Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển giáo dục và đào tạo tại các trường cao đẳng, đại học, công tác phục vụ bạn đọc tại thư viện đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ học tập, nghiên cứu và nâng cao chất lượng đào tạo. Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc, với hơn 45 năm xây dựng và phát triển, là một trong những đơn vị đào tạo trọng điểm về văn hóa nghệ thuật tại khu vực miền núi phía Bắc. Thư viện của trường hiện phục vụ khoảng 844 bạn đọc, trong đó sinh viên chiếm 89%, cán bộ giảng viên và nhân viên chiếm 11%. Nhu cầu đọc và sử dụng tài liệu của bạn đọc ngày càng đa dạng và phức tạp, đòi hỏi thư viện phải không ngừng đổi mới công tác phục vụ.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào đánh giá thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại Thư viện Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc từ năm 2009 đến nay, nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phục vụ, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của cán bộ, giảng viên và sinh viên. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần xây dựng thư viện thành trung tâm thông tin hiện đại, thân thiện, hỗ trợ đắc lực cho hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học của nhà trường. Các chỉ số như lượt bạn đọc đến phòng Đọc tăng từ 545 lượt/tháng đầu năm 2014 lên 714 lượt/tháng 4 năm 2014, cùng với tỷ lệ đánh giá chất lượng phục vụ tại phòng Đọc đạt 80,3% ý kiến tốt, cho thấy sự phát triển tích cực nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, dựa trên quan điểm của Đảng và Nhà nước về công tác thư viện. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết công tác phục vụ bạn đọc: Định nghĩa công tác phục vụ bạn đọc là hoạt động nhằm thỏa mãn và phát triển nhu cầu, hứng thú đọc tài liệu của bạn đọc thông qua các hình thức tuyên truyền, hướng dẫn và cung cấp tài liệu. Công tác này là cầu nối giữa thư viện và bạn đọc, đồng thời là thước đo hiệu quả luân chuyển tài liệu và tác dụng xã hội của thư viện.

  2. Lý thuyết nghiên cứu nhu cầu đọc: Nhu cầu đọc là cơ sở cho hoạt động thư viện, bao gồm nhu cầu đọc vì công việc, hiểu biết chung và giải trí. Việc nghiên cứu nhu cầu đọc giúp thư viện xây dựng kế hoạch phục vụ phù hợp, nâng cao chất lượng và uy tín.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: bạn đọc (library user), công tác phục vụ bạn đọc, nhu cầu đọc, hệ thống mục lục truyền thống, tra cứu điện tử, dịch vụ thông tin theo yêu cầu, và ứng dụng công nghệ thông tin trong thư viện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thu thập và phân tích các tài liệu lý luận, văn bản pháp luật, báo cáo ngành liên quan đến công tác phục vụ bạn đọc.
  • Phương pháp quan sát và khảo sát thực tế: Theo dõi hoạt động phục vụ tại các phòng Đọc, Mượn, Đọc điện tử của Thư viện Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc.
  • Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến đánh giá của 844 bạn đọc về chất lượng phục vụ tại các phòng thư viện.
  • Phương pháp phỏng vấn trực tiếp: Trao đổi với cán bộ thư viện và một số nhóm bạn đọc để hiểu rõ hơn về nhu cầu và khó khăn trong phục vụ.
  • Phương pháp thống kê và phân tích số liệu: Xử lý dữ liệu thu thập được để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát là toàn bộ bạn đọc đang sử dụng thư viện, với tỷ lệ sinh viên chiếm 89% và cán bộ giảng viên 11%. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm thống kê cơ bản, kết hợp biểu đồ và bảng số liệu minh họa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng lượt bạn đọc và tài liệu sử dụng: Lượt bạn đọc tại phòng Đọc tăng từ 545 lượt/tháng đầu năm 2014 lên 714 lượt/tháng 4 năm 2014, tương đương mức tăng khoảng 31%. Lượt tài liệu sử dụng cũng tăng từ 604 lên 870 lượt/tháng, cho thấy nhu cầu đọc tại chỗ ngày càng cao.

  2. Đánh giá chất lượng phục vụ tại phòng Đọc: 80,3% bạn đọc đánh giá chất lượng phục vụ tại phòng Đọc là tốt, 14% bình thường và chỉ 5,7% chưa tốt. Điều này phản ánh sự hài lòng cao của bạn đọc với hình thức phục vụ đọc tại chỗ.

  3. Phục vụ mượn tài liệu: Phòng Mượn có hơn 8.000 bản sách, phục vụ mượn tối đa 3 cuốn/lượt với thời hạn 7 ngày cho sinh viên và 5 cuốn/lượt với thời hạn 30 ngày cho cán bộ giảng viên. 76,4% bạn đọc đánh giá chất lượng phục vụ tại phòng Mượn là tốt, tuy nhiên vẫn còn 20,7% bình thường và 2,9% chưa tốt, phản ánh một số hạn chế.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin: Thư viện đã triển khai phần mềm quản lý EZLIB với chức năng mượn - trả tự động, tích hợp mã vạch giúp tăng tốc độ và độ chính xác trong phục vụ. Phòng Đọc điện tử với 55 máy tính kết nối Internet được thành lập từ năm 2012, tạo điều kiện thuận lợi cho bạn đọc tra cứu tài liệu điện tử và khai thác thông tin trực tuyến.

Thảo luận kết quả

Sự gia tăng lượt bạn đọc và tài liệu sử dụng tại phòng Đọc phản ánh nhu cầu học tập và nghiên cứu ngày càng cao của sinh viên và cán bộ giảng viên. Việc đánh giá tích cực về chất lượng phục vụ tại phòng Đọc cho thấy thư viện đã tổ chức hiệu quả các hình thức phục vụ truyền thống như kho mở, tuy nhiên vẫn cần cải thiện để đáp ứng tốt hơn nhu cầu đa dạng.

Phòng Mượn tuy được trang bị hiện đại với phần mềm EZLIB và thiết bị mã vạch, nhưng vẫn tồn tại hạn chế về thời gian mượn ngắn, kho đóng khiến bạn đọc không được trực tiếp lựa chọn tài liệu, và việc đóng cửa bất thường gây phiền hà cho bạn đọc. So với các nghiên cứu trong ngành thư viện, những vấn đề này là phổ biến tại các thư viện trường học có quy mô tương đương.

Ứng dụng công nghệ thông tin đã tạo bước đột phá trong công tác phục vụ bạn đọc, giúp nâng cao hiệu quả và chất lượng dịch vụ. Tuy nhiên, tài liệu điện tử còn hạn chế về số lượng và chủng loại, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu chuyên ngành văn hóa nghệ thuật. Việc tăng cường đầu tư nguồn lực thông tin số và đào tạo kỹ năng sử dụng CNTT cho bạn đọc là cần thiết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lượt bạn đọc, bảng đánh giá chất lượng phục vụ và sơ đồ tổ chức công tác phục vụ tại thư viện để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa hình thức phục vụ bạn đọc: Mở rộng các hình thức phục vụ như phục vụ lưu động, phục vụ trực tuyến qua website thư viện, và tăng cường dịch vụ tư vấn thông tin qua điện thoại, email, chat online. Mục tiêu tăng lượt truy cập dịch vụ trực tuyến lên 30% trong 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý thư viện phối hợp với phòng CNTT.

  2. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thư viện: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ chuyên sâu về phục vụ bạn đọc, kỹ năng CNTT và giao tiếp khách hàng. Mục tiêu 100% cán bộ thư viện được đào tạo trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường và phòng nhân sự.

  3. Tăng cường đào tạo và hướng dẫn bạn đọc: Thường xuyên tổ chức các buổi tập huấn, hướng dẫn sử dụng thư viện, tra cứu tài liệu điện tử và khai thác nguồn tin chuyên ngành. Mục tiêu nâng tỷ lệ bạn đọc sử dụng hiệu quả tài liệu điện tử lên 50% trong năm học tới. Chủ thể thực hiện: Cán bộ thư viện phối hợp với các khoa đào tạo.

  4. Mở rộng và hiện đại hóa nguồn lực thông tin: Đầu tư bổ sung tài liệu điện tử, giáo trình chuyên ngành, tài liệu tham khảo và các sản phẩm thông tin đa dạng. Mục tiêu tăng số lượng tài liệu điện tử lên gấp đôi trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý thư viện và phòng tài chính.

  5. Cải tiến cơ sở vật chất và trang thiết bị: Nâng cấp phòng Đọc điện tử, tăng số lượng máy tính, cải thiện hệ thống mạng và trang thiết bị hỗ trợ phục vụ bạn đọc. Mục tiêu hoàn thành trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý thư viện và phòng kỹ thuật.

  6. Nghiên cứu nhu cầu đọc định kỳ: Thiết lập hệ thống khảo sát nhu cầu bạn đọc hàng năm để cập nhật kịp thời và điều chỉnh kế hoạch phục vụ. Chủ thể thực hiện: Cán bộ thư viện phối hợp với phòng khảo thí và nghiên cứu khoa học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thư viện và nhân viên thư viện: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong công tác phục vụ bạn đọc, áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ, đặc biệt trong môi trường đào tạo văn hóa nghệ thuật.

  2. Giảng viên và nhà nghiên cứu ngành Khoa học Thông tin - Thư viện: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến công tác phục vụ bạn đọc.

  3. Sinh viên chuyên ngành Thông tin - Thư viện và Văn hóa nghệ thuật: Hiểu rõ về nhu cầu đọc, đặc điểm bạn đọc và các hình thức phục vụ tại thư viện trường cao đẳng, từ đó nâng cao kỹ năng khai thác tài liệu phục vụ học tập.

  4. Ban giám hiệu và phòng đào tạo các trường cao đẳng, đại học: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển thư viện, nâng cao chất lượng đào tạo và hỗ trợ nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác phục vụ bạn đọc là gì và tại sao quan trọng?
    Công tác phục vụ bạn đọc là hoạt động của thư viện nhằm thỏa mãn nhu cầu đọc và sử dụng tài liệu của bạn đọc thông qua các hình thức tuyên truyền, hướng dẫn và cung cấp tài liệu. Đây là cầu nối giữa thư viện và bạn đọc, quyết định hiệu quả luân chuyển tài liệu và tác dụng xã hội của thư viện.

  2. Thư viện Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc phục vụ bạn đọc như thế nào?
    Thư viện tổ chức phục vụ tại phòng Đọc, phòng Mượn, phòng Đọc điện tử và dịch vụ sao lưu tài liệu gốc. Ứng dụng phần mềm quản lý EZLIB giúp tự động hóa mượn - trả tài liệu, đồng thời cung cấp hệ thống tra cứu điện tử OPAC và cơ sở dữ liệu trực tuyến.

  3. Nhu cầu đọc của bạn đọc tại thư viện có đặc điểm gì?
    Bạn đọc chủ yếu là sinh viên (89%) và cán bộ giảng viên (11%), có nhu cầu đọc tài liệu chuyên ngành văn hóa nghệ thuật, giáo trình, tài liệu nghiên cứu và thông tin giải trí. Nhu cầu thay đổi theo trình độ học vấn, chuyên ngành và mục đích sử dụng.

  4. Những khó khăn nào trong công tác phục vụ bạn đọc tại thư viện?
    Thời gian mượn tài liệu còn ngắn, kho đóng hạn chế bạn đọc lựa chọn trực tiếp, tài liệu điện tử còn ít, một số bạn đọc chưa được hướng dẫn đầy đủ về tra cứu tài liệu điện tử, và việc đóng cửa thư viện đôi khi không có thông báo trước gây bất tiện.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc?
    Cần đa dạng hóa hình thức phục vụ, nâng cao trình độ cán bộ thư viện, tăng cường đào tạo bạn đọc, mở rộng nguồn lực thông tin, cải tiến cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại. Đồng thời, nghiên cứu nhu cầu đọc định kỳ để điều chỉnh kịp thời.

Kết luận

  • Công tác phục vụ bạn đọc tại Thư viện Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc giữ vai trò trung tâm, là cầu nối giữa thư viện và bạn đọc, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học.
  • Lượt bạn đọc và tài liệu sử dụng tăng trưởng ổn định, chất lượng phục vụ được đánh giá tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số hạn chế về thời gian mượn, kho đóng và nguồn tài liệu điện tử.
  • Ứng dụng công nghệ thông tin đã tạo bước tiến quan trọng trong tự động hóa nghiệp vụ và phục vụ bạn đọc, nhưng cần tiếp tục đầu tư mở rộng và nâng cao hiệu quả sử dụng.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đa dạng hóa hình thức phục vụ, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường đào tạo bạn đọc, mở rộng nguồn lực thông tin và cải tiến cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học để nhà trường và thư viện xây dựng kế hoạch phát triển trong giai đoạn tiếp theo, hướng tới mục tiêu trở thành thư viện đại học hiện đại, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của bạn đọc.

Hành động tiếp theo: Ban quản lý thư viện và nhà trường cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ để theo dõi tiến độ và hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc.