗi

4.5. Trở thành bà bóng là vấn đề lựa chọn

4.6. Bà bóng - yếu nhân trong thực hành múa bóng rỗi

4.7. Bà bóng và nỗ lực duy trì nghề nghiệp. Bà bóng - người "giữ ngọc"

4.8. Những đóng góp của bà bóng đối với nghề múa bóng rỗi

4.9. Bà bóng - chủ thể "sân khấu hóa" thực hành múa bóng rỗi

4.10. Bà bóng - chủ thể tạo tính "hiện đại" trong múa bóng rỗi

4.11. Bà bóng - chủ thể góp phần lan tỏa văn hóa người Việt ở Nam Bộ

4.12. Tiểu kết Chương 4

DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 1: LỜI CÁC BÀI RỖI TIÊU BIỂU

PHỤ LỤC 2: HÌNH ẢNH

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

I. Tổng Quan Về Múa Bóng Rỗi Di Sản Văn Hóa Nam Bộ

Múa bóng rỗi là một loại hình diễn xướng dân gian đặc sắc của người Việt ở Nam Bộ, gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu/Bà. Loại hình này hình thành từ quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa của nhiều tộc người trong điều kiện tự nhiên và xã hội đặc biệt của vùng sông nước Nam Bộ. Các ông bà bóng là chủ thể thực hiện các nghi lễ thờ phụng và "làm vui lòng" các lệnh Bà. Nghi lễ của họ mang đậm màu sắc tâm linh và giải trí, thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo của người Việt ở Nam Bộ. Những buổi thực hành cúng Bà diễn ra ở miễu, đình, tư gia có thờ Bà tại Nam Bộ không thể thiếu nghi lễ múa bóng rỗi do các ông bà bóng thực hiện. Những ngôi miễu thờ Bà là không gian cho những ông bà bóng quy tụ và là nơi thờ phụng các vị nữ thần mang lại may mắn, tài lộc, thịnh vượng và bình an cho cư dân bản xứ.

1.1. Nguồn Gốc và Lịch Sử Phát Triển Múa Bóng Rỗi

Múa bóng rỗi có nguồn gốc từ sự giao thoa văn hóa giữa các dân tộc ở Nam Bộ. Nghiên cứu cho thấy, nguồn gốc múa bóng rỗi chịu ảnh hưởng từ các nghi lễ cổ xưa và tín ngưỡng bản địa. Theo thời gian, múa bóng rỗi phát triển và trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân Nam Bộ. Các nhà nghiên cứu văn hóa đã ghi nhận sự đa dạng trong phong cách biểu diễn và âm nhạc múa bóng rỗi ở các địa phương khác nhau.

1.2. Ý Nghĩa Tâm Linh và Văn Hóa Của Múa Bóng Rỗi

Ý nghĩa múa bóng rỗi không chỉ nằm ở việc thờ cúng các vị thần mà còn thể hiện ước vọng về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Múa bóng rỗi là một hình thức nghệ thuật kết nối con người với thế giới tâm linh, đồng thời là nơi để cộng đồng giao lưu, chia sẻ và gắn kết với nhau. Các điệu múa và bài hát trong nghi lễ múa bóng rỗi thường mang những thông điệp về lòng biết ơn, sự kính trọng và tình yêu thương.

1.3. Múa Bóng Rỗi Trong Tín Ngưỡng Dân Gian Việt Nam

Múa bóng rỗi trong tín ngưỡng dân gian đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần linh. Nghi lễ này thường được thực hiện trong các dịp lễ hội lớn, các sự kiện quan trọng của gia đình và cộng đồng. Múa bóng rỗi không chỉ là một hình thức nghệ thuật mà còn là một phần của thực hành tín ngưỡng sâu sắc trong đời sống của người dân.

II. Thách Thức Bảo Tồn Múa Bóng Rỗi Góc Nhìn Nghiên Cứu

Trong nhiều năm trước đây, đã có những nhận định chưa chính xác về tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam nói chung và về thực hành múa bóng rỗi ở Nam Bộ nói riêng. Do đó, đã đánh đồng thực hành múa bóng rỗi của các ông bà bóng với các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan cần phải loại trừ. Một thời gian dài thực hành múa bóng rỗi và các ông bà bóng phải hoạt động lén lút, đồ nghề bị tịch thu, thậm chí bị bắt đi cải tạo vì tuyên truyền mê tín dị đoan. Tuy nhiên, trong khoảng hai thập kỷ trở lại đây, người ta đang chứng kiến sự phục hưng trở lại với những hình thức mới và quy mô lớn hơn rất nhiều của tôn giáo tín ngưỡng Việt Nam.

2.1. Nhận Thức Xã Hội Về Múa Bóng Rỗi Thay Đổi và Định Kiến

Trước đây, múa bóng rỗi thường bị coi là một hình thức mê tín dị đoan, dẫn đến sự kỳ thị và hạn chế trong hoạt động. Tuy nhiên, nhận thức xã hội đang dần thay đổi, với sự công nhận và tôn trọng hơn đối với di sản văn hóa phi vật thể này. Vẫn còn tồn tại những định kiến và hiểu lầm về múa bóng rỗi, đòi hỏi cần có những nỗ lực hơn nữa trong việc tuyên truyền và giáo dục.

2.2. Sự Mai Một Của Nghề Múa Bóng Rỗi Nguyên Nhân và Hậu Quả

Sự mai một của nghề múa bóng rỗi là một vấn đề đáng lo ngại, do nhiều nguyên nhân như thiếu người kế thừa, khó khăn trong việc duy trì đời sống bằng nghề, và sự cạnh tranh từ các hình thức giải trí hiện đại. Hậu quả của sự mai một này là sự mất mát một phần quan trọng của văn hóa Việt Nam, sự đứt gãy trong truyền thống và sự suy giảm tín ngưỡng dân gian.

2.3. Chính Sách và Pháp Luật Về Bảo Tồn Múa Bóng Rỗi

Nhà nước đã ban hành một số chính sách và pháp luật nhằm bảo tồn múa bóng rỗi, như công nhận là di sản văn hóa phi vật thể, hỗ trợ các nghệ nhân và các hoạt động liên quan. Tuy nhiên, việc thực thi các chính sách này còn gặp nhiều khó khăn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, cộng đồng và các nhà nghiên cứu.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Về Múa Bóng Rỗi Tiếp Cận Đa Chiều

Nghiên cứu về múa bóng rỗi cần có sự kết hợp của nhiều phương pháp khác nhau, từ nghiên cứu định tính đến nghiên cứu định lượng, từ phương pháp điền dã dân tộc học đến phương pháp phân tích lịch sử. Quan trọng nhất là phải tiếp cận vấn đề một cách đa chiều, tôn trọng tiếng nói của người trong cuộc và đặt múa bóng rỗi trong bối cảnh văn hóa, xã hội cụ thể.

3.1. Nghiên Cứu Điền Dã Dân Tộc Học Về Múa Bóng Rỗi

Phương pháp điền dã dân tộc học cho phép nhà nghiên cứu thâm nhập sâu vào đời sống của cộng đồng, quan sát trực tiếp các nghi lễ và phỏng vấn các nghệ nhân, người dân để hiểu rõ hơn về thực hành múa bóng rỗi. Phương pháp này giúp thu thập những thông tin chi tiết, chân thực và sâu sắc về văn hóa múa bóng rỗi.

3.2. Phân Tích Tài Liệu Lịch Sử Về Múa Bóng Rỗi

Việc phân tích các tài liệu lịch sử, như sách báo, tư liệu lưu trữ, hình ảnh, video, giúp nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về quá trình hình thành và phát triển của múa bóng rỗi, cũng như những thay đổi và biến đổi của nó theo thời gian. Phương pháp này cung cấp một cái nhìn tổng quan và hệ thống về lịch sử múa bóng rỗi.

3.3. Phỏng Vấn Sâu Các Nghệ Nhân Múa Bóng Rỗi

Phỏng vấn sâu các nghệ nhân múa bóng rỗi là một phương pháp quan trọng để thu thập những thông tin về kinh nghiệm, kiến thức và quan điểm của họ về nghề. Phương pháp này giúp hiểu rõ hơn về những giá trị, ý nghĩa và thách thức của nghề múa bóng rỗi, cũng như những nỗ lực của các nghệ nhân trong việc duy trì và phát triển nó.

IV. Ứng Dụng Múa Bóng Rỗi Phát Triển Du Lịch Văn Hóa Nam Bộ

Sự phục hưng trở lại của tín ngưỡng tôn giáo ở Việt Nam nói chung và thực hành múa bóng rỗi của các ông bà bóng gắn với tín ngưỡng thờ Mẫu/ Bà ở Nam Bộ nói riêng đến từ nhiều góc độ. Về góc độ chính sách, đó có thể là những nỗ lực để có một nền văn hóa Việt Nam “tiên tiến”, “đậm đà bản sắc dân tộc”. Nghị quyết Hội nghị lần thứ Năm Ban Chấp Hành Trung ương Đảng khóa VIII, số 03 – NQ/TW ngày 16/7/1998 về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đã xác định rằng: “Di sản văn hóa là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, cơ sở để sáng tạo những giá trị mới và giao lưu văn hóa. Hết sức coi trọng bảo tồn, kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống (bác học và dân gian), văn hóa cách mạng, bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể” [57, tr. Và, “Tín ngưỡng, tôn giáo là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân đang và sẽ tồn tại cùng dân tộc trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta” [58, tr. Đây có thể xem như một bước tái khẳng định quan điểm về tôn giáo tín ngưỡng của Đảng, từ đó tạo nên một sự công nhận đúng đắn đối với các nghi lễ thuộc về tín ngưỡng nói chung, thực hành múa bóng rỗi và các ông bà bóng nói riêng.

4.1. Múa Bóng Rỗi Trong Các Lễ Hội Văn Hóa Nam Bộ

Múa bóng rỗi thường được trình diễn trong các lễ hội văn hóa lớn ở Nam Bộ, thu hút đông đảo du khách và người dân địa phương. Việc đưa múa bóng rỗi vào các lễ hội giúp quảng bá và giới thiệu di sản văn hóa này đến với công chúng, đồng thời tạo thêm sự hấp dẫn cho các sự kiện văn hóa.

4.2. Phát Triển Du Lịch Tâm Linh Gắn Với Múa Bóng Rỗi

Du lịch tâm linh là một loại hình du lịch đang phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam, và múa bóng rỗi có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút du khách đến với các địa điểm thờ cúng và các nghi lễ truyền thống. Việc phát triển du lịch tâm linh gắn với múa bóng rỗi cần được thực hiện một cách bền vững, tôn trọng văn hóa và bảo vệ môi trường.

4.3. Xây Dựng Sản Phẩm Du Lịch Văn Hóa Về Múa Bóng Rỗi

Có thể xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa về múa bóng rỗi, như các tour tham quan các miếu thờ, các buổi biểu diễn múa bóng rỗi, các lớp học về múa bóng rỗi, và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ liên quan. Việc xây dựng các sản phẩm du lịch này cần có sự tham gia của cộng đồng địa phương, các nghệ nhân và các doanh nghiệp du lịch.

V. Nghệ Nhân Múa Bóng Rỗi Người Giữ Gìn Di Sản Văn Hóa

Các nghệ nhân múa bóng rỗi đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa này. Họ là những người truyền dạy kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm cho thế hệ sau, đồng thời là những người sáng tạo và đổi mới để múa bóng rỗi phù hợp với thời đại. Cần có những chính sách hỗ trợ và tôn vinh các nghệ nhân múa bóng rỗi để họ có thể tiếp tục cống hiến cho văn hóa.

5.1. Câu Chuyện Về Cuộc Đời và Sự Nghiệp Của Nghệ Nhân

Mỗi nghệ nhân múa bóng rỗi đều có một câu chuyện riêng về cuộc đời và sự nghiệp của mình. Những câu chuyện này thường chứa đựng những khó khăn, thử thách, nhưng cũng đầy ắp niềm đam mê, sự sáng tạo và lòng yêu nghề. Việc ghi lại và chia sẻ những câu chuyện này giúp lan tỏa những giá trị văn hóa và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.

5.2. Vai Trò Của Nghệ Nhân Trong Việc Truyền Dạy Nghề

Các nghệ nhân múa bóng rỗi đóng vai trò quan trọng trong việc truyền dạy nghề cho thế hệ sau. Họ không chỉ truyền dạy kiến thức và kỹ năng mà còn truyền dạy những giá trị đạo đức, lòng yêu nghề và tinh thần trách nhiệm. Việc hỗ trợ các nghệ nhân trong việc truyền dạy nghề là một giải pháp quan trọng để bảo tồn múa bóng rỗi.

5.3. Những Đóng Góp Của Nghệ Nhân Cho Sự Phát Triển

Các nghệ nhân múa bóng rỗi không chỉ là những người gìn giữ di sản văn hóa mà còn là những người sáng tạo và đổi mới. Họ đã có những đóng góp quan trọng trong việc phát triển múa bóng rỗi, như sáng tạo ra những điệu múa mới, những bài hát mới và những hình thức biểu diễn mới.

VI. Tương Lai Múa Bóng Rỗi Hướng Đến Bảo Tồn và Phát Triển

Để múa bóng rỗi có một tương lai tươi sáng, cần có sự chung tay của cả cộng đồng, các cơ quan chức năng, các nhà nghiên cứu và các nghệ nhân. Cần có những giải pháp đồng bộ để bảo tồn di sản văn hóa này, đồng thời phát triển nó một cách bền vững, phù hợp với thời đại. Múa bóng rỗi không chỉ là một di sản văn hóa mà còn là một nguồn lực quan trọng để phát triển du lịch và kinh tế.

6.1. Giải Pháp Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị Múa Bóng Rỗi

Cần có những giải pháp đồng bộ để bảo tồn và phát huy giá trị của múa bóng rỗi, như tăng cường tuyên truyền và giáo dục về múa bóng rỗi, hỗ trợ các nghệ nhân và các hoạt động liên quan, xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa về múa bóng rỗi, và tạo điều kiện cho múa bóng rỗi được trình diễn trong các sự kiện văn hóa lớn.

6.2. Ứng Dụng Công Nghệ Trong Bảo Tồn Múa Bóng Rỗi

Công nghệ có thể được ứng dụng trong việc bảo tồn múa bóng rỗi, như số hóa các tài liệu về múa bóng rỗi, xây dựng các trang web và ứng dụng về múa bóng rỗi, và sử dụng công nghệ thực tế ảo để tái hiện các nghi lễ và buổi biểu diễn múa bóng rỗi.

6.3. Hợp Tác Quốc Tế Trong Bảo Tồn Múa Bóng Rỗi

Cần tăng cường hợp tác quốc tế trong việc bảo tồn múa bóng rỗi, như trao đổi kinh nghiệm với các quốc gia có nền văn hóa tương đồng, tham gia các dự án bảo tồn di sản văn hóa của UNESCO, và mời các chuyên gia quốc tế đến Việt Nam để tư vấn và hỗ trợ.

Ông Bà Bóng Trong Thực Hành Múa Bóng Rỗi Của Người Việt Nam