Nghiên cứu nhận thức hành vi của trẻ em đường phố đối với nguy cơ xâm hại tình dục

• Tác giả: Lê Thị Linh Chi
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Quý Thanh
• Trường học: Trường Đại Học Quốc Gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Xã hội học
• Đề tài: Nhận Thức, Hành Vi Của Trẻ Em Đường Phố Đối Với Những Nguy Cơ Và Hành Vi Xâm Hại Tình Dục Trẻ Em
• Loại tài liệu: luận văn thực tập
• Năm xuất bản: 2007
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
• 2. CHƯƠNG II: TRẺ EM ĐƯỜNG PHỐ VÀ VẤN ĐỀ XÂM HẠI
• 3. TÌNH DỤC TRẺ EM. MÔ TẢ MẪU NGHIÊN CỨU
• 4. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Nhận thức của trẻ em đường phố về nguy cơ xâm hại tình dục

Trẻ em đường phố thường không nhận thức đầy đủ về nguy cơ xâm hại tình dục. Nghiên cứu cho thấy rằng, nhiều trẻ em không hiểu rõ các hành vi xâm hại và không nhận diện được những tình huống nguy hiểm. Điều này dẫn đến việc các em dễ dàng trở thành nạn nhân. Theo một khảo sát, chỉ một phần nhỏ trẻ em đường phố có thể nhận diện được các hành vi xâm hại tình dục. Họ thường nghĩ rằng những hành vi này chỉ xảy ra trong các tình huống cực đoan, trong khi thực tế, chúng có thể xảy ra trong những tình huống bình thường hàng ngày. Nhận thức này có thể bị ảnh hưởng bởi môi trường sống, sự giáo dục và thông tin mà các em tiếp nhận từ gia đình và xã hội. Một số trẻ em cho biết họ không được giáo dục đầy đủ về bảo vệ trẻ em và quyền lợi của mình. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các chương trình giáo dục giới tính và bảo vệ trẻ em trong cộng đồng.

1.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức

Nhiều yếu tố tác động đến nhận thức của trẻ em đường phố về nguy cơ xâm hại tình dục. Đầu tiên, môi trường sống của các em thường không ổn định, thiếu sự chăm sóc và giáo dục từ gia đình. Thứ hai, sự thiếu hụt thông tin và kiến thức về hành vi xâm hại tình dục cũng là một yếu tố quan trọng. Trẻ em sống trong các khu vực nghèo khó, nơi mà các vấn đề xã hội như bạo lực và lạm dụng diễn ra phổ biến, thường có xu hướng coi những hành vi này là bình thường. Cuối cùng, sự thiếu vắng các chương trình giáo dục và hỗ trợ từ chính quyền địa phương cũng góp phần làm giảm khả năng nhận thức của trẻ em về các nguy cơ này.

II. Hành vi tìm kiếm sự giúp đỡ của trẻ em đường phố

Hành vi tìm kiếm sự giúp đỡ của trẻ em đường phố trước nguy cơ xâm hại tình dục thường rất hạn chế. Nhiều trẻ em không dám hoặc không biết cách tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp phải tình huống nguy hiểm. Một số em cho biết họ cảm thấy xấu hổ hoặc sợ bị đổ lỗi nếu chia sẻ về những trải nghiệm của mình. Điều này cho thấy rằng, mặc dù có những cơ chế hỗ trợ tồn tại, nhưng trẻ em đường phố vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận. Một nghiên cứu cho thấy rằng, chỉ khoảng 20% trẻ em đường phố đã từng tìm kiếm sự giúp đỡ từ các tổ chức xã hội hoặc cơ quan chức năng khi gặp phải tình huống xâm hại. Điều này đặt ra câu hỏi về hiệu quả của các chương trình hỗ trợ hiện có và cần có những cải tiến để trẻ em có thể dễ dàng tiếp cận hơn.

2.1. Nguyên nhân của hành vi không tìm kiếm sự giúp đỡ

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc trẻ em đường phố không tìm kiếm sự giúp đỡ khi gặp phải hành vi xâm hại tình dục. Đầu tiên, sự thiếu hụt thông tin về quyền lợi và các dịch vụ hỗ trợ là một yếu tố quan trọng. Nhiều trẻ em không biết rằng họ có quyền được bảo vệ và có thể tìm kiếm sự giúp đỡ từ các tổ chức xã hội. Thứ hai, sự sợ hãi và lo lắng về phản ứng của người lớn cũng là một rào cản lớn. Trẻ em thường lo ngại rằng nếu họ chia sẻ về những trải nghiệm của mình, họ sẽ bị chỉ trích hoặc không được tin tưởng. Cuối cùng, sự thiếu vắng các mối quan hệ hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng cũng làm giảm khả năng tìm kiếm sự giúp đỡ của trẻ em.

III. Các hình thức xâm hại tình dục trẻ em đường phố

Trẻ em đường phố phải đối mặt với nhiều hình thức xâm hại tình dục khác nhau. Các hình thức này không chỉ bao gồm lạm dụng tình dục mà còn có các hành vi quấy rối tình dục, bóc lột tình dục và mại dâm trẻ em. Nghiên cứu cho thấy rằng, trẻ em gái thường là nạn nhân chính của các hình thức xâm hại này, trong khi trẻ em trai cũng không phải là ngoại lệ. Một số trẻ em cho biết họ đã từng bị quấy rối tình dục khi đang làm việc trên đường phố. Điều này cho thấy rằng, môi trường sống của trẻ em đường phố rất dễ bị tổn thương và cần có sự can thiệp kịp thời từ các cơ quan chức năng.

3.1. Tình trạng xâm hại tình dục trẻ em đường phố

Tình trạng xâm hại tình dục trẻ em đường phố đang diễn ra ở mức báo động. Nhiều trẻ em không chỉ phải đối mặt với nguy cơ bị xâm hại từ người lạ mà còn từ những người mà các em tin tưởng. Các hình thức xâm hại này thường diễn ra trong bối cảnh các em kiếm sống trên đường phố, nơi mà sự an toàn và bảo vệ gần như không tồn tại. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, trẻ em đường phố có nguy cơ cao bị lạm dụng tình dục hơn so với trẻ em sống trong gia đình ổn định. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các chương trình can thiệp và bảo vệ trẻ em đường phố một cách hiệu quả.

Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng xâm hại tình dục trẻ em, đặc biệt là trẻ em đường phố, là một vấn đề nghiêm trọng và phổ biến tại các thành phố lớn như Hà Nội và Huế. Theo ước tính của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Việt Nam hiện có khoảng 13.000 trẻ em sống lang thang trên đường phố, trong đó phần lớn là trẻ di cư từ các vùng nông thôn nghèo lên thành phố để kiếm sống. Trẻ em đường phố thường phải đối mặt với nhiều nguy cơ bị xâm hại tình dục dưới nhiều hình thức khác nhau, từ lời nói thô tục, xem phim ảnh khiêu dâm đến các hành vi đụng chạm và cưỡng bức quan hệ tình dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu nhận thức và hành vi của trẻ em đường phố trước những nguy cơ và hành vi xâm hại tình dục, so sánh sự khác biệt giữa trẻ em trai và trẻ em gái, đồng thời đề xuất các giải pháp phòng chống hiệu quả. Nghiên cứu được tiến hành tại hai thành phố lớn là Hà Nội và Huế trong năm 2006, với phạm vi tập trung vào trẻ em dưới 18 tuổi đang sống và làm việc trên đường phố hoặc trong các mái ấm tình thương.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn, giúp các cơ quan chức năng và nhà hoạch định chính sách xây dựng các chương trình bảo vệ trẻ em hiệu quả, góp phần giảm thiểu nguy cơ xâm hại tình dục trẻ em đường phố, bảo vệ quyền trẻ em theo quy định của Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em cũng như Công ước quốc tế về quyền trẻ em.

---

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

• Lý thuyết xã hội hóa: Giải thích quá trình tương tác xã hội và hình thành nhân cách của trẻ em đường phố trong môi trường gia đình, nhà trường và xã hội, đặc biệt nhấn mạnh vai trò của môi trường xã hội bên ngoài gia đình do trẻ em đường phố dành phần lớn thời gian trên đường phố.
• Lý thuyết học hỏi xã hội: Giải thích cách trẻ em học hỏi và bắt chước các hành vi trong nhóm đồng đẳng, từ đó hình thành nhận thức và hành vi ứng xử trước các nguy cơ xâm hại tình dục.
• Khái niệm chuyên ngành: Trẻ em đường phố, xâm hại tình dục trẻ em được phân loại thành 6 cấp độ hành vi từ lời nói thô tục, xem phim ảnh khiêu dâm đến cưỡng bức quan hệ tình dục.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu định lượng từ 200 trẻ em đường phố (100 trẻ tại Hà Nội, 100 trẻ tại Huế) thu thập qua bảng hỏi; dữ liệu định tính từ phỏng vấn sâu 20 trẻ em từng bị xâm hại và 10 cán bộ chức năng; quan sát hành vi tại các địa bàn tập trung trẻ em đường phố.
• Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ giữa các nhóm giới tính, phân tích mối liên hệ giữa nhận thức và hành vi tìm kiếm sự giúp đỡ.
• Timeline nghiên cứu: Giai đoạn 1 (thử nghiệm công cụ khảo sát tại Hà Nội), giai đoạn 2 (thu thập dữ liệu chính thức tại Hà Nội và Huế trong tháng 11 năm 2006).

---

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

• Nguy cơ xâm hại tình dục phổ biến: 55% trẻ em đường phố tại Hà Nội và 48% tại Huế từng nghe những lời lẽ thô tục, 38,8% trẻ em tại Huế từng bị cho xem phim ảnh khiêu dâm, 26,5% trẻ em tại Huế và 16% tại Hà Nội từng bị đụng chạm vào bộ phận kín.
• Khác biệt giới tính: Trẻ em gái có nguy cơ bị xâm hại tình dục cao hơn trẻ em trai ở hầu hết các cấp độ hành vi, ngoại trừ hành vi bị ép xem phim ảnh khiêu dâm mà trẻ em trai gặp nhiều hơn (86% trẻ trai so với 13% trẻ gái).
• Hành vi tìm kiếm sự giúp đỡ: Trẻ em đường phố thường không tìm kiếm sự giúp đỡ sau khi bị xâm hại do thiếu nhận thức, sợ hãi, xấu hổ và bị dán nhãn xã hội.
• Trình độ học vấn và nơi ở: 82% trẻ em tại Hà Nội có trình độ tiểu học, trong khi tại Huế có 31,6% trẻ em học trung học cơ sở; trẻ em tại Huế sống ổn định hơn, chủ yếu ở cùng gia đình, trong khi tại Hà Nội nhiều trẻ phải thuê trọ hoặc sống trên thuyền.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến nguy cơ xâm hại tình dục trẻ em đường phố là do hoàn cảnh kinh tế gia đình khó khăn, thiếu sự quan tâm giáo dục và bảo vệ của gia đình, cộng đồng. Sự khác biệt về giới trong nguy cơ xâm hại phản ánh bất bình đẳng giới và các khuôn mẫu xã hội truyền thống. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về trẻ em đường phố và xâm hại tình dục trẻ em tại Việt Nam và các nước đang phát triển.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ các hành vi xâm hại theo giới tính và địa bàn, bảng phân tích mối liên hệ giữa nhận thức và hành vi tìm kiếm sự giúp đỡ, giúp minh họa rõ nét các phát hiện.

---

Đề xuất và khuyến nghị

• Tăng cường giáo dục kỹ năng sống và nhận thức về quyền trẻ em: Triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng sống, phòng chống xâm hại tình dục tại các mái ấm, lớp học tình thương trong vòng 12 tháng, do các tổ chức xã hội và cơ quan giáo dục thực hiện.
• Xây dựng mạng lưới hỗ trợ và can thiệp kịp thời: Thiết lập các đường dây nóng, trung tâm tư vấn dành riêng cho trẻ em đường phố, giảm tỷ lệ trẻ không tìm kiếm sự giúp đỡ xuống dưới 30% trong 2 năm tới, do chính quyền địa phương phối hợp với công an và tổ chức xã hội.
• Tăng cường công tác tuyên truyền và thay đổi nhận thức xã hội: Tổ chức các chiến dịch truyền thông về quyền trẻ em và phòng chống xâm hại tình dục, nhằm giảm thiểu định kiến xã hội và dán nhãn trẻ em đường phố trong 1 năm, do các cơ quan truyền thông và đoàn thể xã hội thực hiện.
• Hỗ trợ kinh tế và ổn định nơi ở cho trẻ em đường phố: Phát triển các mô hình nhà ở xã hội, mái ấm tình thương, hỗ trợ việc làm phù hợp cho gia đình trẻ em đường phố, nhằm giảm tỷ lệ trẻ em phải lang thang kiếm sống trên đường phố trong 3 năm, do các sở ban ngành liên quan và tổ chức phi chính phủ phối hợp thực hiện.

---

Đối tượng nên tham khảo luận văn

• Nhà hoạch định chính sách: Để xây dựng và điều chỉnh các chính sách bảo vệ trẻ em đường phố, phòng chống xâm hại tình dục hiệu quả.
• Cán bộ công tác xã hội và tổ chức phi chính phủ: Để thiết kế các chương trình can thiệp, hỗ trợ phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của trẻ em đường phố.
• Nhà nghiên cứu và học giả: Để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về các khía cạnh xã hội, tâm lý và pháp lý liên quan đến trẻ em đường phố và xâm hại tình dục.
• Giáo viên và nhân viên giáo dục: Để nâng cao nhận thức, kỹ năng phòng chống xâm hại tình dục cho trẻ em, đặc biệt là nhóm trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt.

---

Câu hỏi thường gặp

1. Trẻ em đường phố là ai?
   Trẻ em đường phố là những trẻ dưới 18 tuổi sống và làm việc trên đường phố, bao gồm cả trẻ di cư cùng gia đình hoặc một mình, thường làm các công việc kiếm sống như bán vé số, đánh giày.

2. Những hình thức xâm hại tình dục trẻ em phổ biến là gì?
   Bao gồm nói lời lẽ thô tục, cho xem phim ảnh khiêu dâm, đụng chạm bộ phận kín và cưỡng bức quan hệ tình dục.

3. Tại sao trẻ em đường phố ít tìm kiếm sự giúp đỡ khi bị xâm hại?
   Do thiếu nhận thức, sợ hãi, xấu hổ, và bị dán nhãn xã hội, nhiều trẻ không biết quyền của mình hoặc không tin tưởng vào hệ thống hỗ trợ.

4. Có sự khác biệt nào về nguy cơ xâm hại giữa trẻ em trai và gái không?
   Có, trẻ em gái thường có nguy cơ bị xâm hại cao hơn ở hầu hết các hình thức, ngoại trừ việc bị ép xem phim ảnh khiêu dâm mà trẻ trai gặp nhiều hơn.

5. Làm thế nào để phòng chống xâm hại tình dục trẻ em đường phố hiệu quả?
   Cần kết hợp giáo dục kỹ năng sống, xây dựng mạng lưới hỗ trợ, thay đổi nhận thức xã hội và hỗ trợ kinh tế, ổn định nơi ở cho trẻ em.

---

Kết luận

• Trẻ em đường phố tại Hà Nội và Huế đang phải đối mặt với nhiều nguy cơ xâm hại tình dục dưới nhiều hình thức khác nhau.
• Trẻ em gái có nguy cơ bị xâm hại cao hơn trẻ em trai, phản ánh bất bình đẳng giới trong xã hội.
• Nhận thức và hành vi tìm kiếm sự giúp đỡ của trẻ em đường phố còn hạn chế do nhiều nguyên nhân xã hội và tâm lý.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp phòng chống xâm hại tình dục trẻ em đường phố hiệu quả.
• Cần triển khai các chương trình giáo dục, hỗ trợ và thay đổi nhận thức xã hội trong thời gian tới nhằm bảo vệ quyền lợi trẻ em.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các cơ quan chức năng và tổ chức xã hội áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả bảo vệ trẻ em đường phố khỏi xâm hại tình dục.