Tổng quan nghiên cứu

Du lịch văn hóa đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội toàn cầu, chiếm khoảng 37% tổng ngành du lịch thế giới và dự báo tăng trưởng 15% mỗi năm. Tại Việt Nam, du lịch văn hóa được xem là ngành kinh tế mũi nhọn, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. Xã Mai Hịch, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, với dân số hơn 4.020 người, chủ yếu là dân tộc Thái, sở hữu tài nguyên du lịch tự nhiên và văn hóa phong phú, đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho khách du lịch trong và ngoài nước. Tuy nhiên, nguồn thu từ du lịch tại đây vẫn còn thấp, sự tham gia của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch văn hóa còn hạn chế về số lượng và chất lượng.

Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng sự tham gia của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch văn hóa tại xã Mai Hịch, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường sự tham gia, góp phần phát triển du lịch bền vững, nâng cao đời sống người dân và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 7 xóm của xã Mai Hịch, đặc biệt là 4 xóm có hoạt động du lịch nổi bật, với dữ liệu thu thập từ năm 2019 đến 2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và các bên liên quan trong việc hoạch định chính sách phát triển du lịch văn hóa hiệu quả, bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Thuyết bậc thang tham gia của cộng đồng (Pretty, 1995): Phân loại mức độ tham gia của cộng đồng thành 7 cấp độ từ thụ động đến chủ động, giúp đánh giá mức độ và hình thức tham gia trong các hoạt động du lịch.
  • Thuyết trao đổi xã hội (Social Exchange Theory): Giải thích sự ủng hộ và tham gia của cộng đồng dựa trên nhận thức về lợi ích và chi phí khi tham gia phát triển du lịch.
  • Mô hình sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch (Okazaki, 2008): Tích hợp các lý thuyết về quyền lực, hợp tác và vốn xã hội để xác định vai trò và vị trí của cộng đồng trong quá trình phát triển du lịch.
  • Khái niệm du lịch văn hóa: Được định nghĩa là hoạt động du lịch nhằm thưởng thức, trải nghiệm và khám phá các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Các khái niệm chính bao gồm: cộng đồng địa phương, sự tham gia của cộng đồng, du lịch văn hóa, tài nguyên du lịch văn hóa, và phát triển du lịch bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng với các bước cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu sơ cấp thu thập qua ba chuyến khảo sát thực địa tại xã Mai Hịch (tháng 2, 6 và 10 năm 2023), phỏng vấn sâu với 43 đối tượng gồm cán bộ xã, trưởng xóm, doanh nghiệp lữ hành, hộ kinh doanh du lịch và người dân địa phương; khảo sát bảng hỏi với 230 khách du lịch đến Mai Hịch. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu chính thức và nghiên cứu trước đó từ năm 2019 đến 2023.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khách du lịch được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên đơn giản, cỡ mẫu 230 phiếu, vượt mức tối thiểu 207 phiếu theo công thức Yamane (1967) với độ tin cậy cao.
  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề, nhóm theo các khía cạnh về sự tham gia của cộng đồng. Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm Excel và Google Docs, sử dụng thống kê mô tả để đánh giá mức độ tham gia, nhận thức và thái độ của các nhóm đối tượng.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2021-2023, với thu thập dữ liệu thực địa và phân tích từ đầu năm 2023 đến cuối năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia của cộng đồng trong bảo vệ môi trường và tài nguyên du lịch: Khoảng 65% người dân địa phương tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, tuy nhiên chỉ 40% tham gia vào các hoạt động bảo tồn tài nguyên văn hóa. Sự tham gia này chủ yếu ở mức độ chức năng và tương tác, chưa đạt mức tự giác cao nhất theo thang Pretty.

  2. Tham gia cung ứng dịch vụ và lập kế hoạch phát triển du lịch: 55% hộ gia đình tham gia cung cấp dịch vụ du lịch như homestay, hướng dẫn viên, bán hàng thủ công. Tuy nhiên, chỉ 30% tham gia vào quá trình lập kế hoạch phát triển dịch vụ du lịch địa phương, cho thấy sự hạn chế trong quyền quyết định và quản lý.

  3. Hoạt động quảng bá du lịch: Cộng đồng địa phương tham gia quảng bá chủ yếu qua các kênh truyền miệng và sự kiện văn hóa truyền thống, chiếm khoảng 70%. Các hình thức quảng bá hiện đại như mạng xã hội và website còn rất hạn chế, chỉ khoảng 15%.

  4. Nhận thức và thái độ của cộng đồng: 80% người dân nhận thức được lợi ích kinh tế từ du lịch, nhưng chỉ 50% có thái độ tích cực và chủ động tham gia phát triển du lịch. Rào cản chính là thiếu kiến thức, kỹ năng và hỗ trợ tài chính.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tham gia của cộng đồng địa phương tại Mai Hịch đang ở mức trung bình, với nhiều hoạt động mang tính hỗ trợ hơn là chủ động. Nguyên nhân chính bao gồm hạn chế về nhận thức, kỹ năng quản lý và thiếu cơ chế chính sách hỗ trợ hiệu quả. So sánh với các nghiên cứu tại các điểm du lịch cộng đồng khác ở Tây Bắc Việt Nam, mức độ tham gia tại Mai Hịch thấp hơn khoảng 10-15%, phản ánh nhu cầu cần tăng cường đào tạo và hỗ trợ.

Biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia của cộng đồng trong các hoạt động du lịch sẽ minh họa rõ sự phân bổ không đồng đều giữa các lĩnh vực. Bảng so sánh mức độ tham gia theo thang Pretty cũng giúp làm rõ các cấp độ tham gia hiện tại và mục tiêu cần đạt được.

Sự tham gia tích cực của cộng đồng không chỉ giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo ra nguồn thu nhập bền vững, góp phần giảm nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống. Do đó, việc tăng cường sự tham gia của cộng đồng là yếu tố then chốt để phát triển du lịch văn hóa bền vững tại Mai Hịch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và thu hút sự tham gia của cộng đồng

    • Tổ chức các chương trình truyền thông, hội thảo nâng cao nhận thức về lợi ích và vai trò của du lịch văn hóa.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ người dân có thái độ tích cực tham gia lên 70% trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp với các tổ chức phi chính phủ và trường học địa phương.

  2. Bồi dưỡng kiến thức và tập huấn kỹ năng cho cộng đồng

    • Đào tạo kỹ năng quản lý dịch vụ du lịch, kỹ năng quảng bá, và bảo tồn văn hóa truyền thống cho người dân và các hộ kinh doanh.
    • Mục tiêu: 80% hộ kinh doanh du lịch được đào tạo trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm đào tạo du lịch tỉnh Hòa Bình, các doanh nghiệp lữ hành.

  3. Hỗ trợ tài chính, cơ chế chính sách và cơ sở vật chất kỹ thuật

    • Xây dựng quỹ hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng, ưu đãi thuế và hỗ trợ vay vốn cho các hộ kinh doanh du lịch.
    • Cải thiện cơ sở hạ tầng như đường giao thông, điện, internet tại các điểm du lịch.
    • Mục tiêu: Tăng 30% số hộ kinh doanh được hỗ trợ tài chính trong 5 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện Mai Châu, các ngân hàng và tổ chức tài chính.

  4. Xây dựng Ban quản lý du lịch xã Mai Hịch

    • Thành lập Ban quản lý du lịch với sự tham gia của đại diện cộng đồng, chính quyền và doanh nghiệp để phối hợp quản lý và phát triển du lịch.
    • Mục tiêu: Hoàn thành thành lập và hoạt động hiệu quả trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã Mai Hịch, Sở Du lịch tỉnh Hòa Bình.

  5. Gắn kết các bên liên quan trong phát triển du lịch

    • Tăng cường hợp tác giữa cộng đồng, doanh nghiệp, chính quyền và khách du lịch qua các chương trình đối thoại, hợp tác phát triển sản phẩm du lịch.
    • Mục tiêu: Tổ chức ít nhất 2 hội nghị đối thoại mỗi năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý du lịch xã, các tổ chức xã hội.

  6. Phát triển sản phẩm và dịch vụ du lịch văn hóa đặc trưng

    • Khai thác và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc Thái như nghệ thuật Xòe, ẩm thực truyền thống, lễ hội địa phương.
    • Mục tiêu: Tăng 20% số sản phẩm du lịch văn hóa được phát triển trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp du lịch, cộng đồng địa phương.

  7. Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa

    • Thực hiện các chương trình bảo tồn di sản phi vật thể được UNESCO công nhận, đồng thời khuyến khích sáng tạo văn hóa phù hợp với phát triển du lịch.
    • Mục tiêu: Duy trì và phát triển các di sản văn hóa truyền thống trong 5 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức văn hóa, cộng đồng dân tộc Thái.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý du lịch

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển du lịch văn hóa bền vững, tăng cường sự tham gia của cộng đồng.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển du lịch xã Mai Hịch, triển khai các chương trình hỗ trợ cộng đồng.

  2. Doanh nghiệp du lịch và lữ hành

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và mức độ tham gia của cộng đồng địa phương, từ đó xây dựng các sản phẩm du lịch phù hợp, tăng cường hợp tác với cộng đồng.
    • Use case: Phát triển tour du lịch văn hóa, hợp tác với hộ dân làm homestay.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức phát triển cộng đồng

    • Lợi ích: Định hướng các chương trình đào tạo, hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho cộng đồng địa phương phát triển du lịch.
    • Use case: Triển khai dự án nâng cao năng lực cộng đồng, bảo tồn văn hóa truyền thống.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành du lịch, văn hóa

    • Lợi ích: Cung cấp tài liệu tham khảo về sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch văn hóa, phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng.
    • Use case: Tham khảo để phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sự tham gia của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch văn hóa là gì?
    Sự tham gia là quá trình cộng đồng địa phương đóng góp tích cực vào các hoạt động du lịch như bảo vệ tài nguyên, cung cấp dịch vụ, lập kế hoạch và quảng bá, nhằm bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế bền vững.

  2. Tại sao sự tham gia của cộng đồng lại quan trọng đối với du lịch văn hóa?
    Cộng đồng là chủ thể bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, đồng thời là lực lượng lao động và đại sứ quảng bá điểm đến. Sự tham gia giúp phân phối lợi ích công bằng, nâng cao chất lượng dịch vụ và đảm bảo phát triển bền vững.

  3. Những rào cản chính ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng tại Mai Hịch là gì?
    Bao gồm hạn chế về nhận thức, kỹ năng quản lý du lịch, thiếu hỗ trợ tài chính và cơ chế chính sách chưa đồng bộ, cũng như cơ sở hạ tầng còn yếu kém.

  4. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng?
    Nghiên cứu sử dụng thang đo 7 mức độ tham gia của Pretty (1995), kết hợp phỏng vấn sâu, khảo sát bảng hỏi và phân tích thống kê mô tả để đánh giá mức độ và hình thức tham gia.

  5. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch văn hóa?
    Qua nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng, hỗ trợ tài chính, xây dựng cơ chế chính sách phù hợp, thành lập ban quản lý du lịch địa phương và tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan.

Kết luận

  • Sự tham gia của cộng đồng địa phương tại xã Mai Hịch trong phát triển du lịch văn hóa hiện còn hạn chế, chủ yếu ở mức độ hỗ trợ và chưa đạt mức chủ động cao.
  • Các hoạt động tham gia tập trung vào bảo vệ môi trường, cung cấp dịch vụ du lịch và quảng bá văn hóa truyền thống, nhưng chưa đồng đều và thiếu sự tham gia trong quản lý, lập kế hoạch.
  • Rào cản chính gồm hạn chế về nhận thức, kỹ năng, hỗ trợ tài chính và cơ sở hạ tầng.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng, hỗ trợ tài chính, xây dựng ban quản lý du lịch và tăng cường hợp tác đa bên để phát triển du lịch văn hóa bền vững.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả và mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các địa phương khác.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm phát huy tối đa tiềm năng du lịch văn hóa tại Mai Hịch, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc Thái.