Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học hiện đại, môn Mĩ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực sáng tạo và thẩm mỹ cho học sinh. Tại Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm Ecopark, với hơn 30.000m² không gian xanh và cơ sở vật chất hiện đại, việc dạy học vẽ tranh đề tài được xem là một phân môn trọng yếu nhằm giúp học sinh thể hiện cảm nhận về cuộc sống, vun đắp tình cảm và trách nhiệm xã hội. Tuy nhiên, thực trạng dạy học vẽ tranh đề tài tại trường còn nhiều hạn chế, chưa phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo của học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng dạy học vẽ tranh đề tài trong năm học 2016-2017, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học phù hợp với tâm lý lứa tuổi và đặc điểm học sinh tiểu học tại trường. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm Ecopark, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, với đối tượng là học sinh các khối lớp 1 đến 5. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Mĩ thuật, phát triển năng lực sáng tạo và thẩm mỹ cho học sinh, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho giáo viên và nhà quản lý giáo dục trong việc đổi mới phương pháp dạy học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại và tâm lý phát triển lứa tuổi tiểu học. Lý thuyết dạy học tích cực nhấn mạnh vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình học tập, giáo viên đóng vai trò định hướng và hỗ trợ phát triển năng lực sáng tạo. Mô hình dạy học theo chủ đề được áp dụng nhằm giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách hệ thống và liên kết thực tiễn. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Dạy học vẽ tranh đề tài: Hoạt động sử dụng kiến thức về cuộc sống để thể hiện bằng nghệ thuật hội họa, giúp học sinh phát triển tư duy tổng hợp về hình, nét, màu sắc.
  • Tâm lý lứa tuổi tiểu học: Đặc điểm phát triển không đồng đều, tính mềm dẻo và bù trừ, khả năng sáng tạo phong phú nhưng cần sự định hướng phù hợp.
  • Phương pháp học tập hợp tác: Tăng cường kỹ năng làm việc nhóm, trao đổi thông tin và phát triển tư duy ngôn ngữ.
  • Quy trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Áp dụng các quy trình sáng tạo như vẽ cùng nhau, vẽ biểu cảm, vẽ theo âm nhạc nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu tài liệu, so sánh và thực nghiệm.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu chuyên ngành, chương trình giáo dục Mĩ thuật tiểu học, khảo sát thực trạng tại Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm Ecopark, kết quả thực nghiệm trên lớp 4A2 năm học 2016-2017.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính về nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy hiện hành; phân tích định lượng qua khảo sát năng lực cảm thụ Mĩ thuật của học sinh; so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lớp 4A2 (30 học sinh) được chọn làm lớp thực nghiệm áp dụng biện pháp mới, lớp 4A1 (30 học sinh) làm lớp đối chứng. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn lớp ngẫu nhiên trong cùng khối lớp để đảm bảo tính đại diện.
  • Timeline nghiên cứu: Thực nghiệm diễn ra từ tháng 9/2016 đến tháng 5/2017, bao gồm giai đoạn chuẩn bị, triển khai và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học vẽ tranh đề tài còn hạn chế: Qua khảo sát đầu năm học 2016-2017, lớp 4A1 và 4A2 có tỷ lệ học sinh hoàn thành tốt năng lực cảm thụ Mĩ thuật lần lượt là 23,4%. Tỷ lệ chưa hoàn thành chiếm khoảng 33-36%, cho thấy còn nhiều học sinh chưa đạt yêu cầu.
  2. Phương pháp giảng dạy chủ yếu là thuyết trình và thực hành cá nhân: Giáo viên thường sử dụng phương pháp thuyết trình chiếm ưu thế, dẫn đến học sinh tiếp thu thụ động, thiếu sáng tạo. Hình thức tổ chức dạy học chủ yếu là nhóm nhỏ và cá nhân, chưa khai thác triệt để các kỹ thuật học tập hợp tác.
  3. Áp dụng dạy học theo chủ đề và kỹ thuật học tập hợp tác nâng cao hiệu quả học tập: Lớp thực nghiệm 4A2 áp dụng biện pháp dạy học theo chủ đề “Quê hương em” kết hợp các kỹ thuật như sơ đồ tư duy, thảo luận nhóm, học tập ngoài lớp đã giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hệ thống, sáng tạo hơn.
  4. Kết quả thực nghiệm cho thấy sự tiến bộ rõ rệt: Sau 4 tiết học thực nghiệm, tỷ lệ học sinh hoàn thành tốt năng lực cảm thụ Mĩ thuật tăng lên đáng kể, đồng thời học sinh thể hiện sự hứng thú, chủ động trong học tập và sáng tạo tác phẩm. So sánh với lớp đối chứng, lớp thực nghiệm có mức độ phát triển kỹ năng và thái độ tích cực hơn khoảng 15-20%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của thực trạng hạn chế trong dạy học vẽ tranh đề tài xuất phát từ việc áp dụng phương pháp truyền thống, thiếu linh hoạt và chưa phù hợp với tâm lý lứa tuổi tiểu học. Việc sử dụng phương pháp thuyết trình quá nhiều khiến học sinh tiếp thu thụ động, giảm khả năng sáng tạo. Kết quả thực nghiệm cho thấy, việc áp dụng dạy học theo chủ đề giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách hệ thống, liên kết với thực tiễn, từ đó phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng thuyết trình. Các kỹ thuật học tập hợp tác như sơ đồ tư duy, thảo luận nhóm tạo điều kiện cho học sinh trao đổi, chia sẻ ý tưởng, nâng cao hiệu quả học tập. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục nghệ thuật, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm. Việc tổ chức học ngoài lớp học cũng góp phần tạo môi trường học tập sinh động, kích thích sự quan sát và cảm nhận thực tế, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm nghệ thuật của học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành năng lực cảm thụ Mĩ thuật giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như bảng tổng hợp các kỹ thuật dạy học áp dụng và hiệu quả tương ứng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng dạy học theo chủ đề trong toàn bộ phân môn vẽ tranh đề tài: Giáo viên cần xây dựng kế hoạch bài học theo chủ đề phù hợp với từng khối lớp, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách hệ thống và liên kết thực tiễn. Thời gian thực hiện: ngay từ năm học tiếp theo; Chủ thể thực hiện: giáo viên Mĩ thuật và tổ chuyên môn.
  2. Tăng cường sử dụng các kỹ thuật học tập hợp tác trong giờ học: Áp dụng các kỹ thuật như khăn trải bàn, mảnh ghép, sơ đồ tư duy để phát triển kỹ năng làm việc nhóm, tư duy ngôn ngữ và khả năng sáng tạo của học sinh. Thời gian: triển khai dần trong các tiết học; Chủ thể: giáo viên Mĩ thuật.
  3. Đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học, kết hợp học trong lớp và ngoài lớp: Tổ chức các buổi học ngoài trời, tham quan trải nghiệm để học sinh có cơ hội quan sát thực tế, làm phong phú tư liệu sáng tác. Thời gian: lên kế hoạch hàng năm; Chủ thể: nhà trường và giáo viên.
  4. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên Mĩ thuật: Tổ chức các lớp tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật dạy học hợp tác và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Thời gian: định kỳ hàng năm; Chủ thể: ban giám hiệu và phòng đào tạo.
  5. Xây dựng hệ thống đánh giá đa chiều, có sự tham gia của học sinh và phụ huynh: Áp dụng các hình thức tự đánh giá, đánh giá bạn học và đánh giá của giáo viên để nâng cao tính khách quan và phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Thời gian: áp dụng ngay; Chủ thể: giáo viên và phụ huynh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Mĩ thuật tiểu học: Nghiên cứu cung cấp các phương pháp và biện pháp cụ thể giúp nâng cao hiệu quả dạy học vẽ tranh đề tài, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với tâm lý học sinh.
  2. Nhà quản lý giáo dục và chuyên viên đào tạo: Tài liệu giúp xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, đồng thời định hướng phát triển chương trình Mĩ thuật tiểu học theo xu thế hiện đại.
  3. Sinh viên ngành Sư phạm Mĩ thuật: Luận văn là nguồn tham khảo thực tiễn quý giá về phương pháp dạy học và tổ chức hoạt động nghệ thuật trong trường tiểu học, giúp nâng cao năng lực sư phạm.
  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về vai trò và phương pháp dạy học Mĩ thuật, từ đó phối hợp cùng nhà trường hỗ trợ phát triển năng lực sáng tạo và thẩm mỹ cho con em mình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần dạy học vẽ tranh đề tài cho học sinh tiểu học?
    Vẽ tranh đề tài giúp học sinh phát triển khả năng quan sát, tư duy sáng tạo và thể hiện cảm xúc qua nghệ thuật. Qua đó, các em hình thành tình yêu thiên nhiên, con người và trách nhiệm xã hội, góp phần giáo dục thẩm mỹ và đạo đức một cách tự nhiên.

  2. Phương pháp dạy học nào hiệu quả nhất trong dạy vẽ tranh đề tài?
    Phương pháp dạy học theo chủ đề kết hợp kỹ thuật học tập hợp tác như sơ đồ tư duy, thảo luận nhóm được đánh giá cao vì giúp học sinh tiếp thu kiến thức hệ thống, phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng giao tiếp.

  3. Làm thế nào để tổ chức học ngoài lớp hiệu quả?
    Cần lên kế hoạch cụ thể, lựa chọn chủ đề phù hợp, đảm bảo an toàn cho học sinh và chuẩn bị đầy đủ dụng cụ. Học ngoài lớp giúp học sinh quan sát thực tế, tăng hứng thú và sáng tạo trong vẽ tranh đề tài.

  4. Làm sao để đánh giá năng lực học sinh một cách khách quan?
    Áp dụng đánh giá đa chiều với sự tham gia của giáo viên, học sinh và phụ huynh qua các hình thức tự đánh giá, đánh giá bạn học và nhận xét của giáo viên giúp đánh giá toàn diện và khách quan hơn.

  5. Giáo viên cần chuẩn bị gì để nâng cao chất lượng dạy học vẽ tranh đề tài?
    Giáo viên cần nắm vững tâm lý lứa tuổi, cập nhật phương pháp dạy học tích cực, chuẩn bị tài liệu trực quan phong phú, linh hoạt tổ chức hình thức dạy học và thường xuyên bồi dưỡng chuyên môn.

Kết luận

  • Luận văn đã khảo sát thực trạng dạy học vẽ tranh đề tài tại Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm Ecopark, phát hiện nhiều hạn chế trong phương pháp và hình thức tổ chức.
  • Đề xuất các biện pháp như dạy học theo chủ đề, tăng cường kỹ thuật học tập hợp tác và đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.
  • Thực nghiệm trên lớp 4A2 cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về năng lực cảm thụ Mĩ thuật và thái độ học tập của học sinh.
  • Luận văn góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên, nhà quản lý giáo dục trong đổi mới phương pháp dạy học Mĩ thuật tiểu học.
  • Khuyến nghị triển khai áp dụng rộng rãi các biện pháp đề xuất trong các năm học tiếp theo, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao chất lượng giáo dục nghệ thuật.

Hãy áp dụng những biện pháp này để phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo của học sinh và nâng cao chất lượng dạy học Mĩ thuật tại trường bạn!