Tổng quan nghiên cứu

Xuất khẩu nông sản của vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, chiếm trên 80% kim ngạch xuất khẩu gạo cả nước, 95% cá tra, 60% tôm và khoảng 65% trái cây. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, trong 6 tháng đầu năm 2022, xuất khẩu gạo đạt 3,52 triệu tấn với trị giá 1,72 tỷ USD, tăng 16,2% về lượng so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu cũng đối mặt với nhiều thách thức như rào cản thương mại, kỹ thuật, sản xuất manh mún và chuỗi liên kết lỏng lẻo. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng và tác động của dịch COVID-19, việc truyền tải thông tin về xuất khẩu nông sản trên báo điện tử trở nên thiết yếu để nâng cao nhận thức, hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân.

Luận văn tập trung khảo sát nội dung và hình thức truyền tải thông tin về xuất khẩu nông sản ĐBSCL trên ba báo điện tử có tầm ảnh hưởng lớn: Tuổi Trẻ Online, Thời báo Kinh tế Sài Gòn Online và Báo Cần Thơ Online trong giai đoạn từ tháng 1-2020 đến tháng 6-2021. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng truyền thông, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng thông tin, góp phần thúc đẩy hoạt động xuất khẩu nông sản của vùng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn cho các cơ quan quản lý, nhà báo và doanh nghiệp, đồng thời góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về truyền thông trong lĩnh vực xuất khẩu nông sản.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết truyền thông hiện đại, trong đó truyền thông được định nghĩa là quá trình trao đổi liên tục thông tin, tư tưởng và tình cảm nhằm thay đổi nhận thức và hành vi của cá nhân hoặc cộng đồng. Các mô hình truyền thông cơ bản gồm các yếu tố: chủ thể truyền thông, thông điệp, phương tiện truyền thông, người nhận và hiệu quả truyền thông. Thông điệp truyền thông được nghiên cứu qua các phương pháp phân tích nội dung, phân tích ký hiệu học và phân tích diễn ngôn nhằm hiểu sâu sắc về cách thức và hiệu quả truyền tải thông tin.

Về báo điện tử, luận văn áp dụng khái niệm báo điện tử là loại hình báo chí đa phương tiện phát hành trên mạng internet, có khả năng cập nhật thông tin liên tục, tính tương tác cao và lưu trữ thông tin hiệu quả. Báo điện tử được xem là công cụ truyền thông hiện đại, có vai trò quan trọng trong việc phổ biến chủ trương, chính sách và thông tin kinh tế, trong đó có lĩnh vực xuất khẩu nông sản.

Ngoài ra, các khái niệm về xuất khẩu và nông sản cũng được làm rõ. Xuất khẩu là hoạt động bán hàng hóa hoặc dịch vụ ra nước ngoài, trong khi nông sản bao gồm các sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản và lâm nghiệp. Vùng ĐBSCL được xác định là khu vực trọng điểm với nhiều sản phẩm nông sản chủ lực phục vụ xuất khẩu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích nội dung để khảo sát 415 bài viết về xuất khẩu nông sản ĐBSCL trên ba báo điện tử Tuổi Trẻ Online, Thời báo Kinh tế Sài Gòn Online và Báo Cần Thơ Online trong khoảng thời gian từ tháng 1-2020 đến tháng 6-2021. Các bài viết được phân loại theo chủ đề, thể loại, hình thức trình bày và tần suất xuất hiện nhằm đánh giá cách thức truyền tải thông tin.

Phương pháp nghiên cứu tài liệu được áp dụng để tổng hợp các văn bản pháp luật, chính sách của Nhà nước, các tài liệu chuyên ngành về truyền thông và xuất khẩu nông sản. Đồng thời, phương pháp phỏng vấn sâu được thực hiện với 6 đối tượng gồm lãnh đạo báo điện tử, phóng viên chuyên trách và cán bộ quản lý ngành xuất khẩu nông sản nhằm thu thập ý kiến chuyên môn và thực tiễn.

Cỡ mẫu bài viết được chọn đảm bảo tính đại diện cho các nội dung truyền thông về xuất khẩu nông sản trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp phân tích nội dung kết hợp với phỏng vấn sâu giúp luận văn có cái nhìn toàn diện, khách quan về thực trạng truyền thông trên báo điện tử đối với vấn đề xuất khẩu nông sản vùng ĐBSCL.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Truyền tải chủ trương, chính sách về xuất khẩu nông sản: Có 67 bài viết (chiếm 16,1%) tập trung phổ biến các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về xuất khẩu nông sản. Trong đó, 26,9% bài viết đề cập đến các hiệp định thương mại tự do, 28,3% về xây dựng thương hiệu nông sản, 20,9% về chính sách hỗ trợ tài chính và hạ tầng, 23,9% về xúc tiến thương mại. Các bài viết này thường được đặt ở vị trí nổi bật với tiêu đề rõ ràng, giúp người đọc dễ dàng tiếp cận thông tin.

  2. Thông tin về kết quả xuất khẩu: Có 77 bài viết (18,6%) phản ánh kết quả xuất khẩu nông sản ĐBSCL, trong đó 36,8% bài viết nêu sản lượng và kim ngạch tăng, 40,8% bài viết phản ánh giảm sút, 22,4% dự báo xu hướng xuất khẩu. Các bài viết cung cấp số liệu cụ thể, ví dụ như kim ngạch xuất khẩu gạo, thủy sản, trái cây, giúp độc giả có cái nhìn tổng quan về tình hình xuất khẩu.

  3. Thuận lợi và thời cơ: 51 bài viết (12,3%) truyền tải thông điệp về các thuận lợi như điều kiện tự nhiên phù hợp, chính sách hỗ trợ của Nhà nước, cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do. Ví dụ, các bài viết nhấn mạnh vai trò của EVFTA và CPTPP trong việc mở rộng thị trường xuất khẩu cho nông sản ĐBSCL.

  4. Khó khăn và thách thức: 57 bài viết (13,7%) phản ánh các khó khăn như sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết chuỗi giá trị, rào cản kỹ thuật và thương mại. Các bài viết phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp, đồng thời phản ánh thực trạng như tỷ lệ thất thoát sau thu hoạch lên đến 20-25%, thậm chí 80% đối với một số loại trái cây.

  5. Mô hình liên kết và ứng dụng công nghệ: Tỷ lệ bài viết về các mô hình liên kết, ứng dụng kỹ thuật mới chỉ chiếm 8,4%, cho thấy lĩnh vực này còn ít được quan tâm trên báo điện tử. Tuy nhiên, các bài viết này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện chuỗi giá trị và ứng dụng công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy báo điện tử đã phát huy vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông tin về xuất khẩu nông sản ĐBSCL, góp phần nâng cao nhận thức của công chúng và hỗ trợ doanh nghiệp, nông dân. Việc cập nhật liên tục các chủ trương, chính sách giúp tạo sự đồng thuận xã hội và thúc đẩy hoạt động xuất khẩu. Các số liệu cụ thể và phân tích chuyên sâu trong bài viết giúp người đọc hiểu rõ hơn về tình hình thực tế.

Tuy nhiên, tỷ lệ bài viết về các mô hình liên kết và ứng dụng công nghệ còn thấp, phản ánh sự hạn chế trong việc truyền thông về các giải pháp kỹ thuật và đổi mới sáng tạo. Điều này có thể ảnh hưởng đến việc lan tỏa các mô hình sản xuất hiệu quả và nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản xuất khẩu.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định về vai trò của báo chí trong việc phản ánh đa chiều các vấn đề kinh tế, đồng thời cho thấy báo điện tử có ưu thế vượt trội về tính đa phương tiện, cập nhật nhanh và tương tác cao. Việc sử dụng hình ảnh, video và liên kết đa chiều trên báo điện tử giúp tăng sức hấp dẫn và hiệu quả truyền thông.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ bài viết theo chủ đề, bảng phân loại các loại hình bài viết và biểu đồ so sánh tỉ lệ bài viết có ảnh minh họa trên từng báo điện tử. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hơn về sự phân bổ nội dung và hình thức truyền tải thông tin.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực phóng viên: Đào tạo chuyên sâu về lĩnh vực xuất khẩu nông sản và kỹ năng viết báo đa phương tiện để nâng cao chất lượng bài viết, đặc biệt là các bài phân tích chuyên sâu và phản biện. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập các báo điện tử; Thời gian: 6-12 tháng.

  2. Đẩy mạnh truyền thông về mô hình liên kết và ứng dụng công nghệ: Tăng cường khai thác, giới thiệu các mô hình sản xuất, chế biến, bảo quản và logistics hiện đại nhằm nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản xuất khẩu. Chủ thể thực hiện: Phóng viên chuyên trách, các cơ quan quản lý ngành; Thời gian: liên tục.

  3. Phát triển nội dung đa phương tiện và tương tác: Sử dụng hiệu quả hình ảnh, video, infographic và các công cụ tương tác để thu hút độc giả, giúp người đọc dễ dàng tiếp nhận và chia sẻ thông tin. Chủ thể thực hiện: Tòa soạn báo điện tử; Thời gian: 3-6 tháng.

  4. Tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý và doanh nghiệp: Thiết lập kênh thông tin chính thống, cập nhật nhanh các chính sách, thị trường và giải pháp hỗ trợ xuất khẩu, đồng thời phản ánh kịp thời các khó khăn, kiến nghị từ thực tiễn. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập, cơ quan quản lý nhà nước; Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà báo và phóng viên báo chí: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về truyền thông xuất khẩu nông sản trên báo điện tử, giúp nâng cao kỹ năng tác nghiệp và xây dựng nội dung phù hợp.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Nghiên cứu giúp nhận diện điểm mạnh, điểm yếu trong truyền thông và hoạt động xuất khẩu, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ hiệu quả hơn.

  3. Doanh nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp: Tham khảo các thông tin về thị trường, chính sách và xu hướng truyền thông để điều chỉnh chiến lược kinh doanh và quảng bá sản phẩm.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành báo chí, truyền thông và kinh tế: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu truyền thông, báo điện tử và xuất khẩu nông sản trong bối cảnh hội nhập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Báo điện tử có vai trò gì trong việc thúc đẩy xuất khẩu nông sản ĐBSCL?
    Báo điện tử là kênh truyền thông chính thống, cập nhật nhanh các chủ trương, chính sách và thông tin thị trường, giúp doanh nghiệp và nông dân nắm bắt kịp thời, từ đó nâng cao hiệu quả xuất khẩu.

  2. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích nội dung báo điện tử?
    Phương pháp phân tích nội dung kết hợp với phân tích ký hiệu học và phỏng vấn sâu giúp đánh giá toàn diện về nội dung, hình thức và hiệu quả truyền tải thông tin trên báo điện tử.

  3. Những khó khăn chính trong xuất khẩu nông sản ĐBSCL được báo điện tử phản ánh như thế nào?
    Các khó khăn gồm sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết chuỗi giá trị, rào cản kỹ thuật và thương mại, được phản ánh qua các bài viết phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp cụ thể.

  4. Tỷ lệ bài viết về các mô hình liên kết và công nghệ mới trên báo điện tử ra sao?
    Tỷ lệ bài viết về lĩnh vực này còn thấp, chỉ chiếm khoảng 8,4%, cho thấy cần tăng cường truyền thông để thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong sản xuất và xuất khẩu.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng truyền thông về xuất khẩu nông sản trên báo điện tử?
    Cần đào tạo phóng viên chuyên sâu, phát triển nội dung đa phương tiện, tăng cường tương tác và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý, doanh nghiệp để cung cấp thông tin chính xác, kịp thời và hấp dẫn.

Kết luận

  • Báo điện tử đóng vai trò then chốt trong việc truyền tải thông tin về xuất khẩu nông sản vùng ĐBSCL, góp phần nâng cao nhận thức và hỗ trợ hoạt động xuất khẩu.
  • Nghiên cứu đã phân tích chi tiết nội dung, hình thức và hiệu quả truyền thông trên ba báo điện tử lớn trong giai đoạn 2020-2021 với 415 bài viết khảo sát.
  • Các chủ đề chính gồm chủ trương, chính sách, kết quả xuất khẩu, thuận lợi, khó khăn và mô hình liên kết, trong đó mô hình liên kết và công nghệ mới còn ít được quan tâm.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực phóng viên, phát triển nội dung đa phương tiện, tăng cường phối hợp với các bên liên quan nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian khảo sát, đồng thời ứng dụng các công nghệ truyền thông mới để nâng cao chất lượng thông tin về xuất khẩu nông sản ĐBSCL.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan báo chí, nhà quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để phát huy tối đa vai trò của báo điện tử trong thúc đẩy xuất khẩu nông sản, góp phần phát triển kinh tế vùng ĐBSCL bền vững.