Tổng quan nghiên cứu

Quản lý thu, chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ quan trọng để điều hành kinh tế vĩ mô, đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, công tác quản lý NSNN trong giai đoạn 2015-2017 đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế cần được khắc phục. Theo số liệu thống kê, tổng thu ngân sách huyện Bắc Sơn phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, chiếm tới 97-98% tổng nguồn thu, trong khi thu ngân sách hưởng theo phân cấp chỉ chiếm khoảng 1,8-2,8%. Cơ cấu kinh tế huyện cũng có sự chuyển dịch tích cực, tỷ trọng ngành nông nghiệp giảm từ 48,2% năm 2015 xuống còn 43,5% năm 2017, trong khi thương mại - dịch vụ tăng từ 40,3% lên 43,4%. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu, chi NSNN trên địa bàn huyện Bắc Sơn, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào số liệu thu, chi ngân sách giai đoạn 2015-2017, kết hợp khảo sát thực tế tại các xã, thị trấn trong huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện Bắc Sơn nói riêng và tỉnh Lạng Sơn nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách là tổng số thu và chi của Nhà nước trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo quy định của Luật NSNN năm 2015.
  • Mô hình phân cấp ngân sách: Phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm đảm bảo tính chủ động, hiệu quả trong việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
  • Khái niệm quản lý thu, chi ngân sách: Bao gồm các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, kiểm soát chi và quyết toán ngân sách nhằm đảm bảo thu đúng, chi đúng, tiết kiệm và hiệu quả.
  • Các nguyên tắc quản lý ngân sách: Nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, công khai minh bạch, trách nhiệm, cân đối ngân sách và rõ ràng trung thực.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý NSNN: Bao gồm nhân tố chủ quan như nhận thức, tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ, hệ thống thông tin; và nhân tố khách quan như hệ thống pháp luật, trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập dân cư.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo quyết toán ngân sách huyện Bắc Sơn giai đoạn 2015-2017, báo cáo thu chi của Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế huyện và các đơn vị liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 54 cán bộ quản lý ngân sách tại huyện và các xã, thị trấn.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Kết hợp thu thập hồ sơ, báo cáo tài chính và khảo sát trực tiếp qua phiếu điều tra.
  • Phương pháp xử lý và tổng hợp dữ liệu: Kiểm tra, hiệu chỉnh dữ liệu đảm bảo đầy đủ, chính xác và logic; nhập dữ liệu vào phần mềm Excel để tổng hợp và phân tích.
  • Phương pháp phân tích số liệu: Áp dụng thống kê mô tả (số tuyệt đối, tỷ lệ phần trăm, tốc độ tăng trưởng), so sánh thực tế với dự toán và định mức Nhà nước, phân tích tài chính ngân sách để đánh giá cơ cấu thu chi và hiệu quả quản lý.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích số liệu giai đoạn 2015-2017, khảo sát thực địa năm 2017, tổng hợp và báo cáo kết quả trong năm 2018-2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu ngân sách: Dự toán thu ngân sách huyện Bắc Sơn chủ yếu dựa vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, chiếm 97-98% tổng thu, trong khi thu ngân sách hưởng theo phân cấp chỉ chiếm khoảng 1,8-2,8%. Tốc độ tăng dự toán thu năm 2016 so với 2015 đạt 19,45%, chủ yếu do các chính sách phát sinh trên địa bàn. Tuy nhiên, việc lập dự toán chưa sát với khả năng thu thực tế, dẫn đến chênh lệch lớn giữa dự toán và thực thu.

  2. Cơ cấu kinh tế và ảnh hưởng đến thu ngân sách: Tỷ trọng ngành nông nghiệp giảm từ 48,2% năm 2015 xuống 43,5% năm 2017, trong khi thương mại - dịch vụ tăng từ 40,3% lên 43,4%. Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 23 triệu đồng năm 2015 lên 32 triệu đồng năm 2017, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 26,2% xuống 19,38%. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế góp phần tạo nguồn thu ổn định hơn cho ngân sách địa phương.

  3. Thực trạng quản lý chi ngân sách: Công tác lập dự toán chi được thực hiện theo quy định, đảm bảo phân bổ dự toán đúng thời gian và nội dung. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại tình trạng chi sai chế độ, vượt định mức và chưa tiết kiệm hiệu quả. Việc kiểm soát chi ngân sách chưa chặt chẽ, dẫn đến một số khoản chi không đúng mục đích, đối tượng.

  4. Hệ thống tổ chức quản lý ngân sách: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện quản lý chi ngân sách cấp huyện, Chi cục Thuế quản lý thu ngân sách, Kho bạc Nhà nước quản lý quỹ ngân sách. Tuy nhiên, chưa có cơ quan đầu mối tập hợp toàn bộ thông tin thu chi, gây khó khăn trong việc phối hợp và kiểm soát hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong quản lý thu, chi ngân sách huyện Bắc Sơn bao gồm: việc lập dự toán thu chưa sát với thực tế do thiếu dự báo chính xác về nguồn thu phát sinh; sự phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách cấp trên làm giảm tính chủ động tài chính địa phương; trình độ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế; hệ thống kiểm soát chi chưa đồng bộ và thiếu công nghệ hỗ trợ hiện đại. So sánh với một số địa phương lân cận như huyện Cao Lộc, nơi đã áp dụng cải cách hành chính thuế và hiện đại hóa hệ thống quản lý thu chi, Bắc Sơn còn nhiều tiềm năng để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tăng trưởng thu nhập dân cư là cơ sở quan trọng để mở rộng nguồn thu ngân sách địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách, bảng so sánh dự toán và thực thu, cũng như biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo từng lĩnh vực để minh họa rõ nét hơn các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán thu ngân sách: Áp dụng phương pháp dự báo khoa học, cập nhật các chính sách phát sinh và điều kiện kinh tế xã hội địa phương để lập dự toán sát thực tế hơn. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ lập dự toán. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp Chi cục Thuế.

  2. Tăng cường phân cấp và tự chủ tài chính cho địa phương: Giảm sự phụ thuộc vào nguồn ngân sách cấp trên bằng cách mở rộng các nguồn thu nội địa, khuyến khích phát triển kinh tế địa phương. Thời gian: trung hạn 3-5 năm. Chủ thể: UBND huyện, các cơ quan quản lý tài chính tỉnh và huyện.

  3. Đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính công, kỹ năng lập dự toán, kiểm soát chi và sử dụng công nghệ thông tin. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Sở Tài chính tỉnh phối hợp với UBND huyện.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Đầu tư hệ thống phần mềm quản lý thu chi ngân sách, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan thuế, kho bạc và tài chính để nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính và Kho bạc Nhà nước.

  5. Tăng cường kiểm soát chi ngân sách: Xây dựng quy trình kiểm soát chặt chẽ, kiểm tra định kỳ và xử lý nghiêm các vi phạm chi sai chế độ, vượt định mức. Thời gian: thực hiện ngay và duy trì thường xuyên. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp huyện, xã: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và kiểm soát ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách, cải cách hành chính tài chính phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội vùng miền núi.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, quản lý công: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đề xuất giải pháp phát triển kinh tế, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao dự toán thu ngân sách huyện Bắc Sơn phụ thuộc lớn vào nguồn cấp trên?
    Do nguồn thu nội địa hạn chế, kinh tế địa phương chủ yếu dựa vào nông nghiệp với thu nhập thấp, nên ngân sách huyện chưa đủ khả năng tự cân đối thu chi, phải dựa vào nguồn bổ sung từ tỉnh.

  2. Các nguyên nhân chính dẫn đến chi ngân sách chưa hiệu quả?
    Bao gồm việc lập dự toán chi chưa sát thực tế, kiểm soát chi chưa chặt chẽ, cán bộ quản lý còn hạn chế về trình độ và thiếu ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện?
    Cần nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, phân cấp tài chính hợp lý và kiểm soát chi ngân sách chặt chẽ.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách là gì?
    Công nghệ giúp kết nối dữ liệu giữa các cơ quan, tăng tính minh bạch, giảm sai sót, rút ngắn thời gian xử lý và nâng cao hiệu quả quản lý thu chi ngân sách.

  5. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch ảnh hưởng thế nào đến ngân sách địa phương?
    Sự chuyển dịch từ nông nghiệp sang thương mại - dịch vụ giúp tăng thu nhập bình quân, mở rộng nguồn thu ngân sách, giảm sự phụ thuộc vào nguồn cấp trên và nâng cao tính tự chủ tài chính.

Kết luận

  • Quản lý thu, chi ngân sách huyện Bắc Sơn giai đoạn 2015-2017 đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về lập dự toán, kiểm soát chi và tính tự chủ tài chính.
  • Nguồn thu ngân sách chủ yếu phụ thuộc vào ngân sách cấp trên, trong khi thu nội địa còn hạn chế và chưa khai thác hiệu quả.
  • Cơ cấu kinh tế địa phương có sự chuyển dịch tích cực, tạo tiền đề cho việc mở rộng nguồn thu ngân sách trong tương lai.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm soát chi ngân sách.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp quản lý tài chính công huyện Bắc Sơn hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng huyện Bắc Sơn cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các nhà quản lý, cán bộ tài chính địa phương nghiên cứu sâu hơn và áp dụng các mô hình quản lý hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.