Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt ở bậc tiểu học đóng vai trò then chốt trong phát triển năng lực học sinh. Theo báo cáo của ngành giáo dục huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định, trong 4 năm học gần đây (2016-2020), 5/7 trường tiểu học trên địa bàn đã được công nhận đạt chuẩn quốc gia, phản ánh sự chuyển biến tích cực trong công tác quản lý và dạy học. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực học sinh vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc tổ chức, kiểm tra đánh giá và huy động nguồn lực hỗ trợ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại 7 trường tiểu học huyện Vân Canh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hợp lý, khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020, với đối tượng là cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh, góp phần thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông mới. Các chỉ số như tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia, mức độ nhận thức của giáo viên về đổi mới phương pháp dạy học và kết quả đánh giá năng lực học sinh được sử dụng làm thước đo hiệu quả quản lý và dạy học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học phát triển năng lực học sinh. Trước hết, lý thuyết quản lý giáo dục được tiếp cận từ hai cấp độ: vĩ mô (quản lý hệ thống giáo dục) và vi mô (quản lý hoạt động dạy học trong nhà trường). Theo đó, quản lý hoạt động dạy học là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm điều phối, hỗ trợ giáo viên và học sinh đạt mục tiêu giáo dục.

Thứ hai, lý thuyết dạy học phát triển năng lực học sinh nhấn mạnh việc chuyển đổi từ dạy học truyền thống sang dạy học lấy học sinh làm trung tâm, phát triển các năng lực tự học, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực học sinh (khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các tình huống thực tiễn), phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo định hướng năng lực.

Mô hình nghiên cứu được xây dựng theo cách tiếp cận cấu trúc hệ thống, tập trung vào các thành tố quản lý mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và điều kiện hỗ trợ, đồng thời xem xét các yếu tố chủ quan (nhận thức, trình độ cán bộ quản lý và giáo viên, năng lực học sinh) và khách quan (cơ chế chính sách, văn hóa địa phương) ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, tác giả tổng hợp, phân tích các văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng, Bộ Giáo dục và Đào tạo, các công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và dạy học phát triển năng lực.

Về thực tiễn, khảo sát được tiến hành tại 7 trường tiểu học huyện Vân Canh với cỡ mẫu gồm 15 cán bộ quản lý và 167 giáo viên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu toàn bộ đối với cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường khảo sát. Dữ liệu được thu thập qua phiếu điều tra, phỏng vấn sâu 5 hiệu trưởng và 5 giáo viên có kinh nghiệm, cùng quan sát trực tiếp các hoạt động dạy học và hồ sơ quản lý.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và phân tích tương quan bằng phần mềm Microsoft Excel, nhằm đánh giá thực trạng quản lý và xác định các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 4 năm học từ 2016 đến 2020, đảm bảo tính liên tục và cập nhật của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học phát triển năng lực: Khoảng 78% cán bộ quản lý và 65% giáo viên có nhận thức đúng đắn về mục tiêu và phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, vẫn còn 22% cán bộ quản lý và 35% giáo viên chưa thực sự nắm vững hoặc chưa áp dụng hiệu quả trong thực tế.

  2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt: Qua khảo sát, 85% trường đã xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết theo chương trình mới, nhưng chỉ có khoảng 60% giáo viên thực hiện đầy đủ kế hoạch và đổi mới phương pháp dạy học. Việc kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh được thực hiện thường xuyên nhưng chưa đồng bộ, với 40% giáo viên còn áp dụng hình thức kiểm tra truyền thống.

  3. Ảnh hưởng của điều kiện hỗ trợ: Các trường có cơ sở vật chất và thiết bị dạy học đầy đủ chiếm khoảng 70%, tuy nhiên chỉ 55% giáo viên được đào tạo và bồi dưỡng kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Điều này ảnh hưởng đến việc ứng dụng các phương pháp dạy học tích cực và đa dạng hình thức tổ chức lớp học.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học: Trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý và giáo viên có tương quan tích cực với hiệu quả quản lý (hệ số tương quan khoảng 0.68). Ngoài ra, sự phối hợp của các tổ chức đoàn thể và chính sách đãi ngộ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao động lực đổi mới.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại huyện Vân Canh đã có nhiều chuyển biến tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, sự chưa đồng đều trong nhận thức và thực hiện của giáo viên là nguyên nhân chính dẫn đến hiệu quả chưa cao.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, kết quả này tương đồng với báo cáo của một số địa phương khác, nơi mà việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá còn gặp nhiều khó khăn do hạn chế về năng lực chuyên môn và điều kiện hỗ trợ. Việc sử dụng biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực qua các năm sẽ minh họa rõ nét xu hướng này.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc các yếu tố ảnh hưởng, từ đó làm nền tảng cho việc đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý dạy học và phương pháp dạy học phát triển năng lực, đặc biệt là kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 2 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với Phòng GD&ĐT huyện thực hiện.

  2. Xây dựng và triển khai hệ thống kiểm tra, đánh giá theo định hướng năng lực học sinh đồng bộ, hiệu quả: Phát triển bộ công cụ kiểm tra đa dạng, phù hợp với từng cấp lớp và năng lực học sinh, áp dụng trong toàn huyện trong vòng 1 năm. Hiệu trưởng các trường chịu trách nhiệm chỉ đạo thực hiện.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới hình thức tổ chức dạy học: Trang bị thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ giáo viên sử dụng hiệu quả các phần mềm dạy học trực tuyến và đa phương tiện. Mục tiêu 100% trường có thiết bị tối thiểu trong 3 năm tới, do Phòng GD&ĐT và các trường phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ nhằm huy động nguồn lực, nâng cao ý thức học tập của học sinh và sự hỗ trợ của phụ huynh. Thực hiện các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm sáng tạo định kỳ hàng năm, do Ban giám hiệu và Hội phụ huynh học sinh chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường tiểu học: Nhận diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Tiếng Việt, từ đó áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên tiểu học dạy môn Tiếng Việt: Nắm bắt các phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh, đổi mới kiểm tra đánh giá và tổ chức hoạt động học tập phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục, sư phạm tiểu học: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và tổ chức đào tạo giáo viên: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và giảng dạy theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm điều phối, hỗ trợ giáo viên và học sinh thực hiện mục tiêu phát triển năng lực toàn diện qua môn Tiếng Việt, bao gồm các năng lực tự học, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như nhận thức, trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý và giáo viên, năng lực học sinh; yếu tố khách quan như cơ chế chính sách, điều kiện cơ sở vật chất, văn hóa địa phương và sự phối hợp của các tổ chức xã hội.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp với định hướng phát triển năng lực học sinh?
    Phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, sử dụng các kỹ thuật như thảo luận nhóm, đóng vai, nghiên cứu tình huống, kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin để phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực?
    Kiểm tra đánh giá cần đa dạng hình thức, kết hợp định tính và định lượng, tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh, không chỉ đánh giá kiến thức nhớ lại.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt?
    Bao gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá đồng bộ, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường phối hợp giữa nhà trường và các tổ chức xã hội nhằm huy động nguồn lực hỗ trợ.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại huyện Vân Canh đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về nhận thức và thực hiện đổi mới phương pháp dạy học.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả quản lý, trong đó năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý và giáo viên là then chốt.
  • Nghiên cứu đã đề xuất hệ thống các biện pháp quản lý hợp lý, khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất đồng bộ, đánh giá hiệu quả qua các năm học tiếp theo để điều chỉnh kịp thời.
  • Kêu gọi các cấp quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên tích cực áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học theo chương trình giáo dục phổ thông mới.