## Tổng quan nghiên cứu

Ninh Bình là một tỉnh có dân số khoảng 920.000 người, trong đó người Mường chiếm hơn 200.000 người, tương đương khoảng 22% dân số toàn tỉnh. Người Mường ở xã Cúc Phương, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình, là một bộ phận quan trọng trong di sản văn hóa của địa phương. Dân ca Mường ở đây không chỉ là tiếng hát trong đời sống thường nhật mà còn là biểu tượng văn hóa tinh thần, phản ánh sâu sắc đời sống, tâm tư, tình cảm và tín ngưỡng của người Mường. Luận văn tập trung nghiên cứu toàn diện về dân ca Mường ở xã Cúc Phương trong giai đoạn hiện đại, nhằm làm rõ diện mạo, giá trị nội dung và nghệ thuật của dân ca, đồng thời đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống này.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát, phân loại và phân tích các thể loại dân ca Mường, đặc biệt là các bài hát Thường rang, Giao duyên, Mo và Bộ mẹng, nhằm khẳng định vai trò của dân ca trong đời sống văn hóa người Mường tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào xã Cúc Phương, huyện Nho Quan, với dữ liệu thu thập từ năm 2016 đến 2019, bao gồm 44 bài dân ca tiêu biểu được sưu tầm từ các nghệ nhân và ghi chép thực địa. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần bảo tồn văn hóa dân tộc mà còn cung cấp tư liệu quý giá cho công tác giáo dục và phát triển văn hóa địa phương.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết về văn hóa dân gian và âm nhạc dân gian, trong đó:

- **Lý thuyết nguyên hợp văn hóa dân gian**: Nhấn mạnh sự hòa quyện giữa văn học, âm nhạc và múa trong dân ca Mường, tạo nên tổng thể diễn xướng đặc sắc.
- **Lý thuyết chức năng văn hóa**: Dân ca được xem là phương tiện phản ánh đời sống xã hội, tâm tư tình cảm và tín ngưỡng của cộng đồng người Mường.
- **Mô hình phân loại thể loại dân ca**: Dựa trên lời ca, giai điệu và hình thức sinh hoạt, phân loại dân ca thành các thể loại như Thường rang, Giao duyên, Mo, Bộ mẹng.
- **Khái niệm về diễn xướng dân gian**: Tập trung vào cách thức truyền miệng, ứng khẩu và tổ chức biểu diễn dân ca trong các dịp lễ hội, sinh hoạt cộng đồng.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Phương pháp điền dã văn học**: Thu thập dữ liệu trực tiếp qua quan sát, ghi chép và phỏng vấn các nghệ nhân dân ca tại xã Cúc Phương. Cỡ mẫu gồm hơn 50 thành viên câu lạc bộ dân ca và các nghệ nhân địa phương.
- **Phương pháp phân loại-thống kê**: Tổng hợp và phân loại 44 bài dân ca theo thể loại, tỷ lệ cụ thể gồm 50% Thường rang, 30% Giao duyên, 13% Mo, 7% Bộ mẹng.
- **Phương pháp phân tích, tổng hợp**: Phân tích nội dung lời ca, nghệ thuật biểu diễn và ý nghĩa văn hóa của dân ca Mường, so sánh với các nghiên cứu dân ca dân tộc thiểu số khác.
- **Timeline nghiên cứu**: Từ năm 2016 đến 2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực địa, thu thập dữ liệu, phân tích và hoàn thiện luận văn.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Đa dạng thể loại dân ca**: 44 bài dân ca được phân loại rõ ràng với 50% là hát Thường rang, 30% hát Giao duyên, 13% hát Mo và 7% hát Bộ mẹng, phản ánh sự phong phú và đa dạng của dân ca Mường tại xã Cúc Phương.
- **Nội dung phản ánh đời sống**: Dân ca Mường phản ánh sâu sắc đời sống lao động, tình cảm gia đình, tình yêu đôi lứa và tín ngưỡng dân gian. Ví dụ, lời ca lao động ca ngợi sức mạnh con người trong việc khai hoang, trồng trọt, săn bắt.
- **Vai trò trong sinh hoạt cộng đồng**: Dân ca được sử dụng trong các dịp lễ hội, cưới hỏi, tang ma và sinh hoạt hàng ngày, góp phần gắn kết cộng đồng và bảo tồn truyền thống văn hóa.
- **Thách thức bảo tồn**: Sự mai một của dân ca do ảnh hưởng của nhạc trẻ và hiện đại hóa, cùng với việc ít người trẻ biết hát và dịch dân ca sang tiếng Kinh, đặt ra nguy cơ mất mát văn hóa.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân đa dạng thể loại dân ca xuất phát từ lịch sử phát triển lâu đời và sự giao thoa văn hóa giữa người Mường và các dân tộc lân cận. So với các nghiên cứu về dân ca dân tộc thiểu số khác, dân ca Mường ở Cúc Phương giữ được tính nguyên bản cao nhờ môi trường sinh sống tương đối biệt lập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ các thể loại dân ca, bảng phân tích nội dung và nghệ thuật từng thể loại. Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò của dân ca trong việc duy trì bản sắc văn hóa, đồng thời cảnh báo về nguy cơ mai một do sự thay đổi xã hội hiện đại.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo và truyền dạy dân ca**: Tổ chức các lớp học, câu lạc bộ dân ca dành cho thanh thiếu niên nhằm nâng cao tỷ lệ người biết hát dân ca, mục tiêu tăng 30% người trẻ tham gia trong 3 năm tới, do UBND xã và các tổ chức văn hóa thực hiện.
- **Xây dựng chương trình truyền thông và quảng bá**: Sử dụng các phương tiện truyền thông hiện đại để giới thiệu dân ca Mường, tăng nhận thức cộng đồng về giá trị văn hóa, thực hiện trong vòng 2 năm, do Sở Văn hóa tỉnh Ninh Bình chủ trì.
- **Bảo tồn và phát huy trong lễ hội truyền thống**: Khôi phục các lễ hội dân gian có sử dụng dân ca, kết hợp biểu diễn dân ca trong các sự kiện văn hóa, nhằm duy trì sự sống động của dân ca trong cộng đồng, thực hiện hàng năm, do Ban quản lý di tích và địa phương phối hợp.
- **Hỗ trợ nghiên cứu và lưu trữ tài liệu dân ca**: Tạo cơ sở dữ liệu số hóa các bài dân ca, tài liệu liên quan để bảo tồn lâu dài và phục vụ nghiên cứu, hoàn thành trong 5 năm, do các trường đại học và trung tâm nghiên cứu văn hóa thực hiện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và âm nhạc dân tộc**: Có thể sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để hiểu sâu về dân ca Mường, phục vụ cho các nghiên cứu so sánh và phát triển lý thuyết.
- **Giáo viên và sinh viên ngành Văn học Việt Nam, Ngôn ngữ học, Văn hóa học**: Học tập, giảng dạy và nghiên cứu về văn hóa dân tộc thiểu số, đặc biệt là dân ca Mường.
- **Cơ quan quản lý văn hóa và du lịch địa phương**: Áp dụng các đề xuất bảo tồn và phát huy dân ca trong phát triển du lịch văn hóa, góp phần nâng cao giá trị du lịch cộng đồng.
- **Câu lạc bộ văn nghệ và nghệ nhân dân ca**: Sử dụng luận văn để nâng cao kỹ năng biểu diễn, bảo tồn và truyền dạy dân ca cho thế hệ trẻ, đồng thời làm tài liệu tham khảo trong hoạt động câu lạc bộ.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dân ca Mường có những thể loại nào chính?**  
   Dân ca Mường ở xã Cúc Phương gồm các thể loại chính: Thường rang (50%), Giao duyên (30%), Mo (13%) và Bộ mẹng (7%). Mỗi thể loại có đặc điểm nội dung và nghệ thuật riêng biệt, phục vụ các mục đích sinh hoạt khác nhau.

2. **Vai trò của dân ca trong đời sống người Mường ra sao?**  
   Dân ca phản ánh đời sống lao động, tình cảm gia đình, tình yêu và tín ngưỡng, đồng thời là phương tiện giao tiếp, gắn kết cộng đồng trong các dịp lễ hội, cưới hỏi và tang ma.

3. **Nguy cơ nào đang đe dọa sự tồn tại của dân ca Mường?**  
   Sự mai một do ảnh hưởng của nhạc trẻ, hiện đại hóa, ít người trẻ biết hát và dịch dân ca, cùng với khó khăn trong việc truyền dạy và biểu diễn dân ca truyền thống.

4. **Phương pháp nghiên cứu dân ca Mường được sử dụng như thế nào?**  
   Kết hợp phương pháp điền dã văn học, phân loại-thống kê và phân tích tổng hợp, với cỡ mẫu hơn 50 nghệ nhân và câu lạc bộ dân ca, thu thập 44 bài hát tiêu biểu.

5. **Làm thế nào để bảo tồn và phát huy dân ca Mường hiệu quả?**  
   Cần tổ chức đào tạo, truyền dạy cho thế hệ trẻ, xây dựng chương trình truyền thông, khôi phục lễ hội truyền thống và số hóa tài liệu dân ca để bảo tồn lâu dài.

## Kết luận

- Dân ca Mường ở xã Cúc Phương là kho tàng văn hóa phong phú, đa dạng với 44 bài hát thuộc 4 thể loại chính, phản ánh sâu sắc đời sống và tâm hồn người Mường.  
- Nghiên cứu đã làm rõ vai trò quan trọng của dân ca trong sinh hoạt cộng đồng và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc.  
- Phát hiện những thách thức lớn trong việc bảo tồn dân ca do sự thay đổi xã hội và thiếu hụt người kế thừa.  
- Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm đào tạo, truyền dạy, quảng bá và lưu trữ dân ca, góp phần phát huy giá trị văn hóa truyền thống.  
- Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, xây dựng cơ sở dữ liệu số và tổ chức các sự kiện văn hóa nhằm duy trì sức sống của dân ca Mường trong cộng đồng.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Mường, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc cho các thế hệ tương lai.