Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, công tác quản lý giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với 21 trường trung học cơ sở (THCS), đang đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý công tác chủ nhiệm lớp (CNL). Theo báo cáo khảo sát tại 9/21 trường THCS trên địa bàn, đội ngũ giáo viên chủ nhiệm lớp (GVCNL) chiếm vị trí trung tâm trong việc giáo dục học sinh (HS), tuy nhiên, công tác quản lý và thực hiện nhiệm vụ này còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý công tác CNL tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Quy Nhơn trong giai đoạn năm học 2018-2019 đến 2019-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện HS. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng (HT) và giáo viên chủ nhiệm nâng cao năng lực quản lý, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển nhân cách, trí tuệ, thể chất và kỹ năng sống cho học sinh, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và công tác chủ nhiệm lớp trong trường THCS. Trước hết, lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có hệ thống, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên tập thể giáo viên, học sinh nhằm đạt mục tiêu giáo dục toàn diện. Lý thuyết quản lý nhà trường nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng trong việc điều hành, phối hợp các lực lượng giáo dục để nâng cao chất lượng đào tạo. Công tác chủ nhiệm lớp được xem là hoạt động quản lý, giáo dục học sinh trong lớp học do giáo viên chủ nhiệm thực hiện, bao gồm các chức năng quản lý, giáo dục và đại diện. Các khái niệm chính gồm: quản lý công tác chủ nhiệm lớp, vai trò và nhiệm vụ của GVCNL, năng lực và phẩm chất của giáo viên chủ nhiệm, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý công tác chủ nhiệm lớp. Lý thuyết này được bổ sung bởi các quy định pháp luật như Điều lệ trường THCS, Thông tư số 12/2011/TT-BGDĐT và Luật Giáo dục 2019, làm cơ sở pháp lý cho việc tổ chức và quản lý công tác chủ nhiệm lớp.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tác giả thu thập và phân tích các tài liệu, văn bản pháp luật, công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý công tác chủ nhiệm lớp. Về thực tiễn, khảo sát được tiến hành tại 9 trường THCS trên địa bàn thành phố Quy Nhơn với tổng số 20 cán bộ quản lý (CBQL), 155 giáo viên chủ nhiệm và 230 học sinh tham gia. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi được sử dụng để thu thập dữ liệu về thực trạng công tác chủ nhiệm lớp và quản lý công tác này. Phương pháp quan sát được áp dụng để đánh giá trực tiếp hoạt động của GVCNL và công tác quản lý của HT. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng các phương pháp thống kê toán học, sử dụng phần mềm Microsoft Excel để tính toán tỷ lệ phần trăm, giá trị trung bình và phân loại mức độ thực hiện theo thang điểm từ 1 đến 5. Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm học 2018-2019 và 2019-2020, nhằm phản ánh chính xác thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm lớp: Đội ngũ GVCNL tại 9 trường khảo sát gồm 155 giáo viên, trong đó phần lớn có trình độ chuyên môn tốt và kinh nghiệm giảng dạy. Tuy nhiên, khoảng 35% giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về vai trò và tầm quan trọng của công tác chủ nhiệm lớp, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục toàn diện.
Mức độ thực hiện công tác chủ nhiệm lớp: Kết quả khảo sát cho thấy 60% GVCNL thực hiện các nhiệm vụ chủ nhiệm lớp ở mức độ khá đến tốt, trong khi 40% còn lại thực hiện ở mức trung bình hoặc yếu. Các hoạt động như lập kế hoạch giáo dục, phối hợp với gia đình và các lực lượng giáo dục khác được thực hiện chưa đồng đều, với điểm trung bình lần lượt là 3,1 và 2,8 trên thang điểm 4.
Quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng: Hiệu trưởng các trường đã xây dựng kế hoạch quản lý công tác chủ nhiệm lớp và tổ chức bồi dưỡng đội ngũ GVCNL, nhưng việc kiểm tra, đánh giá và xử lý sau kiểm tra còn hạn chế. Chỉ khoảng 55% HT thường xuyên kiểm tra và đánh giá công tác chủ nhiệm lớp, dẫn đến việc phát hiện và khắc phục các tồn tại chưa kịp thời.
Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý công tác chủ nhiệm lớp: Yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế xã hội địa phương, cơ sở vật chất và hệ thống văn bản pháp luật được đánh giá là thuận lợi với điểm trung bình 3,5. Tuy nhiên, yếu tố chủ quan như năng lực, phẩm chất của GVCNL và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng quản lý công tác chủ nhiệm lớp tại các trường THCS thành phố Quy Nhơn còn nhiều bất cập, tương đồng với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông tại các địa phương khác. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức chưa đầy đủ của một bộ phận giáo viên và cán bộ quản lý về vai trò của công tác chủ nhiệm lớp, cũng như thiếu sự kiểm tra, giám sát chặt chẽ từ phía hiệu trưởng. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội chưa thực sự hiệu quả, làm giảm sức mạnh đồng bộ trong giáo dục học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ thực hiện nhiệm vụ của GVCNL và bảng so sánh tỷ lệ kiểm tra, đánh giá công tác chủ nhiệm lớp của HT giữa các trường. Những phát hiện này nhấn mạnh sự cần thiết của các biện pháp quản lý đồng bộ, nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên chủ nhiệm và tăng cường vai trò giám sát của hiệu trưởng để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện tiêu chuẩn lựa chọn và phân công giáo viên chủ nhiệm lớp: Hiệu trưởng cần xây dựng và áp dụng các tiêu chí rõ ràng về phẩm chất, năng lực chuyên môn và kinh nghiệm để lựa chọn GVCNL phù hợp, ưu tiên giáo viên có nhiều giờ dạy và kinh nghiệm quản lý học sinh cá biệt. Thời gian thực hiện: ngay từ đầu năm học 2021-2022.
Kế hoạch hóa công tác chủ nhiệm lớp: GVCNL cần được hướng dẫn xây dựng kế hoạch công tác chủ nhiệm chi tiết, có hệ thống theo năm học, học kỳ và tháng, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với đặc điểm học sinh. HT cần phê duyệt và theo dõi việc thực hiện kế hoạch này. Thời gian thực hiện: triển khai từ năm học 2021-2022.
Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực công tác chủ nhiệm: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng quản lý, giáo dục học sinh, kỹ năng xử lý tình huống sư phạm cho GVCNL. Định kỳ tổ chức ít nhất 2 khóa/năm học, bắt đầu từ năm học 2021-2022.
Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá công tác chủ nhiệm lớp: Hiệu trưởng cần xây dựng quy trình kiểm tra, đánh giá định kỳ và đột xuất công tác chủ nhiệm lớp, kết hợp với việc xử lý khen thưởng, kỷ luật kịp thời nhằm nâng cao trách nhiệm và động lực cho GVCNL. Thời gian thực hiện: áp dụng từ năm học 2021-2022.
Tăng cường điều kiện hỗ trợ cho giáo viên chủ nhiệm: Nhà trường cần đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, tài liệu chuyên môn và tạo điều kiện về thời gian, kinh phí để GVCNL thực hiện tốt nhiệm vụ. Đồng thời, xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội. Thời gian thực hiện: kế hoạch dài hạn từ 2021 đến 2025.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng các chính sách, kế hoạch quản lý công tác chủ nhiệm lớp hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Giáo viên chủ nhiệm lớp: Tài liệu giúp GVCNL hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ, cũng như các kỹ năng cần thiết để thực hiện công tác chủ nhiệm lớp một cách chuyên nghiệp và hiệu quả.
Phòng Giáo dục và Đào tạo: Cơ quan quản lý cấp trên có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, kiểm tra, giám sát và hỗ trợ các trường THCS trong công tác quản lý giáo dục.
Nghiên cứu sinh và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục, đặc biệt là công tác chủ nhiệm lớp trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.
Câu hỏi thường gặp
Công tác chủ nhiệm lớp là gì và tại sao quan trọng?
Công tác chủ nhiệm lớp là hoạt động quản lý, giáo dục học sinh trong lớp do giáo viên chủ nhiệm thực hiện. Đây là cầu nối giữa nhà trường, gia đình và xã hội, góp phần phát triển toàn diện nhân cách, trí tuệ và kỹ năng sống của học sinh.Hiệu trưởng có vai trò gì trong quản lý công tác chủ nhiệm lớp?
Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, phân công giáo viên chủ nhiệm, tổ chức bồi dưỡng, kiểm tra, đánh giá và tạo điều kiện hỗ trợ để công tác chủ nhiệm lớp được thực hiện hiệu quả.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý công tác chủ nhiệm lớp?
Bao gồm yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất, văn bản pháp luật và yếu tố chủ quan như năng lực, phẩm chất giáo viên chủ nhiệm, sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên chủ nhiệm lớp?
Thông qua các chương trình bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng sư phạm, kỹ năng xử lý tình huống, tư vấn tâm lý và tăng cường kinh nghiệm thực tiễn trong công tác giáo dục học sinh.Các biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp có thể áp dụng trong thời gian ngắn hạn là gì?
Hoàn thiện tiêu chuẩn lựa chọn giáo viên chủ nhiệm, xây dựng kế hoạch công tác chủ nhiệm chi tiết, tăng cường kiểm tra, đánh giá và khen thưởng kịp thời, đồng thời tạo điều kiện hỗ trợ về cơ sở vật chất và thời gian cho giáo viên.
Kết luận
- Quản lý công tác chủ nhiệm lớp tại các trường THCS thành phố Quy Nhơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt về nhận thức và năng lực của giáo viên chủ nhiệm cũng như công tác kiểm tra, đánh giá của hiệu trưởng.
- Đội ngũ giáo viên chủ nhiệm đóng vai trò trung tâm trong việc giáo dục toàn diện học sinh, cần được lựa chọn và bồi dưỡng bài bản.
- Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý công tác chủ nhiệm lớp, đòi hỏi giải pháp đồng bộ và toàn diện.
- Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao chất lượng công tác chủ nhiệm lớp, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện.
- Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2025 để nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Quy Nhơn.
Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng cần áp dụng ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.