Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh đóng vai trò thiết yếu như một công cụ giao tiếp quốc tế, với khoảng 1,75 tỷ người sử dụng vào năm 2013 và dự kiến tăng lên 2 tỷ người vào năm 2020. Việc giảng dạy và học tiếng Anh như một ngoại ngữ (EFL) trở nên cấp thiết, đặc biệt là kỹ năng nghe – kỹ năng được sử dụng nhiều nhất trong giao tiếp (chiếm khoảng 40-50% thời gian giao tiếp). Tuy nhiên, tại một số trường trung học phổ thông ở Việt Nam, trong đó có trường An Lương Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, học sinh vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển kỹ năng nghe, dù đã dành nhiều thời gian luyện tập. Các vấn đề chính bao gồm vốn từ vựng hạn chế, sự khác biệt về văn hóa, chủ đề nghe không quen thuộc và giọng điệu, ngữ điệu của người nói.

Luận văn này nhằm điều tra nhận thức và sở thích của giáo viên và học sinh về các hoạt động trước khi nghe (pre-listening activities) tại trường An Lương Đông. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019 với 5 giáo viên và 80 học sinh lớp 11 tham gia. Mục tiêu cụ thể là khám phá nhận thức về tầm quan trọng, mục đích, tần suất sử dụng các hoạt động trước khi nghe, cũng như sở thích của giáo viên và học sinh đối với các hoạt động này. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng nghe, góp phần cải thiện chất lượng giáo dục tiếng Anh tại các trường phổ thông ở Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kỹ năng nghe trong ngữ cảnh EFL, bao gồm:

  • Quá trình nghe tích cực: Nghe không chỉ là tiếp nhận thụ động mà là quá trình chủ động xây dựng ý nghĩa từ ngôn ngữ nghe được (Rost, 2002; Vandergrift, 1999). Người nghe phải vận dụng kiến thức ngôn ngữ và phi ngôn ngữ để hiểu thông điệp.
  • Xử lý trên xuống và dưới lên (Top-down và Bottom-up): Top-down dựa vào kiến thức nền và dự đoán nội dung, bottom-up dựa vào nhận diện âm thanh, từ vựng và cấu trúc ngữ pháp (Underwood, 1989; Gilakjani & Ahmadi, 2011). Sự kết hợp hai quá trình này giúp nâng cao khả năng hiểu nghe.
  • Vai trò của hoạt động trước khi nghe: Hoạt động này giúp kích hoạt kiến thức nền, cung cấp ngữ cảnh, giảm lo lắng và chuẩn bị tâm thế cho người học trước khi tiếp nhận nội dung nghe (Rost, 1990; White, 1995; Vandergrift & Goh, 2012).

Các khái niệm chính bao gồm: pre-listening activities, listening comprehension, top-down processing, bottom-up processing, và EFL listening challenges.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp phân tích định lượng và định tính nhằm tăng độ tin cậy và chiều sâu của kết quả.

  • Nguồn dữ liệu:
    • 5 giáo viên tiếng Anh và 80 học sinh lớp 11 tại trường An Lương Đông, Thừa Thiên Huế.
    • Dữ liệu thu thập qua bảng hỏi (questionnaires) và phỏng vấn bán cấu trúc (semi-structured interviews).
  • Phương pháp phân tích:
    • Dữ liệu định lượng được mã hóa, tổng hợp và phân tích bằng phần mềm Microsoft Excel, trình bày dưới dạng bảng và biểu đồ.
    • Dữ liệu định tính được phân tích theo phương pháp phân tích nội dung (content analysis), xác định các chủ đề chính dựa trên tần suất và ý nghĩa của các phát ngôn trong phỏng vấn.
  • Timeline nghiên cứu:
    • Giai đoạn chuẩn bị và thử nghiệm công cụ: đầu năm học 2018.
    • Thu thập dữ liệu bảng hỏi: giữa năm học 2018-2019.
    • Phỏng vấn sâu: ngay sau khi hoàn thành bảng hỏi.
    • Phân tích và báo cáo kết quả: cuối năm học 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động trước khi nghe: 80% giáo viên đánh giá hoạt động này là “rất quan trọng” hoặc “quan trọng”, 20% còn lại cho là “độ quan trọng vừa phải”. Không có giáo viên nào cho rằng hoạt động này không quan trọng.
  2. Mục đích sử dụng hoạt động trước khi nghe: 33% giáo viên cho rằng mục đích chính là kích hoạt kiến thức nền và xây dựng kỳ vọng cho thông tin sắp nghe; 33% khác nhấn mạnh cải thiện kết quả nghe; 20% tập trung vào việc cung cấp ngữ cảnh cần thiết; 14% cho rằng giúp giảm lo lắng cho học sinh.
  3. Tần suất sử dụng: 40% giáo viên “luôn luôn” và 40% “thường xuyên” tổ chức hoạt động trước khi nghe; 20% còn lại “thỉnh thoảng” sử dụng.
  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn hoạt động: 42% giáo viên xem “bản chất và nội dung của đoạn nghe” là yếu tố quan trọng nhất; 33% chú trọng “trình độ học sinh”; 17% quan tâm đến “sở thích học sinh”. Các yếu tố như thời gian, tài liệu và sở thích giáo viên ít được chú ý hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên tại An Lương Đông nhận thức rõ vai trò thiết yếu của hoạt động trước khi nghe trong việc chuẩn bị tâm thế và kiến thức cho học sinh, phù hợp với các nghiên cứu trước đây (Chastain, 1988; Gilakjani & Ahmadi, 2011). Việc tổ chức hoạt động này với tần suất cao phản ánh sự cam kết của giáo viên trong việc nâng cao hiệu quả dạy nghe.

Mục đích chính của hoạt động là kích hoạt kiến thức nền và cung cấp ngữ cảnh, giúp học sinh dự đoán nội dung, từ đó cải thiện khả năng hiểu bài nghe. Điều này phù hợp với lý thuyết về quá trình nghe tích cực và sự kết hợp giữa top-down và bottom-up.

Tuy nhiên, một số giáo viên vẫn gặp khó khăn trong việc lựa chọn hoạt động phù hợp do sự đa dạng về trình độ và sở thích của học sinh, cũng như hạn chế về thời gian. Điều này gợi ý cần có sự linh hoạt và đa dạng trong thiết kế hoạt động, đồng thời tăng cường đào tạo giáo viên về kỹ thuật tổ chức hoạt động trước khi nghe.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các lựa chọn của giáo viên về tầm quan trọng, mục đích, tần suất và các yếu tố ảnh hưởng, giúp minh họa rõ nét nhận thức và thực tiễn áp dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên về thiết kế và tổ chức hoạt động trước khi nghe nhằm nâng cao kỹ năng lựa chọn hoạt động phù hợp với trình độ và sở thích học sinh, từ đó tăng hiệu quả giảng dạy. Thời gian thực hiện: 6 tháng; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.
  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn đa dạng các loại hoạt động trước khi nghe bao gồm các hoạt động kích hoạt kiến thức nền, dạy từ vựng, sử dụng hình ảnh, trò chơi, thảo luận nhóm. Thời gian: 1 năm; chủ thể: Nhà xuất bản giáo dục, tổ chuyên môn.
  3. Khuyến khích giáo viên linh hoạt áp dụng kết hợp các hoạt động top-down và bottom-up trong từng bài nghe để phù hợp với nội dung và mục tiêu bài học. Thời gian: liên tục; chủ thể: giáo viên.
  4. Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn chia sẻ kinh nghiệm và phản hồi thực tiễn nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức hoạt động trước khi nghe. Thời gian: hàng quý; chủ thể: nhà trường, tổ chuyên môn.

Các giải pháp này hướng tới mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh đạt trình độ nghe hiểu theo chuẩn CEFR B1, cải thiện điểm số kiểm tra kỹ năng nghe trong vòng 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nắm bắt nhận thức và sở thích của học sinh về hoạt động trước khi nghe để thiết kế bài giảng hiệu quả, tăng cường kỹ năng nghe cho học sinh.
  2. Nhà quản lý giáo dục và tổ chuyên môn: Đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách, chương trình đào tạo phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy nghe tiếng Anh.
  3. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành ngôn ngữ Anh, sư phạm tiếng Anh: Tham khảo phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, cơ sở lý thuyết và thực tiễn về kỹ năng nghe trong EFL.
  4. Nhà xuất bản giáo dục và biên soạn sách giáo khoa: Căn cứ vào kết quả nghiên cứu để phát triển tài liệu giảng dạy có các hoạt động trước khi nghe phù hợp với trình độ và nhu cầu học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trước khi nghe là gì và tại sao quan trọng?
    Hoạt động trước khi nghe là các bài tập hoặc hoạt động được tổ chức trước khi học sinh nghe đoạn văn bản nhằm kích hoạt kiến thức nền, cung cấp ngữ cảnh và giảm lo lắng. Chúng giúp học sinh chuẩn bị tâm thế và tăng khả năng hiểu bài nghe.

  2. Các loại hoạt động trước khi nghe phổ biến là gì?
    Bao gồm: dự đoán nội dung, dạy từ vựng mới, sử dụng hình ảnh minh họa, thảo luận nhóm, đặt câu hỏi, brainstorming, chơi trò chơi liên quan đến chủ đề nghe.

  3. Làm thế nào để chọn hoạt động trước khi nghe phù hợp?
    Cần cân nhắc các yếu tố như nội dung và bản chất đoạn nghe, trình độ và sở thích của học sinh, thời gian và tài liệu sẵn có. Việc lựa chọn phù hợp giúp tăng hiệu quả bài học.

  4. Hoạt động trước khi nghe ảnh hưởng thế nào đến kết quả học tập?
    Nghiên cứu cho thấy hoạt động này giúp học sinh tăng sự tập trung, tự tin, kích hoạt kiến thức nền và từ đó cải thiện khả năng hiểu và hoàn thành các bài tập nghe.

  5. Giáo viên có thể áp dụng hoạt động trước khi nghe như thế nào trong lớp học?
    Giáo viên nên linh hoạt kết hợp nhiều loại hoạt động, điều chỉnh theo trình độ và nhu cầu học sinh, đồng thời tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích sự tham gia của học sinh.

Kết luận

  • Phần lớn giáo viên và học sinh tại trường An Lương Đông nhận thức rõ tầm quan trọng và mục đích của các hoạt động trước khi nghe trong giảng dạy kỹ năng nghe.
  • Hoạt động trước khi nghe được tổ chức với tần suất cao, trong đó dạy từ vựng được đánh giá là hoạt động hiệu quả nhất.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn hoạt động bao gồm bản chất đoạn nghe, trình độ và sở thích học sinh.
  • Có sự khác biệt về sở thích hoạt động giữa giáo viên (ưu tiên xem trước nhiệm vụ nghe) và học sinh (ưu tiên dạy từ vựng).
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động trước khi nghe nhằm cải thiện kỹ năng nghe của học sinh trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà trường nên áp dụng các khuyến nghị nghiên cứu để cải tiến phương pháp giảng dạy, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao chất lượng dạy học kỹ năng nghe tiếng Anh.