Nghiên Cứu Sinh Kế Và Thu Nhập Của Hộ Gia Đình Tại Thị Xã Phổ Yên, Tỉnh Thái Nguyên

• Tác giả: Nguyễn Bắc Lệ
• Người hướng dẫn: PGS.TS Dương Văn Sơn
• Trường học: Đại học Nông Lâm Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
• Đề tài: Sinh kế và thu nhập của hộ gia đình tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu
• 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản

I. Giới thiệu về sinh kế và thu nhập hộ gia đình

Luận văn thạc sĩ này tập trung vào việc phân tích sinh kế và thu nhập hộ gia đình tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Tác giả đã chỉ ra rằng, sinh kế không chỉ đơn thuần là nguồn thu nhập mà còn bao gồm các yếu tố như nguồn vốn con người, xã hội, tự nhiên, vật chất và tài chính. Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay, việc nâng cao thu nhập hộ gia đình là một trong những mục tiêu quan trọng nhằm cải thiện đời sống và phát triển kinh tế địa phương. Theo số liệu thống kê, tỷ lệ nghèo tại thị xã Phổ Yên là 7,34%, cho thấy sự cần thiết phải có các giải pháp cải thiện sinh kế cho người dân.

1.1. Tính cấp thiết của nghiên cứu

Nghiên cứu này được thực hiện trong bối cảnh kinh tế nông thôn đang có nhiều biến động. Việc phát triển kinh tế địa phương và nâng cao thu nhập hộ gia đình là rất cần thiết để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững. Tác giả nhấn mạnh rằng, sự phát triển của các khu công nghiệp đã tạo ra nhiều cơ hội việc làm, nhưng cũng đặt ra thách thức cho các hộ gia đình trong việc chuyển đổi mô hình sinh kế. Do đó, việc nghiên cứu và đề xuất giải pháp cải thiện sinh kế là rất quan trọng.

II. Cơ sở lý luận về sinh kế

Cơ sở lý luận của luận văn được xây dựng dựa trên các khái niệm về sinh kế và thu nhập. Sinh kế được định nghĩa là sự kết hợp của các nguồn lực và khả năng mà con người sử dụng để kiếm sống. Tác giả đã sử dụng khung phân tích sinh kế bền vững để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế của hộ gia đình. Các yếu tố này bao gồm khả năng tiếp cận tài sản, chính sách và thể chế, cũng như các chiến lược sinh kế mà người dân áp dụng. Việc hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao thu nhập và cải thiện sinh kế cho người dân.

2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế

Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế bao gồm hoàn cảnh dễ bị tổn thương, chiến lược sinh kế và kết quả sinh kế. Hoàn cảnh dễ bị tổn thương có thể do các cú sốc từ bên ngoài như thiên tai, dịch bệnh hoặc biến động kinh tế. Chiến lược sinh kế là cách mà các hộ gia đình lựa chọn để kiếm sống, bao gồm việc sử dụng các nguồn lực sẵn có một cách hiệu quả. Kết quả sinh kế thể hiện qua các chỉ số như mức sống, an ninh lương thực và khả năng tổn thương của hộ gia đình. Việc phân tích các yếu tố này sẽ giúp hiểu rõ hơn về thực trạng sinh kế tại thị xã Phổ Yên.

III. Phân tích thực trạng sinh kế và thu nhập hộ gia đình

Luận văn đã tiến hành khảo sát thực trạng sinh kế và thu nhập hộ gia đình tại thị xã Phổ Yên trong giai đoạn 2015-2017. Kết quả khảo sát cho thấy, nguồn thu nhập chủ yếu của các hộ gia đình vẫn đến từ nông nghiệp, trong khi đó, các hoạt động phi nông nghiệp chưa được phát triển mạnh mẽ. Tác giả đã chỉ ra rằng, việc chuyển đổi mô hình sinh kế là cần thiết để nâng cao thu nhập cho người dân. Đặc biệt, việc đầu tư vào giáo dục và đào tạo nghề sẽ giúp nâng cao năng lực lao động và khả năng thích ứng với thị trường.

3.1. Đánh giá thực trạng thu nhập

Thực trạng thu nhập của hộ gia đình tại thị xã Phổ Yên cho thấy sự chênh lệch lớn giữa các nhóm hộ. Các hộ gia đình ở gần khu công nghiệp có thu nhập cao hơn so với các hộ ở xa. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các chính sách hỗ trợ cho các hộ gia đình nghèo và cận nghèo, nhằm đảm bảo công bằng trong phát triển kinh tế. Tác giả cũng đề xuất các giải pháp cụ thể để cải thiện thu nhập cho các hộ gia đình, bao gồm việc phát triển các mô hình sản xuất mới và tăng cường kết nối giữa các hộ dân.

IV. Giải pháp cải thiện sinh kế và thu nhập

Luận văn đã đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện sinh kế và thu nhập hộ gia đình tại thị xã Phổ Yên. Các giải pháp này bao gồm phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, và cải thiện cơ sở hạ tầng. Tác giả nhấn mạnh rằng, việc phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp bền vững sẽ giúp tăng cường khả năng tự chủ tài chính cho các hộ gia đình. Đồng thời, cần có sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương trong việc tạo điều kiện cho người dân tiếp cận các nguồn lực và thông tin.

4.1. Giải pháp về phát triển kinh tế

Giải pháp phát triển kinh tế cần tập trung vào việc khuyến khích các hộ gia đình tham gia vào các hoạt động sản xuất phi nông nghiệp. Việc tạo ra các cơ hội việc làm mới sẽ giúp nâng cao thu nhập cho người dân. Tác giả cũng đề xuất việc xây dựng các mô hình hợp tác xã để tăng cường sự liên kết giữa các hộ gia đình, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh. Các chính sách hỗ trợ từ chính quyền địa phương cũng cần được triển khai để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân trong việc phát triển sinh kế.

Tổng quan nghiên cứu

Thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, là một địa phương có sự phát triển kinh tế-xã hội ổn định với tốc độ tăng trưởng GRDP đạt lần lượt 11,56% năm 2015, 12% năm 2016 và 14,24% năm 2017. Dân số bình quân khoảng 173.945 người với 31.810 hộ gia đình, trong đó lao động trong độ tuổi chiếm hơn 70%. Quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa diễn ra nhanh chóng, đặc biệt với sự hình thành các khu công nghiệp trọng điểm như KCN Yên Bình và KCN Nam Phổ Yên, đã tạo ra nhiều cơ hội việc làm nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về sinh kế và thu nhập cho các hộ gia đình, nhất là những hộ bị thu hồi đất nông nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng sinh kế và thu nhập của hộ gia đình tại thị xã Phổ Yên trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao sinh kế và thu nhập, góp phần xây dựng nông thôn mới đến năm 2022. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hộ gia đình tại ba xã/phường đại diện cho các vùng kinh tế khác nhau: Phúc Thuận (thuần nông), Đồng Tiến (đô thị trung tâm) và Đông Cao (đang quy hoạch phát triển). Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể về nguồn vốn con người, xã hội, tự nhiên, vật chất và tài chính, đồng thời phân tích tác động của tái định cư sau thu hồi đất đến sinh kế hộ gia đình, từ đó hỗ trợ các cơ quan quản lý địa phương trong hoạch định chính sách phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung sinh kế bền vững (Sustainable Livelihood Framework) nhằm phân tích các nguồn vốn sinh kế gồm: vốn con người, vốn xã hội, vốn tự nhiên, vốn vật chất và vốn tài chính. Khung này giúp hiểu rõ mối quan hệ phức tạp giữa các nguồn lực và các yếu tố dễ bị tổn thương như cú sốc, xu hướng kinh tế, chính sách và thể chế ảnh hưởng đến sinh kế hộ gia đình.

Hai lý thuyết chính được áp dụng là:

• Lý thuyết sinh kế bền vững: tập trung vào việc sử dụng và quản lý các nguồn lực để đạt được kết quả sinh kế như nâng cao thu nhập, an ninh lương thực và giảm tổn thương.
• Lý thuyết thu nhập hộ gia đình: định nghĩa thu nhập là tổng giá trị tiền và hiện vật sau khi trừ chi phí sản xuất, bao gồm thu nhập từ tiền công, sản xuất nông nghiệp, phi nông nghiệp và các nguồn thu khác.

Các khái niệm chính bao gồm: sinh kế, vốn sinh kế (con người, xã hội, tự nhiên, vật chất, tài chính), hoàn cảnh dễ bị tổn thương, chiến lược sinh kế và kết quả sinh kế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo kinh tế - xã hội, thống kê dân số, việc làm, thu nhập và các chính sách liên quan giai đoạn 2015-2017. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 120 hộ gia đình tại ba xã/phường Phúc Thuận, Đồng Tiến và Đông Cao, đại diện cho các nhóm hộ bị thu hồi nhiều đất, ít đất và không bị thu hồi đất.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm giữa các nhóm hộ, phân tích chuyên gia và xử lý số liệu bằng công cụ Excel. Cỡ mẫu 120 hộ được chọn theo phương pháp chọn mẫu phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm hộ khác nhau về mức độ bị thu hồi đất. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 với số liệu sơ cấp và phân tích số liệu thứ cấp từ 2015-2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nguồn vốn con người: Bình quân số lao động trong độ tuổi của các hộ là 2,8 người/hộ, trong đó trình độ học vấn chủ hộ đạt trung bình cấp 2 trở lên chiếm 65%. Tuy nhiên, tỷ lệ lao động có kỹ năng nghề chỉ khoảng 30%, hạn chế khả năng chuyển đổi nghề nghiệp sau thu hồi đất.

2. Nguồn vốn xã hội: Khoảng 45% hộ gia đình tham gia các tổ chức xã hội, câu lạc bộ nghề nghiệp hoặc hợp tác xã, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận thông tin và hỗ trợ sản xuất. Tuy nhiên, mức độ liên kết kinh tế giữa các hộ còn thấp, đặc biệt ở nhóm hộ bị thu hồi đất nhiều.

3. Nguồn vốn tự nhiên: Diện tích đất nông nghiệp bình quân giảm từ 0,68 ha/hộ năm 2015 xuống còn 0,55 ha/hộ năm 2017 do thu hồi đất xây dựng khu công nghiệp. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế nông nghiệp của các hộ, đặc biệt nhóm bị thu hồi đất nhiều.

4. Nguồn vốn vật chất và tài chính: 50% hộ gia đình thiếu vốn để đầu tư sản xuất kinh doanh, trong khi tỷ lệ vay vốn ngân hàng chỉ đạt 35%, phần còn lại chủ yếu vay tín dụng phi chính thức với lãi suất cao. Thu nhập bình quân đầu người tháng năm 2017 đạt khoảng 3,2 triệu đồng, trong đó nhóm hộ không bị thu hồi đất có thu nhập cao hơn nhóm bị thu hồi nhiều đất khoảng 25%.

Thảo luận kết quả

Việc giảm diện tích đất nông nghiệp do thu hồi đất đã buộc các hộ gia đình phải chuyển đổi mô hình sinh kế từ nông nghiệp sang các ngành nghề phi nông nghiệp hoặc lao động trong các khu công nghiệp. Tuy nhiên, hạn chế về kỹ năng nghề và vốn tài chính khiến nhiều hộ chưa thể thích nghi nhanh chóng, dẫn đến thu nhập không ổn định và có nguy cơ giảm sút.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng đa dạng hóa sinh kế là chiến lược sống còn của các hộ gia đình nông thôn trong bối cảnh biến động kinh tế và xã hội. Việc tham gia các tổ chức xã hội và hợp tác xã được xem là yếu tố quan trọng giúp tăng cường vốn xã hội, hỗ trợ sinh kế bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu nguồn vốn sinh kế và bảng so sánh thu nhập bình quân theo nhóm hộ, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt và tác động của thu hồi đất đến sinh kế.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Phát triển nguồn nhân lực: Tổ chức các khóa đào tạo nghề, nâng cao kỹ năng lao động cho các thành viên hộ gia đình, đặc biệt nhóm bị thu hồi đất, nhằm tăng khả năng chuyển đổi nghề nghiệp và nâng cao thu nhập. Thời gian thực hiện trong 2 năm tới, do UBND thị xã phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề thực hiện.

2. Tăng cường vốn tài chính: Mở rộng các chương trình tín dụng ưu đãi, hỗ trợ vay vốn với lãi suất thấp cho hộ gia đình đầu tư sản xuất kinh doanh, đồng thời nâng cao khả năng tiếp cận tín dụng chính thức. Ngân hàng chính sách xã hội và các tổ chức tài chính vi mô là chủ thể thực hiện trong vòng 3 năm.

3. Phát huy vốn xã hội: Khuyến khích thành lập và phát triển các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất kinh doanh, tạo mạng lưới hỗ trợ và chia sẻ thông tin giữa các hộ gia đình. Các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương cần chủ động vận động và hỗ trợ trong 1-2 năm tới.

4. Cải thiện cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội: Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông, thủy lợi, điện và các dịch vụ y tế, giáo dục tại các khu vực tái định cư để tạo điều kiện thuận lợi cho sinh kế và nâng cao chất lượng cuộc sống. UBND thị xã phối hợp với các sở ngành liên quan thực hiện trong giai đoạn 2019-2022.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ sinh kế, phát triển kinh tế hộ và quản lý đất đai hiệu quả tại thị xã Phổ Yên.

2. Các tổ chức tín dụng và tài chính vi mô: Tham khảo để thiết kế các sản phẩm tín dụng phù hợp với nhu cầu và khả năng của các hộ gia đình, đặc biệt nhóm bị thu hồi đất.

3. Các tổ chức phi chính phủ và đoàn thể xã hội: Áp dụng các giải pháp phát huy vốn xã hội, hỗ trợ đào tạo nghề và phát triển hợp tác xã nhằm nâng cao sinh kế cho người dân.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tiễn và các phân tích để phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo về sinh kế và thu nhập hộ gia đình.

Câu hỏi thường gặp

1. Sinh kế bền vững là gì và tại sao quan trọng?
   Sinh kế bền vững là khả năng của hộ gia đình sử dụng các nguồn lực để duy trì và nâng cao đời sống mà không làm tổn hại đến môi trường và tài nguyên cho thế hệ tương lai. Nó quan trọng vì giúp hộ gia đình ổn định thu nhập và giảm thiểu rủi ro trong dài hạn.

2. Tác động của thu hồi đất đến sinh kế hộ gia đình như thế nào?
   Thu hồi đất làm giảm diện tích đất canh tác, buộc hộ gia đình phải chuyển đổi nghề nghiệp hoặc tìm kiếm nguồn thu nhập mới. Nếu không có hỗ trợ thích hợp, thu nhập và chất lượng cuộc sống có thể giảm sút.

3. Nguồn vốn xã hội ảnh hưởng ra sao đến sinh kế?
   Nguồn vốn xã hội giúp hộ gia đình tiếp cận thông tin, hỗ trợ kỹ thuật, vay vốn và tạo mạng lưới hợp tác, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và kinh doanh, góp phần tăng thu nhập.

4. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng lao động cho các hộ bị thu hồi đất?
   Thông qua các khóa đào tạo nghề, tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ học nghề và tạo điều kiện tiếp cận các chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thị trường lao động.

5. Chính sách nào cần được ưu tiên để hỗ trợ sinh kế tại Phổ Yên?
   Ưu tiên các chính sách hỗ trợ vay vốn ưu đãi, đào tạo nghề, phát triển hợp tác xã, cải thiện cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội tại các khu vực tái định cư để tạo điều kiện thuận lợi cho sinh kế bền vững.

Kết luận

• Thị xã Phổ Yên có nền kinh tế phát triển nhanh nhưng các hộ gia đình bị thu hồi đất gặp nhiều khó khăn trong duy trì và nâng cao sinh kế.
• Nguồn vốn con người, xã hội, tự nhiên, vật chất và tài chính đều ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh kế và thu nhập của hộ gia đình.
• Thu nhập bình quân đầu người năm 2017 đạt khoảng 3,2 triệu đồng/tháng, nhóm hộ không bị thu hồi đất có thu nhập cao hơn nhóm bị thu hồi nhiều đất khoảng 25%.
• Cần triển khai đồng bộ các giải pháp phát triển nguồn nhân lực, tăng cường vốn tài chính, phát huy vốn xã hội và cải thiện cơ sở hạ tầng để nâng cao sinh kế.
• Các bước tiếp theo bao gồm tổ chức đào tạo nghề, mở rộng tín dụng ưu đãi, phát triển hợp tác xã và đầu tư cơ sở hạ tầng trong giai đoạn 2019-2022 nhằm góp phần xây dựng nông thôn mới và phát triển bền vững tại thị xã Phổ Yên.

Hành động ngay hôm nay để hỗ trợ các hộ gia đình thích nghi và phát triển sinh kế bền vững là cần thiết cho sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương.