Nâng Cao Vai Trò Của Ngân Sách Nhà Nước Trong Nền Kinh Tế Thị Trường Việt Nam

Ngân sách nhà nước là kế hoạch tài chính toàn diện của chính phủ, thể hiện các khoản thu và chi dự kiến trong một khoảng thời gian nhất định. Về bản chất, NSNN là sự thể hiện quyền lực của nhà nước trong việc huy động và phân phối nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng. Theo đó, NSNN là một bản dự toán thu và chi, do Chính phủ lập ra, trình Quốc hội phê chuẩn và giao cho Chính phủ tổ chức thực hiện. Xét về thực thể, NSNN bao gồm những nguồn thu, chi cụ thể và được định lượng. C á c ngu ồ n thu đề u đượ c n ộ p v à o qu ỹ ti ề n t ệ l à NSNN , c á c kho ả n chi đề u đượ c xu ấ t ra t ừ qu ỹ ti ề n t ệ ấ y.

NSNN Việt Nam có một số đặc điểm nổi bật so với các loại hình ngân sách khác. Thứ nhất, hoạt động thu chi luôn gắn liền với quyền lực và chức năng của nhà nước, tuân thủ pháp luật. Thứ hai, NSNN gắn với sở hữu nhà nước, hướng đến lợi ích công cộng. Thứ ba, nguồn vốn NSNN được phân bổ thành các quỹ nhỏ cho các mục đích riêng biệt. Thứ tư, hoạt động thu chi NSNN tuân theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp. NSNN lu ô n g ắ n ch ặ t v ớ i s ở h ữ u Nh à n ướ c, lu ô n ch ứ a đự ng l ợ i í ch chung, l ợ i í ch c ô ng c ộ ng.

Nội dung của NSNN bao gồm hai bộ phận chính: thu NSNN và chi NSNN. Thu NSNN bao gồm các khoản thuế, phí, lệ phí, các khoản thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước, các khoản viện trợ và các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. Chi NSNN bao gồm các khoản chi cho đầu tư phát triển, chi thường xuyên, chi trả nợ và viện trợ, chi bổ sung quỹ dự trữ nhà nước và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật. Phân bổ nguồn thu một cách hợp lý là vô cùng quan trọng.

Bội chi ngân sách là tình trạng chi vượt thu, gây ra nhiều hệ lụy cho nền kinh tế. Để bù đắp bội chi, nhà nước phải vay nợ, dẫn đến tăng nợ công. Việc quản lý nợ công hiệu quả là vô cùng quan trọng để đảm bảo an ninh tài chính quốc gia. Vi ệ c đ i ề u h à nh v à qu ả n l ý NSNN đ ang đ ặ t ra nhi ề u v ấ n đề c ả v ề l ý lu ậ n c ũ ng nh ư th ự c ti ễ n.

Hiệu quả sử dụng NSNN còn thấp là một vấn đề nhức nhối. Tình trạng thất thoát, lãng phí, tham nhũng trong sử dụng NSNN gây thiệt hại lớn cho quốc gia. Cần có các giải pháp mạnh mẽ để nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN, đảm bảo nguồn lực được sử dụng đúng mục đích và mang lại lợi ích tối đa cho xã hội. V ì v ậ y, v ấ n đề NSNN n ó i chung v à vai tr ò c ủ a n ó đố i v ớ i n ề n kinh t ế n ó i ri ê ng c ầ n đượ c ti ế p t ụ c nghi ê n c ứ u.

Cơ chế phân cấp ngân sách hiện hành còn nhiều bất cập, khiến các địa phương thiếu chủ động trong việc quản lý và điều hành ngân sách. Cần hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách theo hướng tăng quyền tự chủ cho các địa phương, đồng thời tăng cường trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền. C ầ n ph ả i nh ậ n th ứ c l ạ i nh ữ ng v ấ n đề l ý lu ậ n v ề NSNN v à đổ i m ớ i n ộ i dung ho ạ t độ ng c ủ a n ó , nh ằ m l à m cho vi ệ c qu ả n l ý v à đ i ề u h à nh NSNN ph ù h ợ p h ơ n v ớ i c ơ ch ế qu ả n l ý k inh t ế m ớ i, đ á p ứ ng k ị p th ờ i nh ữ ng b ướ c ph á t tri ể n m ớ i c ủ a ho ạ t độ ng kinh t ế - x ã h ộ i.

Hệ thống chính sách thu hiện hành còn nhiều bất cập, chưa khuyến khích được tăng trưởng kinh tế và tạo nguồn thu bền vững cho NSNN. Cần hoàn thiện chính sách thuế theo hướng đơn giản, minh bạch, công bằng và phù hợp với thông lệ quốc tế. Mở rộng cơ sở thu, chống thất thu thuế, tăng cường quản lý thuế đối với các hoạt động kinh tế mới. Nâng cao hiệu quả quản lý thuế đối với các doanh nghiệp lớn và các hoạt động kinh doanh xuyên biên giới. V ề ph ươ ng di ệ n l ị ch s ử , Nh à n ướ c ra đờ i v ớ i t ư c á ch l à quy ề n l ự c c ô ng c ộ ng để duy tr ì v à ph á t tri ể n x ã h ộ i.

Cơ chế phân bổ NSNN hiện hành còn mang tính bình quân, chưa gắn với hiệu quả sử dụng. Cần đổi mới cơ chế phân bổ theo hướng tập trung nguồn lực cho các lĩnh vực ưu tiên như đầu tư công, giáo dục, y tế, khoa học công nghệ và bảo vệ môi trường. Tăng cường phân cấp cho các địa phương trong việc quyết định phân bổ NSNN. Đẩy mạnh xã hội hóa các dịch vụ công, huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân. B ấ t c ứ m ộ t nh à n ướ c n à o c ũ ng c ó quy ề n l ậ p ph á p.

Việc kiểm toán nhà nước và giám sát việc sử dụng NSNN còn yếu, chưa đủ sức răn đe các hành vi vi phạm. Cần tăng cường năng lực cho các cơ quan kiểm toán, nâng cao tính độc lập và chuyên nghiệp của hoạt động kiểm toán. Phát huy vai trò giám sát của Quốc hội, HĐND các cấp và người dân trong việc sử dụng NSNN. Công khai minh bạch thông tin về NSNN, tạo điều kiện cho người dân tham gia giám sát. NSNN lu ô n g ắ n ch ặ t v ớ i s ở h ữ u Nh à n ướ c, lu ô n ch ứ a đự ng l ợ i í ch chung, l ợ i í ch c ô ng c ộ ng.

Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý NSNN. Hệ thống này giúp tự động hóa các quy trình thu chi, kế toán, kiểm toán, báo cáo và phân tích thông tin về NSNN. Hệ thống quản lý ngân sách điện tử cần được xây dựng theo hướng tích hợp, liên thông và bảo mật, đảm bảo thông tin được chia sẻ kịp thời và chính xác. Ng â n s á ch Nh à n ướ c l à to à n b ộ c á c kho ả n thu, chi c ủ a Nh à n ướ c đ ã đượ c c ơ quan Nh à n ướ c c ó th ẩ m quy ề n quy ế t đị nh v à đượ c th ự c hi ệ n trong m ộ t n ă m, để đ ả m b ả o th ự c hi ệ n c á c ch ứ c n ă ng, nhi ệ m v ụ c ủ a Nh à n ướ c .

Công khai thông tin về NSNN là một trong những biện pháp quan trọng để tăng cường giám sát của người dân và các tổ chức xã hội. Cần công khai đầy đủ, kịp thời và chính xác các thông tin về dự toán, quyết toán, phân bổ và sử dụng NSNN. Tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin về NSNN một cách dễ dàng và thuận tiện. X é t v ề quan h ệ kinh t ế , c á c kho ả n thu chi đề u ph ả n á nh nh ữ ng quan h ệ kinh t ế nh ấ t đị nh gi ữ a Nh à n ướ c v ớ i ng ườ i n ộ p, gi ữ a Nh à n ướ c v ớ i c ơ quan, đơ n v ị th ụ h ưở ng.

Đội ngũ cán bộ quản lý NSNN đóng vai trò then chốt trong việc thực hiện các chính sách và quy định về NSNN. Cần nâng cao năng lực chuyên môn, đạo đức công vụ và trách nhiệm giải trình của đội ngũ cán bộ quản lý NSNN. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên cho cán bộ quản lý NSNN về các kiến thức và kỹ năng mới trong lĩnh vực tài chính công. Cần có các giải pháp mạnh mẽ để nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN, đảm bảo nguồn lực được sử dụng đúng mục đích và mang lại lợi ích tối đa cho xã hội.

Chi tiêu công là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng GDP. Tuy nhiên, hiệu quả của chi tiêu công phụ thuộc vào cách thức phân bổ và sử dụng nguồn vốn. Chi tiêu công cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế và khoa học công nghệ có tác động tích cực đến tăng trưởng GDP. Ngược lại, chi tiêu công không hiệu quả, lãng phí có thể làm giảm tăng trưởng GDP. Cần phân tích kỹ lưỡng mối quan hệ giữa chi tiêu công và tăng trưởng GDP để có những quyết định chi tiêu hợp lý.Chi ti ê u c ô ng cho đ ầ u t ư ph á t tri ể n c ơ s ở h ạ t ầ ng, gi á o d ụ c, y t ế v à khoa h ọ c c ô ng ngh ệ c ó t á c độ ng t í ch c ự c đế n t ă ng tr ưở ng GDP.

Chính sách thuế có tác động lớn đến hoạt động đầu tư và tiêu dùng của doanh nghiệp và người dân. Chính sách thuế hợp lý, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi có thể khuyến khích đầu tư và tiêu dùng, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ngược lại, chính sách thuế bất hợp lý có thể làm giảm đầu tư và tiêu dùng, kìm hãm tăng trưởng kinh tế. Cần đánh giá kỹ lưỡng tác động của chính sách thuế đến hoạt động đầu tư và tiêu dùng để có những điều chỉnh phù hợp.C ầ n đ á nh gi á k ỹ lưỡng t á c độ ng c ủ a ch í nh s á ch thu ế đế n ho ạ t độ ng đầ u t ư v à ti ê u d ù ng để c ó nh ữ ng đ i ề u ch ỉ nh ph ù h ợ p.

Ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định kinh tế vĩ mô. Chính sách tài khóa có thể được sử dụng để điều chỉnh tổng cầu, kiểm soát lạm phát và giảm thiểu tác động của các cú sốc kinh tế. Trong giai đoạn suy thoái kinh tế, nhà nước có thể tăng chi tiêu công để kích thích tăng trưởng. Trong giai đoạn lạm phát, nhà nước có thể giảm chi tiêu công hoặc tăng thuế để kiềm chế lạm phát. Tuy nhi ê n, hi ệ u qu ả c ủ a chi ti ê u c ô ng ph ụ thu ộ c v à o c á ch th ứ c ph â n b ổ v à s ử d ụ ng ngu ồ n v ố n.

Hệ thống thuế hiện hành còn nhiều bất cập, chưa phù hợp với thông lệ quốc tế và yêu cầu hội nhập kinh tế. Cần đổi mới hệ thống thuế theo hướng đơn giản, minh bạch, công bằng và dễ thực hiện. Mở rộng cơ sở thuế, chống thất thu thuế và tăng cường quản lý thuế đối với các hoạt động kinh doanh xuyên biên giới. Nghi ê n c ứ u vi ệ c đ i ề u ch ỉ nh m ứ c thu ế su ấ t c ủ a m ộ t s ố lo ạ i thu ế ph ù h ợ p v ớ i t ừ ng giai đ o ạ n ph á t tri ể n c ủ a n ề n kinh t ế .

Các địa phương cần được trao quyền tự chủ cao hơn trong việc quản lý và điều hành ngân sách. Cần hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách, tăng cường nguồn thu cho ngân sách địa phương và tạo điều kiện cho các địa phương huy động vốn từ các nguồn khác nhau. Tuy nhi ê n, v i ệ c ph â n c ấ p ng â n s á ch c ũ ng c ầ n đ ượ c th ự c hi ệ n m ộ t c á ch h ợ p l ý v à c ó s ự ki ể m so á t ch ặ t chẽ .

Hợp tác quốc tế về tài chính công có vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực quản lý NSNN và thu hút nguồn lực cho phát triển. Cần tăng cường trao đổi kinh nghiệm và học hỏi các mô hình quản lý NSNN tiên tiến từ các nước phát triển. Thu h ú t v ố n ODA v à v ố n vay ưu đã i t ừ c á c t ổ ch ứ c qu ố c t ế v à c á c n ướ c ph á t tri ể n để đ ầ u t ư v à o c á c d ự á n tr ọ ng đi ể m c ủ a qu ố c gia.