Nghiên Cứu Về Nghi Lễ Thờ Cúng Nữ Thần Ở Thành Phố Nha Trang

• Tác giả: Nguyễn Thị Thanh Xuyên
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Văn Minh
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Nhân học
• Đề tài: Nghi Lễ Thờ Cúng Nữ Thần Tại Nha Trang
• Loại tài liệu: luận án
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 1.1. Tình hình nghiên cứu
• 1.2. Nghiên cứu về nữ thần dưới góc độ thần tích, giao lưu tiếp biến văn hóa, vai trò và giá trị
• 1.3. Nghiên cứu về người thực hành nghi lễ thờ cúng nữ thần
• 1.4. Nghiên cứu về các chiều kích của tính hiện đại trong thực hành thờ cúng
• 1.5. Một số khái niệm cơ bản
• 1.6. Luận điểm tính hiệu nghiệm của nghi lễ
• 1.7. Xây dựng khung phân tích tính hiệu nghiệm của nghi lễ
• 1.8. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: BỐI CẢNH LỊCH SỬ, VĂN HÓA VÀ THỜ CÚNG NỮ THẦN Ở NHA TRANG
• 2.1. Hoàn cảnh lịch sử, văn hóa và tộc người
• 2.2. Sự hình thành của vùng đất Nha Trang. Dân cư - tộc người. Bối cảnh hình thành làng/vạn. Bối cảnh hình thành đô thị
• 2.3. Thờ cúng thần linh của cộng đồng người Việt tại Nha Trang
• 2.4. Đặc điểm của cơ sở thờ cúng
• 2.5. Thờ cúng thần linh của làng
• 2.6. Nữ thần của cộng đồng làng
• 2.7. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: HÌNH THỨC THỜ CÚNG TỨ PHỦ VÀ HẦU THIÊNG TẠI NHA TRANG
• 3.1. Hình thức thờ cúng tứ phủ
• 3.2. Những người thờ cúng tứ phủ
• 3.3. Các nữ thần thuộc thiết chế tứ phủ. Nghi lễ thờ cúng nữ thần của tứ phủ
• 3.4. Hình thức hầu thiêng
• 3.5. Quá trình hình thành và đặc điểm của người hầu thiêng
• 3.6. Một số nữ thần tiêu biểu của người hầu thiêng
• 3.7. Kiến tạo niềm tin vào nữ thần của người hầu thiêng
• 3.8. Một số nhận xét về tính chất thờ cúng Thiên Y A Na và Liễu Hạnh của người hầu thiêng trong mối tương quan với các nhóm thờ cúng khác
• 3.9. Nghi lễ thờ cúng Thiên Y A Na của người hầu thiêng tại tháp Po Ina Nagar
• 3.10. Tiểu kết chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: TRÌNH DIỄN NGHI LỄ VÀ CHIẾN LƯỢC THỰC HÀNH TRONG ĐỜI SỐNG HẰNG NGÀY
• 4.1. Tác động của tứ phủ đến thờ cúng nữ thần tại Nha Trang
• 4.2. Quá trình mở rộng của tứ phủ
• 4.3. Tính chất của hầu thiêng trong bối cảnh mở rộng của tứ phủ
• 4.4. Ảnh hưởng về cơ cấu điện thần
• 4.5. Ảnh hưởng về thực hành nghi lễ
• 4.6. So sánh thực hành nghi lễ thờ cúng nữ thần của người hầu thiêng trước và sau khi gia nhập tứ phủ
• 4.7. Trình diễn nghi lễ lên đồng của người hầu thiêng theo phong cách tứ phủ Huế
• 4.8. Trường hợp nghi lễ lên đồng
• 4.9. Trường hợp nghi lễ trình đồng
• 4.10. Tính hiệu nghiệm và chuyển đổi thực hành của người hầu thiêng nhìn từ hoạt động trình diễn nghi lễ
• 4.11. Chiến lược thực hành trong đời sống hằng ngày của người hầu thiêng
• 4.12. Trường hợp của đồng cựu
• 4.13. Trường hợp của đồng tân
• 4.14. Trường hợp người hầu thiêng không chuyển sang tứ phủ
• 4.15. Tiểu kết chương 4
• 5. CHƯƠNG 5: BÀN LUẬN VỀ TÍNH HIỆU NGHIỆM CỦA NGHI LỄ TRONG TƯƠNG QUAN VỚI CHUYỂN ĐỔI THỰC HÀNH
• 5.1. Đóng góp của khung phân tích tính hiệu nghiệm đối với nghiên cứu chuyển đổi thực hành nghi lễ
• 5.2. Tương quan giữa chủ trương phục hồi tôn giáo tín ngưỡng dân gian và bối cảnh chuyển đổi thực hành thờ cúng nữ thần ở Nha Trang
• 5.3. Động lực chuyển đổi thực hành nghi lễ của người hầu thiêng
• 5.4. Tính hiệu nghiệm và xu hướng chuyển đổi của thực hành nghi lễ
• 5.5. Tính hiệu nghiệm nhìn từ vấn đề “kịch bản” của trình diễn nghi lễ
• 5.6. Tính hiệu nghiệm và kiểm soát rủi ro bằng thực hành nghi lễ. Một số hàm ý xã hội của hoạt động tôn giáo tín ngưỡng nhìn từ các phát hiện của luận án
• 5.7. Tiểu kết chương 5
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận

Chương này trình bày tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến Nghi lễ thờ cúng nữ thần tại Nha Trang. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nữ thần trong văn hóa Việt Nam, đặc biệt là ở Nha Trang, không chỉ là biểu tượng tôn giáo mà còn là một phần quan trọng trong văn hóa và tín ngưỡng của cộng đồng. Các nghiên cứu trước đây đã tập trung vào vai trò của nữ thần trong các nghi lễ, tuy nhiên, chưa có nhiều tài liệu đề cập đến sự chuyển đổi thực hành của người hầu thiêng trong bối cảnh hiện đại. Đặc biệt, sự giao thoa giữa các nền văn hóa như Chăm và Việt đã tạo ra một hệ thống tôn giáo phong phú, trong đó Thiên Y A Na là một trong những nữ thần được thờ cúng phổ biến nhất. Nghiên cứu này sẽ làm rõ hơn về mối quan hệ giữa tín ngưỡng và văn hóa trong thực hành thờ cúng nữ thần.

1.1. Tình hình nghiên cứu

Tình hình nghiên cứu về Nghi lễ thờ cúng nữ thần tại Nha Trang cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của các hình thức thờ cúng trong cộng đồng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tín ngưỡng này không chỉ tồn tại trong các nghi lễ mà còn ảnh hưởng đến đời sống hàng ngày của người dân. Sự kết hợp giữa tín ngưỡng dân gian và các yếu tố văn hóa hiện đại đã tạo ra một bức tranh đa dạng về thực hành thờ cúng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khoảng trống trong nghiên cứu về người hầu thiêng và vai trò của họ trong việc duy trì và phát triển các nghi lễ này.

II. Bối cảnh lịch sử văn hóa và thờ cúng nữ thần ở Nha Trang

Chương này phân tích bối cảnh lịch sử và văn hóa của Nha Trang, nơi có sự giao thoa giữa các nền văn hóa khác nhau. Thờ cúng nữ thần tại Nha Trang không chỉ phản ánh tín ngưỡng của người Việt mà còn là sự tiếp biến văn hóa từ người Chăm. Các nữ thần như Thiên Y A Na và các nữ thần khác đã trở thành biểu tượng của sự kết nối giữa các thế hệ. Đặc biệt, sự hình thành của các làng và đô thị đã tạo ra những không gian thờ cúng đa dạng, từ đó hình thành nên các nghi lễ phong phú. Nghi lễ thờ cúng không chỉ là hoạt động tôn giáo mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân nơi đây.

2.1. Hoàn cảnh lịch sử và văn hóa

Nha Trang có một lịch sử phong phú với sự hiện diện của nhiều tộc người khác nhau. Sự hình thành của vùng đất này gắn liền với các hoạt động tôn giáo và văn hóa của người Chăm và người Việt. Các nữ thần được thờ cúng không chỉ mang ý nghĩa tôn giáo mà còn thể hiện sự kết nối giữa con người với thiên nhiên và các thế lực siêu nhiên. Nghi lễ thờ cúng nữ thần đã trở thành một phần quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân, thể hiện qua các hoạt động cộng đồng và các lễ hội truyền thống.

III. Hình thức thờ cúng tứ phủ và hầu thiêng tại Nha Trang

Chương này tập trung vào các hình thức thờ cúng tứ phủ và hầu thiêng, hai yếu tố quan trọng trong tín ngưỡng tại Nha Trang. Hầu thiêng là một phần không thể thiếu trong các nghi lễ, nơi mà người hầu thiêng thực hiện các nghi thức để kết nối với các nữ thần. Sự kết hợp giữa hầu thiêng và tứ phủ đã tạo ra một không gian thờ cúng phong phú, nơi mà các nghi lễ được thực hiện với nhiều hình thức khác nhau. Nghi lễ thờ cúng tứ phủ không chỉ mang tính chất tôn giáo mà còn thể hiện sự giao thoa văn hóa giữa các vùng miền.

3.1. Hình thức thờ cúng tứ phủ

Hình thức thờ cúng tứ phủ tại Nha Trang đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Các nữ thần thuộc tứ phủ được thờ cúng với nhiều nghi lễ khác nhau, từ lễ cầu an đến lễ tế. Sự tham gia của người hầu thiêng trong các nghi lễ này không chỉ thể hiện sự tôn kính đối với các nữ thần mà còn là cách để duy trì và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống. Nghi lễ thờ cúng tứ phủ đã trở thành một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân Nha Trang.

IV. Trình diễn nghi lễ và chiến lược thực hành trong đời sống hàng ngày

Chương này phân tích cách mà các nghi lễ được trình diễn và thực hành trong đời sống hàng ngày của người dân Nha Trang. Nghi lễ thờ cúng không chỉ diễn ra trong các dịp lễ hội mà còn được thực hiện thường xuyên trong các hoạt động cộng đồng. Sự tham gia của người hầu thiêng trong các nghi lễ này không chỉ mang lại ý nghĩa tôn giáo mà còn tạo ra sự kết nối giữa các thành viên trong cộng đồng. Các chiến lược thực hành này phản ánh sự linh hoạt và sáng tạo của người dân trong việc duy trì và phát triển tín ngưỡng của họ.

4.1. Tác động của tứ phủ đến thờ cúng nữ thần

Tác động của tứ phủ đến thờ cúng nữ thần tại Nha Trang rất rõ ràng. Sự mở rộng của tứ phủ đã thu hút nhiều người hầu thiêng tham gia vào các nghi lễ, tạo ra một không gian thờ cúng đa dạng và phong phú. Các nghi lễ thờ cúng không chỉ mang tính chất tôn giáo mà còn thể hiện sự giao thoa văn hóa giữa các nhóm tôn giáo khác nhau. Sự kết hợp này đã làm phong phú thêm đời sống tâm linh của người dân Nha Trang.

V. Bàn luận về tính hiệu nghiệm của nghi lễ trong tương quan với chuyển đổi thực hành

Chương này bàn luận về tính hiệu nghiệm của các nghi lễ thờ cúng nữ thần và mối quan hệ giữa tính hiệu nghiệm với sự chuyển đổi thực hành của người hầu thiêng. Nghi lễ không chỉ đơn thuần là một hoạt động tôn giáo mà còn mang lại nhiều giá trị xã hội và văn hóa cho cộng đồng. Sự chuyển đổi trong thực hành nghi lễ phản ánh sự thay đổi trong nhận thức và giá trị của người dân, từ đó tạo ra những ảnh hưởng tích cực đến đời sống cộng đồng.

5.1. Đóng góp của khung phân tích tính hiệu nghiệm

Khung phân tích tính hiệu nghiệm của nghi lễ đã giúp làm rõ hơn về mối quan hệ giữa tín ngưỡng và thực hành trong đời sống hàng ngày. Nghi lễ thờ cúng nữ thần không chỉ mang lại sự kết nối giữa con người với các nữ thần mà còn tạo ra những giá trị văn hóa và xã hội quan trọng. Sự hiểu biết về tính hiệu nghiệm của nghi lễ sẽ giúp nâng cao nhận thức về vai trò của tín ngưỡng trong đời sống cộng đồng, từ đó góp phần bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống.