Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại với nhịp sống nhanh và nhiều áp lực, phát triển kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc ở trẻ em, đặc biệt là lứa tuổi 5-6 tuổi, trở thành một vấn đề cấp thiết. Theo ước tính, khoảng 150 trẻ 5-6 tuổi tại các trường mầm non công lập và tư thục trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi đã được khảo sát nhằm đánh giá thực trạng kỹ năng này. Nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát kỹ năng nhận diện cảm xúc của bản thân và người khác, khả năng thể hiện sự an ủi, chia vui và kiềm chế cảm xúc giận dữ của trẻ. Mục tiêu cụ thể là khảo sát thực trạng kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc của trẻ 5-6 tuổi tại thành phố Quảng Ngãi trong giai đoạn 2021-2022, từ đó đề xuất các biện pháp giáo dục phù hợp nhằm nâng cao kỹ năng này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc chuẩn bị nền tảng cảm xúc cho trẻ, giúp các em tự tin hòa nhập môi trường học tập mới, đặc biệt khi bước vào lớp Một. Đồng thời, kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế các hoạt động giáo dục cảm xúc hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về trí tuệ cảm xúc của Salovey và Mayer, cũng như mô hình năm thành phần của Daniel Goleman, trong đó kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc là một thành tố quan trọng. Trí tuệ cảm xúc được định nghĩa là khả năng giám sát, phân biệt và sử dụng cảm xúc của bản thân và người khác để hướng dẫn suy nghĩ và hành động. Các khái niệm chính bao gồm: nhận diện cảm xúc (emotion recognition), biểu lộ cảm xúc (emotion expression), điều chỉnh cảm xúc (emotion regulation), và thấu cảm (empathy). Lý thuyết về phát triển cảm xúc của trẻ mầm non nhấn mạnh sự phối hợp giữa nhận thức, ngôn ngữ và xã hội hóa trong việc hình thành kỹ năng cảm xúc. Ngoài ra, các nghiên cứu quốc tế và trong nước về kỹ năng cảm xúc của trẻ 5-6 tuổi cũng được tham khảo để làm cơ sở so sánh và phát triển biện pháp giáo dục phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 150 trẻ 5-6 tuổi tại ba trường mầm non (công lập và tư thục) trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, cùng 45 giáo viên chăm sóc, giáo dục trẻ. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm quan sát trực tiếp các hoạt động học tập và vui chơi, phỏng vấn sâu giáo viên, điều tra bằng bảng hỏi với trẻ và giáo viên, cùng thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả các biện pháp giáo dục cảm xúc. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS 20.0 với các kỹ thuật thống kê mô tả và kiểm định Wilcoxon để so sánh mức độ kỹ năng trước và sau thực nghiệm. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3/2021 đến tháng 9/2022, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và thực hiện các giai đoạn nghiên cứu một cách hệ thống.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ chung kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc của trẻ 5-6 tuổi tại Quảng Ngãi ở mức trung bình: Khoảng 65% trẻ thể hiện kỹ năng nhận diện cảm xúc phổ biến như vui mừng và buồn bã một cách chính xác, trong khi chỉ khoảng 30% trẻ nhận diện được cảm xúc phức tạp như xấu hổ và ngạc nhiên.

  2. Khó khăn trong thể hiện cảm xúc an ủi và kiềm chế giận dữ: Chỉ khoảng 25% trẻ có khả năng thể hiện sự an ủi người khác khi bạn buồn, và 40% trẻ có thể kiềm chế cảm xúc giận dữ trong các tình huống không thuận lợi.

  3. Sự khác biệt theo giới tính và loại trường học: Trẻ gái có kỹ năng nhận diện cảm xúc tốt hơn trẻ trai khoảng 15%, đặc biệt trong việc nhận diện cảm xúc buồn và xấu hổ. Trẻ tại trường mầm non công lập trung tâm thành phố có kỹ năng cảm xúc cao hơn khoảng 10% so với trẻ ở trường tư thục và trường ven thành phố.

  4. Hiệu quả bước đầu của các biện pháp giáo dục cảm xúc: Sau thực nghiệm tại trường mầm non Hoa Hồng, mức độ kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc của trẻ tăng trung bình 20%, trong đó kỹ năng thể hiện sự chia vui và kiềm chế giận dữ cải thiện rõ rệt với mức tăng lần lượt 25% và 22%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc của trẻ 5-6 tuổi tại Quảng Ngãi chưa đạt mức cao, tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy trẻ dễ nhận diện cảm xúc tích cực hơn cảm xúc phức tạp hoặc tiêu cực. Nguyên nhân có thể do trẻ chưa được giáo dục cảm xúc chuyên biệt, giáo viên còn hạn chế về thời gian và phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục cảm xúc. Sự khác biệt theo giới tính phù hợp với các nghiên cứu cho thấy trẻ gái phát triển kỹ năng cảm xúc sớm và tốt hơn trẻ trai. So sánh theo loại trường học phản ánh ảnh hưởng của môi trường giáo dục và điều kiện xã hội đến sự phát triển kỹ năng cảm xúc. Việc thực nghiệm các biện pháp giáo dục cảm xúc cho thấy tiềm năng nâng cao kỹ năng này thông qua các hoạt động chuyên biệt, phù hợp với đặc điểm tâm lý trẻ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ kỹ năng trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng phân tích sự khác biệt theo giới tính và trường học để minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các hoạt động giáo dục cảm xúc chuyên biệt: Thiết kế và triển khai các hoạt động tập trung vào nhận diện và thể hiện cảm xúc, đặc biệt là các cảm xúc phức tạp như xấu hổ, ngạc nhiên, trong vòng 6 tháng tới tại các trường mầm non trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi. Chủ thể thực hiện là giáo viên mầm non phối hợp với chuyên gia tâm lý.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực giáo viên về giáo dục cảm xúc: Tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc, phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục cảm xúc cho giáo viên mầm non trong vòng 3 tháng, nhằm cải thiện khả năng thấu cảm và thiết kế bài giảng hiệu quả.

  3. Phát triển tài liệu và công cụ hỗ trợ giáo dục cảm xúc: Biên soạn bộ tài liệu hướng dẫn và bộ hình ảnh minh họa cảm xúc phù hợp với trẻ 5-6 tuổi, áp dụng trong các hoạt động học tập và vui chơi, hoàn thành trong 4 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các chuyên gia tâm lý thực hiện.

  4. Tăng cường sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường: Xây dựng chương trình truyền thông, hướng dẫn cha mẹ cách hỗ trợ phát triển kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc cho trẻ tại nhà, triển khai trong vòng 6 tháng, nhằm tạo môi trường giáo dục cảm xúc đồng bộ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp giáo viên hiểu rõ hơn về kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc của trẻ, từ đó thiết kế các hoạt động giáo dục phù hợp, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Chuyên gia tâm lý giáo dục: Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng để phát triển các chương trình can thiệp, hỗ trợ phát triển cảm xúc cho trẻ mầm non, đặc biệt trong việc xây dựng các biện pháp giáo dục cảm xúc chuyên biệt.

  3. Nhà quản lý giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực trạng và đề xuất chính sách, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non về mặt cảm xúc, hỗ trợ hoạch định kế hoạch đào tạo và phát triển đội ngũ giáo viên.

  4. Phụ huynh có con trong độ tuổi mầm non: Giúp phụ huynh nhận thức tầm quan trọng của giáo dục cảm xúc, từ đó phối hợp với nhà trường trong việc hỗ trợ phát triển kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc cho trẻ tại gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc quan trọng với trẻ 5-6 tuổi?
    Kỹ năng này giúp trẻ hiểu và điều chỉnh cảm xúc, xây dựng mối quan hệ xã hội tốt, đồng thời chuẩn bị nền tảng cho học tập và phát triển nhân cách. Ví dụ, trẻ biết kiềm chế giận dữ sẽ dễ dàng hòa nhập lớp học hơn.

  2. Phương pháp nào hiệu quả để giáo dục kỹ năng cảm xúc cho trẻ mầm non?
    Các hoạt động vui chơi, kể chuyện, sử dụng hình ảnh minh họa cảm xúc và thực hành tình huống là phương pháp hiệu quả. Thực nghiệm tại trường Hoa Hồng cho thấy các biện pháp này giúp trẻ cải thiện kỹ năng đáng kể.

  3. Giáo viên gặp khó khăn gì khi giáo dục kỹ năng cảm xúc cho trẻ?
    Thời gian dành cho giáo dục cảm xúc hạn chế, nội dung khó thực hiện, và khả năng thấu cảm của giáo viên còn hạn chế là những khó khăn chính. Do đó, đào tạo nâng cao năng lực giáo viên là cần thiết.

  4. Có sự khác biệt về kỹ năng cảm xúc giữa trẻ trai và trẻ gái không?
    Có, trẻ gái thường phát triển kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc tốt hơn trẻ trai, đặc biệt trong việc nhận diện cảm xúc buồn và xấu hổ, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế.

  5. Làm thế nào để phụ huynh hỗ trợ phát triển kỹ năng cảm xúc cho trẻ?
    Phụ huynh nên quan tâm, lắng nghe và giúp trẻ gọi tên cảm xúc, đồng thời phối hợp với nhà trường trong các hoạt động giáo dục cảm xúc. Ví dụ, cha mẹ có thể cùng trẻ xem tranh ảnh cảm xúc và thảo luận về cảm xúc đó.

Kết luận

  • Kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc của trẻ 5-6 tuổi tại thành phố Quảng Ngãi hiện ở mức trung bình, với nhiều khó khăn trong nhận diện cảm xúc phức tạp và thể hiện cảm xúc an ủi, kiềm chế giận dữ.
  • Có sự khác biệt rõ rệt về kỹ năng cảm xúc theo giới tính và loại hình trường học, trẻ gái và trẻ ở trường công lập trung tâm có kỹ năng tốt hơn.
  • Thực nghiệm các biện pháp giáo dục cảm xúc tại trường mầm non Hoa Hồng cho thấy hiệu quả tích cực, kỹ năng của trẻ được cải thiện rõ rệt sau 6 tháng áp dụng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng nhận diện và thể hiện cảm xúc cho trẻ, tập trung vào đào tạo giáo viên, tổ chức hoạt động chuyên biệt, phát triển tài liệu hỗ trợ và tăng cường phối hợp gia đình - nhà trường.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho giáo dục cảm xúc mầm non tại Quảng Ngãi, đồng thời kêu gọi các bên liên quan hành động để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho trẻ em.

Hãy cùng chung tay phát triển kỹ năng cảm xúc cho trẻ ngay hôm nay để xây dựng thế hệ tương lai tự tin, hòa đồng và thành công!