Tổng quan nghiên cứu

Du lịch cộng đồng và lễ hội truyền thống là hai yếu tố quan trọng trong phát triển kinh tế - văn hóa của các địa phương Việt Nam. Tỉnh Vĩnh Phúc, với diện tích tự nhiên 1.235,87 km², là vùng đất có bề dày lịch sử văn hóa, đa dạng dân tộc và nhiều di tích lịch sử, văn hóa nổi bật. Lễ hội Tây Thiên, diễn ra tại khu danh thắng Tây Thiên, huyện Tam Đảo, là một trong những lễ hội lớn nhất khu vực Bắc Bộ, thu hút hàng triệu lượt khách mỗi năm. Đồng thời, du lịch cộng đồng tại Vĩnh Phúc đang được quan tâm phát triển nhằm khai thác tiềm năng văn hóa, thiên nhiên và nâng cao đời sống người dân địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng vai trò của lễ hội Tây Thiên trong mô hình du lịch cộng đồng tại Vĩnh Phúc từ năm 1986 đến nay, nhằm đề xuất các giải pháp phát triển bền vững. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại khu danh thắng Tây Thiên và các vùng lân cận, thời gian từ năm 1986 – giai đoạn đổi mới và phát triển kinh tế xã hội của tỉnh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch địa phương, nâng cao thu nhập và đời sống cộng đồng dân cư.

Theo số liệu thống kê, Vĩnh Phúc hiện có 1.264 di tích lịch sử văn hóa, trong đó 65 di tích cấp quốc gia, 318 cấp tỉnh, với nhiều di tích liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên. Tỉnh cũng có tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 13,42%/năm giai đoạn 1997-2021, với quy mô kinh tế đạt 136,2 nghìn tỷ đồng năm 2021. Đây là nền tảng quan trọng để phát triển du lịch cộng đồng gắn với lễ hội truyền thống, tạo ra các sản phẩm du lịch đặc sắc, thu hút khách trong và ngoài nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về lễ hội và lý thuyết về du lịch cộng đồng.

  • Lý thuyết về lễ hội: Lễ hội được hiểu là hoạt động văn hóa cộng đồng mang tính tín ngưỡng, tôn giáo, phản ánh đời sống xã hội, lịch sử và tâm linh của cộng đồng dân cư. Lễ hội Tây Thiên là sự kết hợp hài hòa giữa tín ngưỡng thờ Mẫu và Phật giáo, thể hiện qua các nghi thức lễ cáo, rước kiệu, dâng hương và phần hội dân gian. Khái niệm lễ hội được phân tích dựa trên mối quan hệ giữa “Lễ” (nghi thức trang nghiêm) và “Hội” (hoạt động vui chơi, giải trí), tạo nên sự thống nhất trong sinh hoạt văn hóa truyền thống.

  • Lý thuyết về du lịch cộng đồng: Du lịch cộng đồng là loại hình du lịch do cộng đồng dân cư quản lý, tổ chức và hưởng lợi, dựa trên các giá trị văn hóa, thiên nhiên đặc trưng địa phương. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa, phát triển kinh tế bền vững và trao quyền cho người dân địa phương. Mức độ tham gia của cộng đồng được chia thành 7 cấp độ, trong đó cấp độ cao nhất là tự huy động lực lượng và kiểm soát nguồn lực du lịch.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: lễ hội truyền thống, du lịch cộng đồng và cộng đồng địa phương. Cộng đồng được định nghĩa là tập hợp người có sự gắn kết nội tại cao, chia sẻ bản sắc, ý chí và quy tắc ứng xử chung.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành, kết hợp văn hóa học, tôn giáo học và du lịch học để phân tích toàn diện về lễ hội Tây Thiên và du lịch cộng đồng tại Vĩnh Phúc.

  • Nguồn dữ liệu: Tài liệu thứ cấp gồm các công trình nghiên cứu, sách, báo cáo ngành, văn bản pháp luật như Luật Du lịch Việt Nam 2017 và Quyết định số 1409/QĐ-TTg về phát triển kinh tế vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa tại khu danh thắng Tây Thiên và các địa phương trong tỉnh, phỏng vấn người dân, khách du lịch và cán bộ quản lý du lịch.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp các số liệu định tính và định lượng, so sánh thực trạng với các mô hình du lịch cộng đồng thành công ở các địa phương khác như Mai Châu (Hòa Bình), Đà Lạt (Lâm Đồng). Sử dụng phương pháp phân tích nội dung để làm rõ các yếu tố văn hóa, tín ngưỡng trong lễ hội và vai trò của cộng đồng trong phát triển du lịch.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 1986 đến năm 2023, giai đoạn đổi mới và phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Vĩnh Phúc, đồng thời khảo sát thực tế trong các năm gần đây để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 150 người dân địa phương, 50 khách du lịch và 20 cán bộ quản lý du lịch, được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò quan trọng của lễ hội Tây Thiên trong phát triển du lịch cộng đồng: Lễ hội Tây Thiên thu hút khoảng hàng triệu lượt khách mỗi năm, đặc biệt trong dịp lễ chính từ ngày 13 đến 17 tháng 2 âm lịch. Lễ hội không chỉ giữ gìn bản sắc văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu và Phật giáo mà còn tạo ra sản phẩm du lịch tâm linh đặc sắc, góp phần tăng doanh thu du lịch cho địa phương. Theo khảo sát, 85% khách du lịch đến Tây Thiên tham gia lễ hội với mục đích cầu bình an, sức khỏe và trải nghiệm văn hóa.

  2. Tiềm năng du lịch cộng đồng tại Vĩnh Phúc còn chưa được khai thác hiệu quả: Mặc dù có nhiều di tích lịch sử, văn hóa và cảnh quan thiên nhiên đẹp như Tam Đảo, hồ Đại Lải, khu danh thắng Tây Thiên, du lịch cộng đồng tại Vĩnh Phúc vẫn còn mới mẻ và chưa phát triển đồng bộ. Chỉ khoảng 30% số hộ dân địa phương tham gia các hoạt động du lịch cộng đồng, với quy mô nhỏ lẻ, dịch vụ hạn chế và thiếu sản phẩm đặc trưng. Số lượng khách du lịch chưa ổn định, có nguy cơ suy giảm do thiếu chính sách bảo tồn văn hóa và phát triển sản phẩm.

  3. Mức độ tham gia của cộng đồng trong du lịch còn thấp: Theo phân tích mức độ tham gia của cộng đồng, đa số người dân chỉ cung cấp dịch vụ nhỏ lẻ như homestay, ăn uống, chưa tham gia sâu vào tổ chức, quản lý và ra quyết định. Chỉ khoảng 20% cộng đồng được đào tạo kỹ năng phục vụ du lịch, dẫn đến chất lượng dịch vụ chưa đáp ứng yêu cầu. Điều này làm giảm sức hấp dẫn của du lịch cộng đồng và ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững.

  4. Sự gắn kết giữa lễ hội Tây Thiên và du lịch cộng đồng còn nhiều hạn chế: Mặc dù lễ hội Tây Thiên là điểm nhấn văn hóa tâm linh quan trọng, nhưng việc kết nối lễ hội với các sản phẩm du lịch cộng đồng chưa chặt chẽ. Các hoạt động lễ hội chủ yếu tập trung vào nghi lễ truyền thống, chưa khai thác hiệu quả các dịch vụ du lịch bổ trợ như trải nghiệm văn hóa, trò chơi dân gian, ẩm thực đặc sản. Tỷ lệ khách tham gia các hoạt động ngoài lễ hội chính chỉ chiếm khoảng 15%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư trong phát triển du lịch cộng đồng. So với các mô hình thành công ở Mai Châu hay Đà Lạt, Vĩnh Phúc chưa có chiến lược phát triển sản phẩm du lịch đặc thù, chưa đầu tư đủ cho đào tạo nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia của cộng đồng trong các hoạt động du lịch, bảng thống kê số lượng khách du lịch theo năm và phân bố theo mục đích tham quan, cũng như sơ đồ mô hình kết nối lễ hội Tây Thiên với các sản phẩm du lịch cộng đồng.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò không thể thay thế của lễ hội Tây Thiên trong việc thu hút khách du lịch tâm linh, đồng thời chỉ ra những thách thức trong việc phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại Vĩnh Phúc. Việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch, tăng cường sự tham gia của cộng đồng và phát triển kinh tế địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng phục vụ du lịch, quản lý homestay, hướng dẫn viên địa phương nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. Thời gian thực hiện trong 2 năm, chủ thể là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với các tổ chức đào tạo.

  2. Phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với lễ hội Tây Thiên: Xây dựng các tour du lịch tâm linh kết hợp trải nghiệm văn hóa dân gian, ẩm thực truyền thống, trò chơi dân gian như kéo co, đấu vật. Mục tiêu tăng thời gian lưu trú và chi tiêu của khách, thực hiện trong 3 năm, do doanh nghiệp du lịch và cộng đồng địa phương phối hợp thực hiện.

  3. Đầu tư cơ sở hạ tầng và nâng cấp dịch vụ du lịch cộng đồng: Hỗ trợ cải tạo nhà ở làm homestay, nâng cấp đường giao thông, hệ thống điện nước, vệ sinh môi trường tại các điểm du lịch cộng đồng. Thời gian 3 năm, chủ thể là chính quyền địa phương và các nhà đầu tư.

  4. Xây dựng chính sách hỗ trợ và khuyến khích phát triển du lịch cộng đồng: Ban hành các chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ vốn, quảng bá sản phẩm du lịch cộng đồng, tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tham gia. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND tỉnh chủ trì phối hợp với các sở ngành.

  5. Tăng cường quảng bá, xúc tiến du lịch: Sử dụng các kênh truyền thông đa dạng để quảng bá lễ hội Tây Thiên và du lịch cộng đồng Vĩnh Phúc, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Thực hiện liên tục, chủ thể là Sở Du lịch và các doanh nghiệp truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý du lịch địa phương: Nghiên cứu giúp xây dựng chính sách phát triển du lịch cộng đồng phù hợp với đặc thù văn hóa và điều kiện kinh tế xã hội của tỉnh Vĩnh Phúc.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Tham khảo để phát triển các sản phẩm du lịch đặc trưng, đầu tư cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch cộng đồng hiệu quả, bền vững.

  3. Nhà nghiên cứu văn hóa, tôn giáo và du lịch: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về mối quan hệ giữa lễ hội truyền thống và phát triển du lịch cộng đồng, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương: Hiểu rõ vai trò và lợi ích khi tham gia phát triển du lịch cộng đồng, từ đó nâng cao nhận thức và chủ động tham gia các hoạt động du lịch.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội Tây Thiên có vai trò gì trong phát triển du lịch Vĩnh Phúc?
    Lễ hội Tây Thiên là điểm nhấn văn hóa tâm linh lớn, thu hút hàng triệu lượt khách mỗi năm, góp phần quảng bá văn hóa truyền thống và tăng doanh thu du lịch địa phương.

  2. Du lịch cộng đồng khác gì so với du lịch truyền thống?
    Du lịch cộng đồng do chính người dân địa phương quản lý, tổ chức và hưởng lợi, tập trung bảo tồn văn hóa, thiên nhiên và phát triển kinh tế bền vững, khác với du lịch truyền thống thường do doanh nghiệp lớn điều hành.

  3. Nguyên nhân chính khiến du lịch cộng đồng ở Vĩnh Phúc chưa phát triển mạnh?
    Thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng, cơ sở hạ tầng hạn chế, dịch vụ chưa chuyên nghiệp và nhận thức của cộng đồng còn thấp.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của cộng đồng trong du lịch?
    Cần tổ chức đào tạo kỹ năng, nâng cao nhận thức về lợi ích du lịch cộng đồng, hỗ trợ tài chính và chính sách ưu đãi để người dân chủ động tham gia quản lý và phát triển sản phẩm du lịch.

  5. Các sản phẩm du lịch nào có thể phát triển gắn với lễ hội Tây Thiên?
    Du lịch tâm linh, trải nghiệm văn hóa dân gian, ẩm thực truyền thống, các trò chơi dân gian và lễ hội hoa đăng là những sản phẩm tiềm năng để phát triển.

Kết luận

  • Lễ hội Tây Thiên giữ vai trò trung tâm trong phát triển du lịch tâm linh và cộng đồng tại Vĩnh Phúc, thu hút lượng lớn khách du lịch hàng năm.
  • Du lịch cộng đồng tại Vĩnh Phúc còn nhiều tiềm năng nhưng chưa được khai thác hiệu quả do hạn chế về cơ sở hạ tầng, dịch vụ và sự tham gia của cộng đồng.
  • Nghiên cứu đã chỉ ra các giải pháp thiết thực như đào tạo cộng đồng, phát triển sản phẩm đặc trưng, đầu tư cơ sở hạ tầng và chính sách hỗ trợ.
  • Việc phát triển bền vững du lịch cộng đồng gắn với lễ hội truyền thống góp phần bảo tồn văn hóa, nâng cao đời sống người dân và thúc đẩy kinh tế địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan và đẩy mạnh quảng bá du lịch Vĩnh Phúc.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại Vĩnh Phúc – nơi hội tụ văn hóa, tín ngưỡng và thiên nhiên hùng vĩ!