Tổng quan nghiên cứu

Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ quan trọng để tăng cường hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tỉnh Hà Nam, với đặc điểm là một tỉnh thuần nông có nguồn thu ngân sách thấp, phụ thuộc nhiều vào ngân sách trung ương, đã và đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc phân cấp quản lý ngân sách nhằm nâng cao tính chủ động và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. Giai đoạn nghiên cứu từ 2011 đến 2016 cho thấy tổng thu cân đối ngân sách của tỉnh đạt khoảng 18.376 tỷ đồng, với xu hướng tăng trưởng ổn định qua các năm. Tuy nhiên, việc phân cấp quản lý ngân sách tại Hà Nam vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như sự không đồng bộ giữa phân cấp quản lý kinh tế và ngân sách, tính chủ động của các cấp huyện, xã trong quản lý nguồn thu, chi còn hạn chế, cùng với quy trình phê duyệt và giám sát chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh Hà Nam, chỉ ra những thành tựu và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp tỉnh, huyện và xã trên địa bàn tỉnh Hà Nam trong giai đoạn 2011-2016, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương và làm cơ sở tham khảo cho các địa phương khác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào các khái niệm chính sau:

  • Ngân sách nhà nước (NSNN): Theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
  • Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Là việc phân định phạm vi trách nhiệm, thẩm quyền của các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương trong tổ chức tạo lập và sử dụng NSNN, nhằm tăng cường tính chủ động và hiệu quả quản lý tài chính công.
  • Chu trình ngân sách: Bao gồm các giai đoạn lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, trong đó phân cấp quản lý thể hiện qua việc phân công trách nhiệm và quyền hạn giữa các cấp ngân sách.
  • Nguyên tắc phân cấp quản lý ngân sách: Bao gồm nguyên tắc phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế - xã hội, đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách cấp tỉnh, phân cấp nguồn thu đảm bảo chủ động thực hiện nhiệm vụ chi, nhiệm vụ chi thuộc ngân sách cấp nào do ngân sách cấp đó bảo đảm, và đảm bảo công bằng trong phân cấp ngân sách địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị quyết, báo cáo của UBND tỉnh Hà Nam, Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước, cùng các tài liệu nghiên cứu liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát phiếu điều tra với 48 phiếu hợp lệ, đối tượng là cán bộ quản lý ngân sách tại các cấp tỉnh, huyện, xã.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các cán bộ quản lý ngân sách có kinh nghiệm và trách nhiệm trong công tác phân cấp quản lý ngân sách.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp, phân loại và xử lý số liệu bằng phần mềm Excel; phương pháp phân tích - tổng hợp để đánh giá thực trạng và rút ra bài học kinh nghiệm; phương pháp so sánh để đối chiếu kết quả phân cấp quản lý ngân sách giữa các năm và các cấp chính quyền.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp từ tháng 3 đến tháng 4 năm 2017, phân tích và tổng hợp kết quả trong năm 2017, đề xuất giải pháp hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân cấp thẩm quyền ban hành các chế độ quản lý NSNN: HĐND tỉnh Hà Nam thực hiện đúng thẩm quyền trong việc ban hành các chính sách thu phí, lệ phí và các chế độ chi tiêu ngân sách. Kết quả khảo sát cho thấy 100% cán bộ đánh giá chính sách được ban hành đúng thẩm quyền, 68,75% đánh giá mức độ tuân thủ và phù hợp của các chính sách là tốt hoặc rất tốt. Tuy nhiên, chỉ khoảng 39,59% đánh giá hệ thống chính sách được ban hành đầy đủ và kịp thời, phản ánh một số văn bản hướng dẫn của trung ương chưa được ban hành kịp thời tại địa phương.

  2. Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi: Tổng thu cân đối ngân sách giai đoạn 2011-2016 đạt khoảng 18.376 tỷ đồng, với các khoản thu từ phí bảo vệ môi trường đối với nước thải tăng từ 706 triệu đồng năm 2011 lên 1.746 triệu đồng năm 2016. Phân cấp nguồn thu được thực hiện theo nguyên tắc phân chia rõ ràng giữa các cấp tỉnh, huyện, xã, tuy nhiên vẫn còn tồn tại tình trạng các cấp dưới phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên, chưa phát huy hết tính chủ động trong khai thác nguồn thu. Nhiệm vụ chi chủ yếu tập trung vào an sinh xã hội, đầu tư phát triển và chi thường xuyên, với tỷ trọng chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên được phân bổ hợp lý giữa các cấp ngân sách.

  3. Phân cấp quản lý thực hiện chu trình ngân sách: Các cấp chính quyền từ tỉnh đến xã đều thực hiện đầy đủ các bước trong chu trình ngân sách gồm lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Tuy nhiên, quy trình phê duyệt và kiểm tra, giám sát còn chậm trễ, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Phân cấp trong giám sát, thanh tra, kiểm toán: Công tác giám sát và thanh tra ngân sách được thực hiện thường xuyên, với số lượng các cuộc thanh tra tài chính ngân sách tăng qua các năm. Tuy nhiên, việc phối hợp giữa các cơ quan giám sát còn hạn chế, dẫn đến một số sai phạm chưa được phát hiện kịp thời.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh Hà Nam đã đạt được những kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Việc phân cấp thẩm quyền ban hành các chế độ quản lý NSNN được thực hiện nghiêm túc, đảm bảo tính pháp lý và phù hợp với quy định của pháp luật. Tuy nhiên, sự chậm trễ trong ban hành một số văn bản hướng dẫn của trung ương đã ảnh hưởng đến tính kịp thời và đầy đủ của hệ thống chính sách địa phương.

Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi đã tạo điều kiện cho các cấp chính quyền chủ động hơn trong quản lý ngân sách, nhưng vẫn còn tồn tại sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên, đặc biệt ở cấp xã. Điều này phản ánh sự chênh lệch về nguồn lực và năng lực quản lý giữa các cấp, đồng thời cho thấy cần có cơ chế hỗ trợ và nâng cao năng lực quản lý ngân sách cho các cấp dưới.

Chu trình ngân sách được thực hiện đầy đủ nhưng còn tồn tại các hạn chế về quy trình phê duyệt và giám sát, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách. Việc tăng cường phối hợp giữa các cơ quan giám sát, thanh tra và kiểm toán là cần thiết để nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý ngân sách.

So sánh với các nghiên cứu về phân cấp quản lý ngân sách tại các tỉnh Nam Định và Ninh Bình, Hà Nam có nhiều điểm tương đồng về cơ cấu nguồn thu và nhiệm vụ chi, nhưng còn hạn chế về tính chủ động và hiệu quả quản lý ngân sách cấp dưới. Điều này cho thấy việc học hỏi kinh nghiệm và áp dụng các giải pháp phù hợp là cần thiết để hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách tại Hà Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế phân cấp thẩm quyền ban hành các chế độ quản lý NSNN: Cần đẩy nhanh việc ban hành các văn bản hướng dẫn của trung ương và địa phương để đảm bảo tính kịp thời, đầy đủ và đồng bộ trong hệ thống chính sách. Chủ thể thực hiện là HĐND và UBND tỉnh, với mục tiêu hoàn thiện trong vòng 12 tháng.

  2. Tăng cường phân cấp nguồn thu và nâng cao tính chủ động của các cấp huyện, xã: Cần điều chỉnh cơ chế phân chia nguồn thu để các cấp dưới có nguồn thu ổn định, khuyến khích khai thác hiệu quả các nguồn thu tại địa phương. Đồng thời, nâng cao năng lực quản lý thu ngân sách cho cán bộ cấp huyện, xã thông qua đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật. Thời gian thực hiện từ 2019 đến 2020, do Sở Tài chính phối hợp với các cơ quan liên quan thực hiện.

  3. Cải tiến quy trình lập, phê duyệt và giám sát ngân sách: Rà soát, đơn giản hóa quy trình lập và phê duyệt dự toán ngân sách, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả giám sát. Chủ thể thực hiện là UBND tỉnh và Kho bạc Nhà nước Hà Nam, với mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan giám sát, thanh tra, kiểm toán: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý ngân sách. Đồng thời, nâng cao năng lực và trách nhiệm của các cơ quan giám sát. Thời gian thực hiện trong vòng 2 năm, do Sở Tài chính và các cơ quan liên quan chủ trì.

  5. Phát triển nguồn nhân lực quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách các cấp, đặc biệt là cấp huyện và xã, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng ngân sách. Chủ thể thực hiện là Sở Nội vụ phối hợp với Sở Tài chính, thực hiện liên tục từ 2019 đến 2020.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách các cấp tỉnh, huyện, xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phân cấp quản lý ngân sách, giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý tài chính công phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tài liệu hữu ích để tham khảo trong việc xây dựng, điều chỉnh chính sách phân cấp ngân sách, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong quản lý ngân sách nhà nước.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Luận văn là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị trong giảng dạy và nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước và phân cấp quản lý tài chính công.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn chính sách: Cung cấp dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp thực tiễn, hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu, đánh giá và tư vấn về quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước là gì?
    Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước là việc phân định phạm vi trách nhiệm và thẩm quyền giữa các cấp chính quyền trong việc tạo lập và sử dụng ngân sách nhằm tăng cường hiệu quả quản lý tài chính công.

  2. Tại sao phân cấp quản lý ngân sách lại quan trọng đối với tỉnh Hà Nam?
    Vì Hà Nam là tỉnh thuần nông, nguồn thu ngân sách thấp, phân cấp giúp tăng tính chủ động, phát huy lợi thế địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Những hạn chế chính trong phân cấp quản lý ngân sách tại Hà Nam là gì?
    Bao gồm sự không đồng bộ giữa phân cấp quản lý kinh tế và ngân sách, tính chủ động của cấp huyện, xã còn hạn chế, quy trình phê duyệt và giám sát ngân sách chưa hiệu quả, và một số chính sách chưa được ban hành kịp thời.

  4. Các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách tại Hà Nam?
    Bao gồm hoàn thiện cơ chế phân cấp thẩm quyền, tăng cường phân cấp nguồn thu, cải tiến quy trình quản lý ngân sách, tăng cường phối hợp giám sát và phát triển nguồn nhân lực quản lý ngân sách.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, các phân tích và giải pháp trong luận văn có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các tỉnh, thành phố có đặc điểm tương tự nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Kết luận

  • Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh Hà Nam giai đoạn 2011-2016 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Vẫn còn tồn tại các hạn chế như sự không đồng bộ trong phân cấp, tính chủ động của cấp dưới còn hạn chế, và quy trình quản lý ngân sách chưa hoàn thiện.
  • Luận văn đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách đến năm 2020, tập trung vào cơ chế phân cấp, nâng cao năng lực quản lý và cải tiến quy trình quản lý ngân sách.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần hỗ trợ công tác quản lý ngân sách tại Hà Nam và các địa phương khác.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý, nhà hoạch định chính sách và cán bộ quản lý ngân sách nghiên cứu, áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả phân cấp quản lý ngân sách nhà nước.

Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp này để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho tỉnh Hà Nam.