Nghiên Cứu Hồi Ký Tự Truyện Hiện Đại Việt Nam Từ Góc Nhìn Diễn Ngôn Thể Loại

• Tác giả: Nguyễn Thị Quỳnh Như
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thành Thi
• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Ngôn Ngữ Và Văn Hóa Việt Nam
• Đề tài: Nghiên Cứu Hồi Ký Tự Truyện Hiện Đại Việt Nam Từ Góc Nhìn Diễn Ngôn Thể Loại
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 0.2. Mục đích nghiên cứu
• 0.3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
• 0.4. Phương pháp nghiên cứu
• 0.5. Đóng góp mới của luận án
• 0.6. Cấu trúc của luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tình hình nghiên cứu diễn ngôn ở Việt Nam
• 1.1.1. Nghiên cứu lý thuyết diễn ngôn
• 1.2. Nghiên cứu việc vận dụng diễn ngôn vào văn học Việt Nam
• 1.3. Tình hình nghiên cứu hồi ký, tự truyện hiện đại Việt Nam
• 1.4. Nghiên cứu mang tính tổng quan
• 1.5. Nghiên cứu về tác giả, tác phẩm hồi ký, tự truyện tiêu biểu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU HỒI KÝ, TỰ TRUYỆN TỪ GÓC NHÌN DIỄN NGÔN THỂ LOẠI
• 2.1. Một số vấn đề thể loại
• 2.2. Quan điểm nghiên cứu loại hình và các phương pháp truyền thống trong việc phân loại tác phẩm văn học
• 2.3. Quan điểm nghiên cứu văn học và thể loại văn học từ góc nhìn diễn ngôn
• 2.4. Cơ sở thực tiễn
• 2.4.1. Khái quát hồi ký, tự truyện Việt Nam giai đoạn 1900 - 1945
• 2.4.2. Khái quát hồi ký, tự truyện Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975
• 2.4.3. Khái quát hồi ký, tự truyện Việt Nam giai đoạn sau 1975
• 2.5. Quan điểm nghiên cứu hồi ký, tự truyện từ góc nhìn diễn ngôn
• 2.6. Nhận thức về “sự thật”, “chân lý” trong hồi ký, tự truyện
• 2.7. Lằn ranh “phi hư cấu” - “hư cấu” trong hồi ký, tự truyện
• 2.8. Định hướng xác lập mô hình nghiên cứu của luận án
• 3. CHƯƠNG 3: HỒI KÝ, TỰ TRUYỆN HIỆN ĐẠI VIỆT NAM NHÌN TỪ MÃ TƯ TƯỞNG CỦA THỂ LOẠI
• 3.1. Cái tôi tác giả - người kể chuyện: cái tôi chứng nhân về “sự thật” của quá khứ
• 3.2. Cái tôi hồi tưởng về tuổi thơ và các mối quan hệ gia đình
• 3.3. Cái tôi tự thú, đánh giá về chính mình
• 3.4. Cái tôi tài năng, tâm huyết với nghề
• 3.5. Bức tranh thời đại và bức chân dung về con người qua dòng hồi tưởng
• 3.6. Bức tranh đời sống xã hội trong quá khứ qua những biến thiên lịch sử
• 3.7. Những bức vẽ chân dung bằng hữu qua hồi tưởng
• 3.8. Một số biểu hiện khác biệt về mã tư tưởng - “sự thật” giữa hồi ký và tự truyện
• 3.9. “Sự thật” trong thể hồi ký - sự thật “ngoại quan”
• 3.10. “Sự thật” trong thể tự truyện - sự thật “nội quan”
• 4. CHƯƠNG 4: HỒI KÝ, TỰ TRUYỆN HIỆN ĐẠI VIỆT NAM NHÌN TỪ MÃ NGHỆ THUẬT CỦA THỂ LOẠI
• 4.1. Điểm nhìn trần thuật đa dạng trong cấu trúc diễn ngôn hồi ký, tự truyện
• 4.2. Ưu thế của điểm nhìn chủ quan từ người kể chuyện ngôi thứ nhất
• 4.3. Xu hướng đa dạng hóa góc nhìn của người kể chuyện ngôi thứ nhất
• 4.4. Điểm nhìn chủ quan từ người kể chuyện ngôi thứ ba
• 4.5. Kết cấu linh hoạt trong diễn ngôn hồi ký, tự truyện
• 4.5.1. Kết cấu theo trật tự biên niên
• 4.5.2. Kết cấu phân mảnh
• 4.5.3. Kết cấu đan cài tuyến truyện
• 4.6. Sự phong phú về giọng điệu trong kiến tạo diễn ngôn
• 4.6.1. Giọng trữ tình, hoài niệm
• 4.6.2. Giọng suy tư, triết lý
• 4.6.3. Giọng hài hước, giễu nhại
• 4.7. Xu hướng giao thoa giữa phi hư cấu và hư cấu trong hồi ký, tự truyện
• 4.7.1. Lực hút từ hai phía hồi ký, tự truyện
• 4.7.2. Xu hướng “hư cấu hóa” trong hồi ký
• 4.7.3. Xu hướng “phi hư cấu hóa” trong tự truyện
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về hồi ký và tự truyện

Hồi ký và tự truyện là hai thể loại văn học có giá trị đặc biệt trong bức tranh văn học Việt Nam hiện đại. Chúng không chỉ mang tính hồi cố mà còn thể hiện những trải nghiệm cá nhân sâu sắc của tác giả. Hồi ký thường yêu cầu độ chính xác cao về sự kiện, trong khi tự truyện cho phép tác giả hư cấu để tạo nên hình tượng nhân vật. Sự tương tác giữa hai thể loại này tạo ra những cách nhìn mới về quá khứ, giúp người đọc hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử và văn hóa. Đặc biệt, trong những năm gần đây, sự phát triển mạnh mẽ của hồi ký và tự truyện đã mở ra nhiều hướng nghiên cứu thú vị cho các nhà văn, nhà phê bình và độc giả. Như nhà văn Tô Hoài đã từng nói: "Hồi ký không chỉ là ghi chép mà còn là nghệ thuật kể chuyện". Điều này cho thấy sự phong phú và đa dạng trong diễn ngôn của hai thể loại này.

II. Cơ sở lý luận về diễn ngôn thể loại

Nghiên cứu hồi ký và tự truyện từ góc nhìn diễn ngôn thể loại giúp xác định rõ hơn nội dung, tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm. Các mã thể loại không chỉ quy định các yêu cầu nghệ thuật mà còn mở rộng phạm vi phản ánh của tác giả. Việc áp dụng lý thuyết diễn ngôn vào nghiên cứu văn học Việt Nam hiện đại là một cách tiếp cận mới mẻ và đầy triển vọng. Điều này cho phép người nghiên cứu không chỉ xem xét ngôn từ mà còn các quy tắc tư tưởng, xã hội chi phối quá trình sáng tác. Như vậy, hồi ký và tự truyện không chỉ đơn thuần là những tác phẩm văn học mà còn là những sản phẩm văn hóa phản ánh sâu sắc bối cảnh xã hội và lịch sử. Điều này được thể hiện qua những tác phẩm tiêu biểu như "Nhật ký trong tù" của Hồ Chí Minh, nơi tác giả không chỉ ghi lại những trải nghiệm cá nhân mà còn phản ánh tinh thần yêu nước và khát vọng tự do.

III. Tình hình nghiên cứu diễn ngôn ở Việt Nam

Tình hình nghiên cứu diễn ngôn ở Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ với nhiều công trình nghiên cứu được công bố. Các nhà nghiên cứu đã áp dụng lý thuyết diễn ngôn để phân tích các tác phẩm văn học, từ đó mở ra những hướng đi mới trong nghiên cứu văn học. Nghiên cứu diễn ngôn không chỉ dừng lại ở việc phân tích ngôn từ mà còn đi sâu vào các yếu tố văn hóa, xã hội, lịch sử chi phối quá trình sáng tác. Những công trình như "Diễn ngôn tự sự" của G. Genette đã góp phần làm phong phú thêm lý thuyết diễn ngôn trong văn học. Như vậy, việc áp dụng lý thuyết diễn ngôn vào nghiên cứu hồi ký và tự truyện không chỉ là một xu hướng mà còn là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh văn học hiện đại.

IV. Giá trị và ứng dụng thực tiễn của nghiên cứu

Nghiên cứu hồi ký và tự truyện từ góc nhìn diễn ngôn thể loại không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn mang lại nhiều ứng dụng thực tiễn. Những kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc giảng dạy văn học tại các trường học, giúp sinh viên hiểu sâu hơn về thể loại này. Đồng thời, việc nghiên cứu còn góp phần làm sáng tỏ bản chất của diễn ngôn, từ đó nâng cao chất lượng nghiên cứu và giảng dạy văn học. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay, khi mà văn học đang phải đối mặt với nhiều thách thức từ sự phát triển của công nghệ và văn hóa toàn cầu. Như nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên đã nhận định: "Nghiên cứu văn học không chỉ là việc tìm hiểu quá khứ mà còn là cách để định hình tương lai".