I. Những vấn đề lí luận và thực tiễn liên quan đến đề tài
Chương này tập trung vào việc xác định khái niệm diễn ngôn và các mã cơ bản của nó trong việc tiếp cận tác phẩm văn học. Diễn ngôn không chỉ là một công cụ ngôn ngữ mà còn là một phương pháp nghiên cứu có giá trị trong việc phân tích các tác phẩm văn học. Khái niệm này giúp làm rõ cách thức mà các nhân vật trong Truyền kỳ mạn lục thể hiện quan niệm về thân qua lời nói của họ. Đặc biệt, chương này cũng đề cập đến các mã hệ tư tưởng và mã thể loại, từ đó tạo ra một bối cảnh lý thuyết vững chắc cho việc phân tích các nhân vật nữ trong tác phẩm. Những mã này không chỉ phản ánh quan niệm văn hóa mà còn thể hiện sự tương tác giữa các nhân vật và xã hội mà họ sống. Việc hiểu rõ các mã này sẽ giúp người đọc nhận diện được những thông điệp sâu sắc mà tác giả muốn truyền tải.
1.1. Khái niệm diễn ngôn
Khái niệm diễn ngôn được định nghĩa là một hình thức trao đổi thông tin, phản ánh mối quan hệ giữa ngôn ngữ và thực tế xã hội. Trong văn học, diễn ngôn không chỉ đơn thuần là lời nói mà còn là cách thức mà các nhân vật thể hiện bản thân và quan điểm của họ về thế giới xung quanh. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc phân tích các nhân vật nữ trong Truyền kỳ mạn lục, nơi mà mỗi phát ngôn đều mang một ý nghĩa sâu sắc về thân và vị trí của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Các nhân vật không chỉ nói lên nhu cầu cá nhân mà còn phản ánh những quan niệm xã hội về tình yêu, hạnh phúc và số phận. Sự đa dạng trong cách thể hiện diễn ngôn của các nhân vật cho thấy sự phong phú trong tư tưởng và cảm xúc của họ.
1.2. Đôi nét về quan niệm thân
Quan niệm về thân trong văn học trung đại Việt Nam thường bị chi phối bởi các giá trị đạo đức Nho giáo. Tuy nhiên, trong Truyền kỳ mạn lục, thân được thể hiện một cách đa dạng và phong phú hơn. Các nhân vật nữ không chỉ chấp nhận vai trò truyền thống mà còn thể hiện khát vọng cá nhân mạnh mẽ. Họ dám nói lên nhu cầu về tình yêu, hạnh phúc và cả những khát vọng bản năng. Điều này cho thấy một sự chuyển mình trong tư tưởng văn học, nơi mà thân không chỉ là một khái niệm vật chất mà còn là biểu tượng cho quyền sống và quyền yêu của người phụ nữ. Những phát ngôn của các nhân vật nữ trong tác phẩm không chỉ phản ánh quan niệm cá nhân mà còn là tiếng nói của một thế hệ đang tìm kiếm sự tự do và công bằng trong xã hội.
II. Quan niệm về thân qua phát ngôn của các nhân vật phụ nữ truyền thống
Chương này phân tích quan niệm về thân qua phát ngôn của các nhân vật nữ truyền thống trong Truyền kỳ mạn lục. Các nhân vật này thường thể hiện quan điểm về tình yêu và hạnh phúc gia đình theo cách thức Nho giáo, nhấn mạnh vào sự thủy chung và trách nhiệm. Những phát ngôn của họ không chỉ phản ánh nhu cầu cá nhân mà còn là sự tuân thủ các giá trị xã hội. Chẳng hạn, nhân vật Vũ Thị Thiết trong 'Chuyện người con gái Nam Xương' thể hiện sự hy sinh và lòng trung thành, điều này không chỉ là một biểu hiện của tình yêu mà còn là một cách khẳng định giá trị của thân trong mối quan hệ gia đình. Sự thể hiện này cho thấy rằng, mặc dù bị ràng buộc bởi các quy tắc xã hội, các nhân vật vẫn tìm cách khẳng định bản thân qua những phát ngôn của mình.
2.1. Quan niệm về thân qua phát ngôn về nhu cầu vật chất
Trong Truyền kỳ mạn lục, nhu cầu vật chất cũng được thể hiện qua phát ngôn của các nhân vật nữ. Họ không chỉ tìm kiếm tình yêu mà còn mong muốn có được một cuộc sống đầy đủ và hạnh phúc. Điều này thể hiện rõ qua nhân vật Nhị Khanh, người không chỉ yêu mà còn khao khát một cuộc sống ổn định và sung túc. Những phát ngôn của cô không chỉ đơn thuần là mong muốn cá nhân mà còn phản ánh một thực tế xã hội, nơi mà thân và vật chất có mối liên hệ chặt chẽ. Sự kết hợp giữa tình yêu và nhu cầu vật chất trong các phát ngôn của nhân vật cho thấy một cái nhìn sâu sắc về cuộc sống của người phụ nữ trong xã hội phong kiến, nơi mà họ phải đấu tranh để khẳng định giá trị của mình.
2.2. Quan niệm về thân qua phát ngôn về tình yêu chung thủy
Tình yêu chung thủy là một trong những giá trị cốt lõi trong quan niệm về thân của các nhân vật nữ trong Truyền kỳ mạn lục. Họ thường thể hiện sự trung thành và hy sinh vì tình yêu, điều này không chỉ là một phẩm chất cá nhân mà còn là một yêu cầu xã hội. Nhân vật Lệ Nương trong 'Chuyện Lệ Nương' thể hiện rõ điều này khi cô chấp nhận hy sinh bản thân vì tình yêu. Những phát ngôn của cô không chỉ thể hiện tình yêu mà còn là một cách khẳng định giá trị của thân trong mối quan hệ gia đình. Điều này cho thấy rằng, mặc dù bị ràng buộc bởi các quy tắc xã hội, các nhân vật vẫn tìm cách khẳng định bản thân qua những phát ngôn của mình.
III. Quan niệm về thân qua phát ngôn của các nhân vật phụ nữ phi truyền thống
Chương này tập trung vào việc phân tích quan niệm về thân qua phát ngôn của các nhân vật nữ phi truyền thống trong Truyền kỳ mạn lục. Những nhân vật này thường thể hiện quan điểm về tình yêu và hạnh phúc theo cách thức tự do hơn, không bị ràng buộc bởi các giá trị Nho giáo. Họ dám nói lên nhu cầu cá nhân và khát vọng tự do trong tình yêu. Nhân vật Giáng Hương trong 'Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên' là một ví dụ điển hình cho sự phá cách này. Cô không chỉ tìm kiếm tình yêu mà còn khao khát một cuộc sống tự do và hạnh phúc. Những phát ngôn của cô thể hiện một cái nhìn mới mẻ về thân, nơi mà tình yêu không chỉ là trách nhiệm mà còn là quyền lợi cá nhân.
3.1. Quan niệm về thân qua phát ngôn về nhu cầu vật chất
Trong bối cảnh của Truyền kỳ mạn lục, nhu cầu vật chất cũng được thể hiện qua phát ngôn của các nhân vật nữ phi truyền thống. Họ không chỉ tìm kiếm tình yêu mà còn mong muốn có được một cuộc sống đầy đủ và sung túc. Điều này thể hiện rõ qua nhân vật Nhị Khanh, người không chỉ yêu mà còn khao khát một cuộc sống ổn định và sung túc. Những phát ngôn của cô không chỉ đơn thuần là mong muốn cá nhân mà còn phản ánh một thực tế xã hội, nơi mà thân và vật chất có mối liên hệ chặt chẽ. Sự kết hợp giữa tình yêu và nhu cầu vật chất trong các phát ngôn của nhân vật cho thấy một cái nhìn sâu sắc về cuộc sống của người phụ nữ trong xã hội phong kiến, nơi mà họ phải đấu tranh để khẳng định giá trị của mình.
3.2. Quan niệm về thân qua phát ngôn về tình yêu tự do
Tình yêu tự do là một trong những giá trị cốt lõi trong quan niệm về thân của các nhân vật nữ phi truyền thống trong Truyền kỳ mạn lục. Họ thường thể hiện sự khao khát tự do trong tình yêu, điều này không chỉ là một phẩm chất cá nhân mà còn là một yêu cầu xã hội. Nhân vật Giáng Hương trong 'Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên' thể hiện rõ điều này khi cô chấp nhận hy sinh bản thân vì tình yêu. Những phát ngôn của cô không chỉ thể hiện tình yêu mà còn là một cách khẳng định giá trị của thân trong mối quan hệ gia đình. Điều này cho thấy rằng, mặc dù bị ràng buộc bởi các quy tắc xã hội, các nhân vật vẫn tìm cách khẳng định bản thân qua những phát ngôn của mình.
