I. Khám phá tiềm năng dịch vụ phi hàng không Sân bay Đồng Hới
Sân bay hiện đại không chỉ là điểm trung chuyển. Chúng đã trở thành những tổ hợp kinh tế - dịch vụ phức hợp. Trong đó, các dịch vụ phi hàng không đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra nguồn doanh thu bền vững và nâng cao trải nghiệm của hành khách. Luận văn thạc sĩ quản trị kinh doanh về "Giải pháp phát triển các dịch vụ phi hàng không tại sân bay Đồng Hới" đã phân tích sâu sắc thực trạng và tiềm năng của lĩnh vực này. Tại Việt Nam, doanh thu từ các hoạt động này vẫn còn khiêm tốn. Báo cáo của Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) cho thấy tỷ trọng này chỉ chiếm 19%, thua xa mức 35-60% tại các sân bay lớn trong khu vực. Điều này cho thấy một dư địa phát triển khổng lồ. Cảng hàng không Đồng Hới, với vị thế là cửa ngõ của tỉnh Quảng Bình, một trung tâm du lịch đang lên, sở hữu những lợi thế đặc biệt để khai thác nguồn lợi này. Sự tăng trưởng hành khách ấn tượng, đạt hơn 600.000 lượt vào năm 2018, là nền tảng vững chắc cho việc đa dạng hóa và phát triển các dịch vụ phi hàng không tại sân bay Đồng Hới.
1.1. Vai trò của doanh thu phi hàng không trong mô hình kinh doanh sân bay
Trong mô hình kinh doanh sân bay hiện đại, doanh thu phi hàng không không còn là nguồn thu phụ. Nó trở thành trụ cột tài chính, giúp các cảng hàng không giảm sự phụ thuộc vào các loại phí cất hạ cánh vốn chịu nhiều biến động. Nguồn thu này đến từ một loạt các hoạt động thương mại, giúp tối ưu hóa nguồn thu sân bay và tạo ra lợi nhuận ổn định. Theo các nghiên cứu quốc tế được trích dẫn trong luận văn, các sân bay hàng đầu thế giới có thể tạo ra hơn 60% tổng doanh thu từ các hoạt động ngoài hàng không. Nguồn thu nhập đa dạng này cho phép tái đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng, công nghệ và dịch vụ, từ đó tạo ra một vòng lặp tăng trưởng tích cực. Việc phát triển mảng dịch vụ này là một chiến lược quan trọng để đảm bảo sức cạnh tranh và sự phát triển bền vững cho bất kỳ cảng hàng không nào.
1.2. Phân loại các dịch vụ phi hàng không phổ biến hiện nay
Dịch vụ phi hàng không rất đa dạng, bao gồm tất cả hoạt động thương mại không liên quan trực tiếp đến vận hành bay. Luận văn đã hệ thống hóa các loại hình dịch vụ chính. Phổ biến nhất là bán lẻ sân bay (airport retail), bao gồm các cửa hàng miễn thuế, đồ lưu niệm, thời trang và hàng tiêu dùng. Tiếp theo là dịch vụ ăn uống (F&B) tại sân bay, từ các quán cà phê, cửa hàng tiện lợi đến nhà hàng cao cấp. Một mảng quan trọng khác là cho thuê mặt bằng sân bay cho các hãng hàng không, đại lý và các đơn vị kinh doanh khác. Ngoài ra, các dịch vụ như quảng cáo tại sân bay, đỗ xe, phòng chờ thương gia, dịch vụ ngân hàng, và đổi tiền cũng đóng góp một phần doanh thu đáng kể. Việc phân loại và hiểu rõ từng loại hình dịch vụ là bước đầu tiên để xây dựng một chiến lược phát triển dịch vụ hiệu quả.
1.3. Tiềm năng phát triển sân bay Đồng Hới gắn liền du lịch Quảng Bình
Tiềm năng phát triển sân bay Đồng Hới gắn kết chặt chẽ với sự phát triển của ngành du lịch Quảng Bình. Là cửa ngõ hàng không duy nhất của tỉnh, sân bay đón một lượng lớn khách du lịch trong và ngoài nước đến khám phá các di sản thiên nhiên thế giới. Luận văn chỉ ra rằng, hành khách du lịch thường có xu hướng chi tiêu nhiều hơn cho các dịch vụ mua sắm và ăn uống. Họ cũng có thời gian chờ đợi dài hơn, tạo cơ hội cho việc khai thác các dịch vụ giải trí và thư giãn. Sự tăng trưởng liên tục của lượng khách qua cảng là minh chứng rõ ràng nhất cho tiềm năng chưa được khai thác hết. Do đó, việc đầu tư và phát triển các dịch vụ phi hàng không tại sân bay Đồng Hới không chỉ mang lại lợi ích cho cảng mà còn góp phần nâng cao hình ảnh du lịch của toàn tỉnh, tạo ra một hệ sinh thái kinh tế-dịch vụ đồng bộ.
II. Rào cản phát triển các dịch vụ phi hàng không tại Đồng Hới
Mặc dù sở hữu tiềm năng lớn, việc phát triển các dịch vụ phi hàng không tại sân bay Đồng Hới vẫn đối mặt với nhiều rào cản đáng kể. Luận văn của tác giả Nguyễn Quang Trường đã tiến hành phân tích sâu rộng thực trạng giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những hạn chế cố hữu cả bên trong lẫn bên ngoài. Các số liệu cho thấy sự phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, và doanh thu phi hàng không vẫn chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong tổng cơ cấu doanh thu của cảng. Nguyên nhân chính đến từ việc các dịch vụ còn nghèo nàn, thiếu đa dạng và chưa thực sự hấp dẫn hành khách. Thêm vào đó, cơ sở hạ tầng hiện tại chưa được quy hoạch tối ưu cho các hoạt động thương mại. Các yếu tố như cơ chế quản lý, chất lượng nguồn nhân lực và sự cạnh tranh từ các loại hình vận tải khác cũng tạo ra những thách thức không nhỏ. Việc nhận diện rõ ràng các rào cản này là điều kiện tiên quyết để xây dựng các giải pháp đột phá và khả thi, giúp khai thông "mạch máu" kinh tế quan trọng này.
2.1. Đánh giá tỷ trọng doanh thu phi hàng không còn thấp
Phân tích kết quả hoạt động kinh doanh của Cảng hàng không Đồng Hới giai đoạn 2016-2018 cho thấy một thực tế đáng lo ngại. Mặc dù sản lượng hành khách tăng trưởng tốt, tỷ trọng doanh thu phi hàng không vẫn ở mức rất thấp và tăng trưởng chậm. Luận văn chỉ ra rằng, mô hình kinh doanh tại cảng hàng không còn mang tính manh mún, chủ yếu dựa vào vị trí độc quyền thay vì cạnh tranh bằng chất lượng và sự đa dạng. Sự thiếu vắng các thương hiệu lớn, các sản phẩm đặc trưng và chiến lược giá cả hợp lý khiến hành khách không có nhiều động lực chi tiêu. Tình trạng này dẫn đến việc lãng phí một nguồn thu tiềm năng, ảnh hưởng đến khả năng tái đầu tư và nâng cao chất lượng dịch vụ sân bay nói chung.
2.2. Hạn chế về cơ sở hạ tầng và danh mục dịch vụ thương mại
Cơ sở hạ tầng là một trong những yếu tố nền tảng quyết định sự thành công của dịch vụ phi hàng không. Tại Sân bay Đồng Hới, nhà ga hành khách hiện tại được thiết kế chủ yếu cho mục đích vận hành bay, không có nhiều không gian dành cho thương mại. Diện tích cho thuê nhỏ, vị trí các quầy hàng chưa được bố trí hợp lý để tối ưu hóa luồng di chuyển của hành khách. Danh mục dịch vụ thương mại mặt đất còn rất hạn chế, chủ yếu là vài quầy hàng lưu niệm nhỏ và dịch vụ ăn uống cơ bản. Sự thiếu đa dạng này không đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của hành khách, đặc biệt là khách quốc tế, làm giảm đáng kể cơ hội gia tăng doanh thu và cải thiện trải nghiệm hành khách.
2.3. Các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến quản lý cảng hàng không
Hoạt động kinh doanh tại cảng hàng không còn chịu tác động từ nhiều yếu tố bên ngoài. Về mặt chính sách, dù đã có hành lang pháp lý như Nghị định 102/2015/NĐ-CP, việc triển khai và tạo cơ chế thông thoáng cho các doanh nghiệp tham gia vẫn còn hạn chế. Yếu tố mùa vụ của ngành du lịch Quảng Bình cũng tạo ra sự biến động lớn về lượng khách, gây khó khăn cho việc duy trì hoạt động kinh doanh ổn định quanh năm. Ngoài ra, sự phát triển của các phương thức vận tải khác như đường sắt, đường bộ chất lượng cao cũng tạo ra áp lực cạnh tranh. Công tác quản lý cảng hàng không cần phải linh hoạt và có tầm nhìn chiến lược để thích ứng và vượt qua những thách thức khách quan này.
III. Giải pháp nâng cấp trải nghiệm hành khách tại Sân bay Đồng Hới
Để giải quyết các rào cản hiện hữu, hướng đi cốt lõi là tập trung vào việc nâng cao chất lượng dịch vụ sân bay và cải thiện toàn diện trải nghiệm hành khách. Một hành khách hài lòng không chỉ quay trở lại mà còn có xu hướng chi tiêu nhiều hơn. Luận văn đã đề xuất một nhóm giải pháp chiến lược, lấy hành khách làm trung tâm. Các giải pháp này không chỉ dừng lại ở việc nâng cấp cơ sở vật chất mà còn chú trọng đến yếu tố con người và sự đa dạng của dịch vụ. Việc triển khai đồng bộ các giải pháp này sẽ tạo ra một môi trường sân bay thân thiện, tiện nghi và hấp dẫn, biến thời gian chờ đợi của hành khách thành cơ hội mua sắm và thư giãn. Đây là chìa khóa để thúc đẩy sự hài lòng của hành khách và tối ưu hóa doanh thu phi hàng không, góp phần vào sự thành công của chiến lược phát triển các dịch vụ phi hàng không tại sân bay Đồng Hới.
3.1. Nâng cao chất lượng dịch vụ thông qua đào tạo nguồn nhân lực
Con người là yếu tố quyết định chất lượng dịch vụ. Luận văn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chuyên nghiệp. Toàn bộ nhân viên, từ an ninh, phục vụ mặt đất đến nhân viên bán hàng, cần được trang bị kỹ năng giao tiếp, xử lý tình huống và ngoại ngữ. Việc triển khai các chương trình đào tạo định kỳ, xây dựng văn hóa dịch vụ khách hàng, như phong trào "4 xin, 4 luôn" được đề cập trong tài liệu, là cực kỳ cần thiết. Một đội ngũ nhân viên thân thiện, nhiệt tình và chuyên nghiệp sẽ là "đại sứ thương hiệu" cho Cảng hàng không Đồng Hới, trực tiếp góp phần vào việc nâng cao chất lượng dịch vụ sân bay và tạo ấn tượng tốt đẹp trong lòng du khách.
3.2. Cải thiện dịch vụ ăn uống F B và bán lẻ sân bay airport retail
Danh mục sản phẩm và dịch vụ cần được mở rộng và nâng cấp. Đối với dịch vụ ăn uống (F&B) tại sân bay, cần đa dạng hóa lựa chọn từ các chuỗi thương hiệu nổi tiếng đến các nhà hàng phục vụ đặc sản địa phương Quảng Bình, đáp ứng khẩu vị của nhiều đối tượng khách hàng. Tương tự, khu vực bán lẻ sân bay (airport retail) cần được quy hoạch lại một cách khoa học. Thay vì các quầy hàng nhỏ lẻ, cần thu hút các thương hiệu lớn trong lĩnh vực thời trang, mỹ phẩm, hàng lưu niệm cao cấp. Việc cung cấp các sản phẩm chất lượng, giá cả cạnh tranh và mang đậm bản sắc địa phương sẽ kích thích nhu cầu mua sắm và gia tăng đáng kể doanh thu.
3.3. Tăng cường sự hài lòng của hành khách qua các dịch vụ phụ trợ
Sự hài lòng của hành khách đến từ những chi tiết nhỏ nhất. Việc đầu tư vào các dịch vụ phụ trợ hàng không sẽ tạo ra sự khác biệt lớn. Các tiện ích như Wi-Fi tốc độ cao miễn phí, trạm sạc thiết bị điện tử, khu vui chơi cho trẻ em, phòng nghỉ cho mẹ và bé, và các dịch vụ spa, thư giãn nhanh là những gì hành khách hiện đại mong đợi. Mở rộng phòng chờ thương gia với dịch vụ cao cấp cũng là một hướng đi tiềm năng. Những dịch vụ này không chỉ cải thiện trải nghiệm hành khách mà còn có thể tạo ra nguồn thu trực tiếp hoặc gián tiếp, giữ chân hành khách ở lại sân bay lâu hơn và khuyến khích họ chi tiêu.
IV. Phương pháp mở rộng kinh doanh tại Cảng hàng không Đồng Hới
Bên cạnh việc nâng cao trải nghiệm khách hàng, các giải pháp về mặt quản trị và chiến lược kinh doanh cũng cần được thực thi một cách quyết liệt. Luận văn đã đề xuất các phương pháp cụ thể nhằm mở rộng quy mô và hiệu quả của hoạt động kinh doanh tại cảng hàng không. Trọng tâm là việc chuyển đổi tư duy từ quản lý hành chính sang tư duy kinh doanh dịch vụ, chủ động tìm kiếm và tạo ra cơ hội. Điều này bao gồm việc tái cấu trúc cách thức quản lý mặt bằng, xây dựng các gói quảng cáo hấp dẫn và không ngừng tìm kiếm các loại hình dịch vụ thương mại mặt đất mới để triển khai. Một chiến lược kinh doanh bài bản sẽ giúp Cảng hàng không Đồng Hới khai thác tối đa lợi thế của mình, tạo ra một hệ sinh thái thương mại sôi động và hiệu quả. Đây là bước đi cần thiết trong lộ trình phát triển các dịch vụ phi hàng không tại sân bay Đồng Hới.
4.1. Tối ưu hóa việc cho thuê mặt bằng sân bay và nhượng quyền kinh doanh
Hiệu quả sử dụng mặt bằng là yếu tố sống còn. Cần có một quy hoạch tổng thể cho các khu vực thương mại trong nhà ga. Thay vì tự kinh doanh, mô hình nhượng quyền cho các đơn vị chuyên nghiệp là một giải pháp hiệu quả được đề xuất. Việc cho thuê mặt bằng sân bay cần được thực hiện thông qua quy trình đấu thầu minh bạch và cạnh tranh để thu hút những thương hiệu uy tín, có kinh nghiệm trong lĩnh vực bán lẻ sân bay. Điều này không chỉ đảm bảo chất lượng dịch vụ đồng đều mà còn mang lại nguồn thu ổn định từ phí nhượng quyền và phí thuê mặt bằng, giảm gánh nặng vận hành cho ban quản lý cảng hàng không.
4.2. Xây dựng chiến lược quảng cáo tại sân bay hiệu quả
Sân bay là một kênh truyền thông đắc địa với lượng khách hàng tiềm năng lớn và đa dạng. Cần xây dựng một chiến lược phát triển dịch vụ quảng cáo chuyên nghiệp. Các hình thức quảng cáo tại sân bay cần được hiện đại hóa, vượt ra ngoài các biển bảng truyền thống. Có thể triển khai màn hình LED kỹ thuật số, quảng cáo tương tác, khu vực trưng bày sản phẩm (activation booth), hay quảng cáo trên các phương tiện nội bộ như xe đẩy hành lý. Việc xây dựng các gói quảng cáo linh hoạt và nhắm đến đúng đối tượng sẽ thu hút nhiều doanh nghiệp lớn, từ đó tạo ra một nguồn doanh thu quan trọng và bền vững.
4.3. Nghiên cứu và triển khai các dịch vụ thương mại mặt đất mới
Để tạo sự khác biệt và gia tăng giá trị, Cảng hàng không Đồng Hới cần liên tục nghiên cứu và áp dụng các mô hình dịch vụ mới. Dựa trên kinh nghiệm quốc tế, các dịch vụ tiềm năng bao gồm dịch vụ cho thuê xe tự lái, dịch vụ đưa đón cao cấp, khách sạn trong sân bay (airport hotel), trung tâm hội nghị, và các dịch vụ y tế, chăm sóc sức khỏe. Việc phát triển các dịch vụ thương mại mặt đất này không chỉ phục vụ hành khách mà còn có thể hướng đến cộng đồng dân cư xung quanh, biến sân bay thành một trung tâm dịch vụ của khu vực. Điều này đòi hỏi một tầm nhìn dài hạn và sự đầu tư tương xứng vào cơ sở hạ tầng.
V. Bài học kinh nghiệm phát triển dịch vụ phi hàng không thành công
Việc phát triển các dịch vụ phi hàng không tại sân bay Đồng Hới không cần phải bắt đầu từ con số không. Luận văn đã chỉ ra tầm quan trọng của việc học hỏi kinh nghiệm từ các mô hình thành công trên thế giới và tại Việt Nam. Các sân bay quốc tế hàng đầu như Changi (Singapore), Incheon (Hàn Quốc) hay các sân bay lớn trong nước như Tân Sơn Nhất, Nội Bài đều cung cấp những bài học quý giá về quy hoạch, quản lý và marketing. Việc áp dụng một cách chọn lọc các kinh nghiệm này, điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện đặc thù của Đồng Hới, sẽ giúp rút ngắn thời gian, giảm thiểu rủi ro và tăng khả năng thành công. Xây dựng một mô hình kinh doanh sân bay hiệu quả dựa trên những thực tiễn đã được kiểm chứng là hướng đi thông minh và bền vững, hứa hẹn mang lại những kết quả đột phá cho Cảng hàng không Đồng Hới.
5.1. Kinh nghiệm từ các cảng hàng không quốc tế hàng đầu
Các cảng hàng không quốc tế thành công đều xem mình là một "thành phố sân bay" (Airport City), một điểm đến du lịch và mua sắm. Bài học rút ra là tầm quan trọng của việc quy hoạch không gian thương mại một cách khoa học và hấp dẫn. Họ tạo ra những trải nghiệm hành khách độc đáo như vườn bướm, rạp chiếu phim, thác nước trong nhà ga. Họ cũng áp dụng công nghệ để phân tích hành vi khách hàng và cá nhân hóa dịch vụ. Hơn nữa, sự hợp tác chặt chẽ giữa ban quản lý sân bay và các đối tác bán lẻ, F&B thông qua mô hình nhượng quyền linh hoạt là chìa khóa để duy trì chất lượng dịch vụ đỉnh cao và tối ưu hóa nguồn thu sân bay.
5.2. Đề xuất mô hình nhượng quyền kinh doanh tại Cảng hàng không Đồng Hới
Dựa trên kinh nghiệm quốc tế và thực trạng Việt Nam, luận văn mạnh dạn đề xuất áp dụng rộng rãi mô hình nhượng quyền (concession) tại Cảng hàng không Đồng Hới. Mô hình này cho phép cảng tập trung vào năng lực cốt lõi là quản lý cảng hàng không và đảm bảo an toàn bay. Trong khi đó, các hoạt động thương mại sẽ được giao cho các đơn vị chuyên nghiệp, có kinh nghiệm và tiềm lực tài chính. Cảng hàng không sẽ thu lợi từ phí thuê mặt bằng và phần trăm doanh thu. Mô hình này tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh giữa các đơn vị, từ đó thúc đẩy nâng cao chất lượng dịch vụ sân bay và mang lại nhiều lựa chọn hơn cho hành khách.
5.3. Kết quả dự kiến khi áp dụng giải pháp phát triển dịch vụ
Việc triển khai thành công các giải pháp được đề xuất sẽ mang lại những kết quả tích cực trên nhiều phương diện. Trước hết, doanh thu phi hàng không được kỳ vọng sẽ tăng trưởng mạnh mẽ, cải thiện đáng kể cơ cấu tài chính của sân bay. Thứ hai, sự hài lòng của hành khách sẽ được nâng cao rõ rệt, góp phần xây dựng thương hiệu và uy tín cho sân bay cũng như cho điểm đến du lịch Quảng Bình. Cuối cùng, sự phát triển của các dịch vụ sẽ tạo thêm nhiều việc làm, thúc đẩy kinh tế địa phương. Đây là những mục tiêu hoàn toàn khả thi nếu có một chiến lược phát triển dịch vụ rõ ràng và sự quyết tâm thực hiện từ các cấp quản lý.
