Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, việc sử dụng lao động nước ngoài tại Việt Nam trở thành một xu hướng tất yếu nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Theo báo cáo của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, năm 2022, số lao động nước ngoài được cấp giấy phép làm việc tại Việt Nam đạt khoảng 35.454 người, với xu hướng tăng trưởng trong giai đoạn phục hồi hậu Covid-19. Tại TP. Hồ Chí Minh, trong 6 tháng đầu năm 2023, gần 10.000 lao động nước ngoài được cấp phép làm việc, cho thấy sự gia tăng đáng kể về nhu cầu lao động quốc tế.

Tuy nhiên, việc quản lý và thực thi pháp luật về lao động nước ngoài tại Việt Nam còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho cả người lao động và người sử dụng lao động. Luận văn “Pháp luật về lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam và thực tiễn thực hiện tại Công ty TNHH Mazars Việt Nam” nhằm phân tích các quy định pháp luật hiện hành, đánh giá thực trạng áp dụng tại một doanh nghiệp cụ thể, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật về lao động nước ngoài tại Việt Nam, đặc biệt là các quy định về cấp giấy phép lao động, quyền và nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động, giao kết và chấm dứt hợp đồng lao động. Thời gian nghiên cứu chủ yếu từ năm 2018 đến 2023, với khảo sát thực tiễn tại Công ty TNHH Mazars Việt Nam, một doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoạt động trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán và tư vấn doanh nghiệp tại TP. Hồ Chí Minh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện khung pháp lý về lao động nước ngoài, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động và người sử dụng lao động, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường lao động Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về quan hệ lao động quốc tế, quản lý lao động di cư và pháp luật lao động quốc tế. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý lao động di cư quốc tế: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc di chuyển và sử dụng lao động nước ngoài, bao gồm các quy định pháp luật, chính sách quản lý và tác động kinh tế - xã hội.
  • Mô hình pháp luật lao động quốc tế và so sánh pháp luật: So sánh các quy định pháp luật Việt Nam với các tiêu chuẩn quốc tế như Công ước ILO số 97, 143 và Công ước CRMW 1990, từ đó đánh giá mức độ phù hợp và đề xuất hoàn thiện.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: người lao động nước ngoài, giấy phép lao động, hợp đồng lao động, quyền và nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động, cũng như các cơ chế giải quyết tranh chấp lao động.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp, bao gồm:

  • Phương pháp phân tích pháp lý: Nghiên cứu các văn bản pháp luật hiện hành của Việt Nam liên quan đến lao động nước ngoài, bao gồm Bộ luật Lao động 2019, Nghị định 152/2020/NĐ-CP, Nghị định 70/2023/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn thi hành.
  • Phương pháp khảo sát thực tiễn: Thu thập dữ liệu từ Công ty TNHH Mazars Việt Nam thông qua phỏng vấn, thu thập hồ sơ, hợp đồng lao động và báo cáo sử dụng lao động nước ngoài.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu quy định pháp luật Việt Nam với các tiêu chuẩn quốc tế và thực tiễn tại doanh nghiệp để đánh giá hiệu quả và hạn chế.
  • Phương pháp tổng hợp và đánh giá: Tập hợp các kết quả nghiên cứu để đưa ra nhận định, đánh giá và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu nghiên cứu tại Công ty TNHH Mazars Việt Nam gồm 204 người lao động, trong đó có 2 lao động nước ngoài giữ vị trí quản lý và chuyên gia. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ lao động nước ngoài tại công ty để đảm bảo tính đại diện và chính xác. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến giữa năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Việc cấp giấy phép lao động và thủ tục hành chính: Công ty đã thực hiện đầy đủ thủ tục xin cấp giấy phép lao động cho lao động nước ngoài, với 2 vị trí được chấp thuận sử dụng lao động nước ngoài. Tuy nhiên, thời gian cấp phép thường kéo dài từ 2-3 tháng, gây khó khăn trong việc duy trì hoạt động liên tục. Tỷ lệ lao động nước ngoài có giấy phép lao động đạt 100% tại công ty, nhưng thời gian gia hạn giấy phép còn ngắn, tối đa 2 năm, gây phiền hà cho doanh nghiệp và người lao động.

  2. Giao kết và thực hiện hợp đồng lao động: Hợp đồng lao động với lao động nước ngoài được ký kết bằng hai ngôn ngữ Việt - Anh, thời hạn tối đa 24 tháng, phù hợp với quy định pháp luật. Công ty thực hiện đầy đủ nghĩa vụ về trả lương, bảo hiểm xã hội và y tế cho lao động nước ngoài. Tỷ lệ lao động nước ngoài được ký hợp đồng lao động chính thức đạt 100%.

  3. Quyền và nghĩa vụ của lao động nước ngoài: Lao động nước ngoài được hưởng các quyền lợi tương tự lao động Việt Nam về thời gian làm việc, nghỉ ngơi, lương thưởng và bảo hiểm. Tuy nhiên, nhận thức pháp luật của một số lao động nước ngoài còn hạn chế, dẫn đến khó khăn trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ.

  4. Giải quyết tranh chấp lao động: Công ty chưa ghi nhận trường hợp tranh chấp lao động với lao động nước ngoài, nhưng đã xây dựng các phương án giải quyết tranh chấp dự phòng. Tỷ lệ tranh chấp lao động nước ngoài tại công ty hiện là 0%, phản ánh môi trường làm việc ổn định.

Thảo luận kết quả

Việc thực hiện pháp luật lao động nước ngoài tại Công ty TNHH Mazars Việt Nam nhìn chung tuân thủ nghiêm túc các quy định hiện hành, góp phần tạo môi trường làm việc chuyên nghiệp và ổn định. Tuy nhiên, các thủ tục hành chính còn phức tạp, thời gian cấp phép kéo dài ảnh hưởng đến hoạt động tuyển dụng và vận hành doanh nghiệp. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, tình trạng này là phổ biến tại nhiều doanh nghiệp có sử dụng lao động nước ngoài tại Việt Nam.

Việc ký kết hợp đồng lao động song ngữ và đảm bảo quyền lợi cho lao động nước ngoài là điểm mạnh, giúp giảm thiểu rủi ro pháp lý và tranh chấp. Tuy nhiên, nhận thức pháp luật của lao động nước ngoài cần được nâng cao thông qua các chương trình đào tạo, tuyên truyền pháp luật.

Công tác giải quyết tranh chấp lao động nước ngoài tại công ty được chuẩn bị kỹ lưỡng, phù hợp với quy định pháp luật và thực tiễn, góp phần duy trì quan hệ lao động hài hòa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ lao động nước ngoài có giấy phép lao động, hợp đồng lao động và các chỉ số về tranh chấp lao động để minh họa hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đơn giản hóa thủ tục cấp giấy phép lao động: Cơ quan quản lý nhà nước cần rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ cấp và gia hạn giấy phép lao động từ 45 ngày lên 90 ngày trước khi hết hạn, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp và người lao động. Chủ thể thực hiện: Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, các Sở LĐTB&XH địa phương. Thời gian: 6-12 tháng.

  2. Hoàn thiện khung pháp lý về giấy phép lao động: Bổ sung quy định rõ ràng về giấy tờ chứng minh nhà quản lý, chuyên gia, lao động kỹ thuật; cho phép sử dụng giấy phép lao động đã cấp để chứng minh kinh nghiệm làm việc. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội. Thời gian: 12-18 tháng.

  3. Tăng cường tuyên truyền, đào tạo pháp luật cho lao động nước ngoài và người sử dụng lao động: Xây dựng các chương trình đào tạo, phổ biến pháp luật bằng nhiều hình thức, tập trung vào quyền và nghĩa vụ, thủ tục hành chính, nhằm nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật. Chủ thể thực hiện: Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, các doanh nghiệp. Thời gian: liên tục.

  4. Xây dựng bộ phận pháp chế chuyên trách tại doanh nghiệp: Công ty cần thành lập bộ phận pháp chế để hỗ trợ quản lý lao động nước ngoài, đảm bảo tuân thủ pháp luật, xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Công ty TNHH Mazars Việt Nam. Thời gian: 3-6 tháng.

  5. Khuyến khích lao động nước ngoài tham gia tổ chức công đoàn: Hoàn thiện quy định pháp luật để người lao động nước ngoài được gia nhập công đoàn, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, góp phần xây dựng quan hệ lao động hài hòa. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội. Thời gian: 12-24 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà lập pháp và cơ quan quản lý nhà nước: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, pháp luật về lao động nước ngoài, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền lợi các bên.

  2. Doanh nghiệp sử dụng lao động nước ngoài: Đặc biệt là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoặc hoạt động trong lĩnh vực chuyên môn cao, có thể áp dụng các giải pháp quản lý, thủ tục hành chính và chính sách nhân sự phù hợp.

  3. Người lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam: Giúp họ hiểu rõ quyền và nghĩa vụ, các quy định pháp luật liên quan, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp và nâng cao hiệu quả làm việc.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo pháp luật: Là tài liệu tham khảo quý giá cho việc giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu về pháp luật lao động quốc tế và quản lý lao động di cư.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lao động nước ngoài cần những điều kiện gì để được làm việc hợp pháp tại Việt Nam?
    Người lao động nước ngoài phải có giấy phép lao động hoặc giấy tờ tương đương do cơ quan có thẩm quyền cấp, đáp ứng các tiêu chuẩn về tuổi tác, sức khỏe, trình độ chuyên môn và ký hợp đồng lao động với người sử dụng lao động tại Việt Nam.

  2. Thời hạn giấy phép lao động là bao lâu?
    Thời hạn tối đa của giấy phép lao động là 2 năm, có thể được gia hạn nhiều lần theo quy định pháp luật và nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.

  3. Người lao động nước ngoài có được hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội không?
    Có, người lao động nước ngoài làm việc hợp pháp tại Việt Nam được tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế theo quy định của pháp luật Việt Nam, trừ bảo hiểm thất nghiệp.

  4. Thủ tục cấp giấy phép lao động có phức tạp không?
    Thủ tục gồm nhiều bước như thông báo nhu cầu tuyển dụng lao động nước ngoài, chuẩn bị hồ sơ, nộp tại cơ quan quản lý lao động, thời gian xử lý có thể kéo dài từ 1 đến 3 tháng tùy từng trường hợp.

  5. Lao động nước ngoài có thể tham gia công đoàn tại Việt Nam không?
    Hiện nay, lao động nước ngoài chưa được phép gia nhập tổ chức công đoàn Việt Nam, tuy nhiên có đề xuất hoàn thiện pháp luật để bảo vệ quyền lợi của họ tốt hơn trong tương lai.

Kết luận

  • Pháp luật Việt Nam về lao động nước ngoài đã tạo hành lang pháp lý tương đối đầy đủ, đáp ứng nhu cầu hội nhập và phát triển kinh tế.
  • Thực tiễn tại Công ty TNHH Mazars Việt Nam cho thấy việc áp dụng pháp luật cơ bản tuân thủ nghiêm túc, nhưng còn tồn tại hạn chế về thủ tục hành chính và nhận thức pháp luật của lao động nước ngoài.
  • Luận văn đã phân tích sâu sắc các quy định pháp luật, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi.
  • Các đề xuất tập trung vào đơn giản hóa thủ tục cấp phép, hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường tuyên truyền pháp luật và xây dựng bộ phận pháp chế doanh nghiệp.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu tại các doanh nghiệp khác để có cái nhìn toàn diện hơn về quản lý lao động nước ngoài tại Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các kiến nghị, đồng thời tổ chức các chương trình đào tạo, phổ biến pháp luật cho người lao động và người sử dụng lao động nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng lao động nước ngoài tại Việt Nam.