Tổng quan nghiên cứu
Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong giáo dục tiểu học, đặc biệt là đối với học sinh lớp 1 – lứa tuổi đang phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ và cảm xúc. Tại Trường Tiểu học Thái Thịnh, quận Đống Đa, Hà Nội, với hơn 315 học sinh lớp 1 năm học 2021-2022, việc dạy học hát được xem là một hoạt động giáo dục thiết yếu nhằm phát triển năng lực âm nhạc và phẩm chất cho học sinh. Tuy nhiên, thực trạng dạy học hát hiện nay còn nhiều hạn chế như học sinh chưa tập trung lâu, kỹ năng hát chưa chuẩn, giáo viên còn áp dụng phương pháp truyền thống, thiếu sáng tạo và chưa khai thác hiệu quả các phương tiện dạy học hiện đại.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và triển khai các biện pháp dạy học hát theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 và sách giáo khoa "Kết nối tri thức với cuộc sống" để phát triển năng lực âm nhạc cho học sinh lớp 1 tại Trường Tiểu học Thái Thịnh. Nghiên cứu thực hiện trong giai đoạn từ tháng 11/2020 đến tháng 4/2023, tập trung vào việc khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và năng lực ca hát của học sinh, đồng thời kiểm nghiệm tính khả thi của các biện pháp này.
Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh tiểu học, đồng thời cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên và nhà trường trong việc đổi mới phương pháp dạy học hát, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục âm nhạc hiện đại, trong đó có:
- Lý thuyết dạy học phát triển năng lực: Nhấn mạnh việc hình thành và phát triển năng lực ca hát của học sinh dựa trên các tố chất và khả năng tiềm ẩn, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1.
- Mô hình tổ chức hoạt động dạy học tích cực: Tập trung vào sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, sử dụng đa dạng phương pháp và hình thức tổ chức nhằm tạo hứng thú và phát huy tính sáng tạo của học sinh.
- Khái niệm năng lực âm nhạc: Bao gồm năng lực tiếp nhận, cảm thụ, biểu diễn và sáng tạo âm nhạc, đặc biệt là năng lực ca hát – một trong những năng lực trọng tâm của môn Âm nhạc tiểu học.
Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dạy học hát, năng lực âm nhạc, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1.
Phương pháp nghiên cứu
- Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học hát tại Trường Tiểu học Thái Thịnh, tài liệu chuyên ngành, chương trình giáo dục phổ thông 2018, sách giáo khoa "Kết nối tri thức với cuộc sống", các công trình nghiên cứu liên quan.
- Phương pháp phân tích: Phân tích định tính các tài liệu, lý thuyết; phân tích định lượng kết quả khảo sát, đánh giá học sinh qua các tiêu chí về năng lực ca hát, sự tập trung, thái độ học tập.
- Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát toàn bộ học sinh lớp 1 (khoảng 315 em) và 3 giáo viên dạy âm nhạc tại trường, lựa chọn phương pháp phân tích phù hợp với đặc điểm nhóm đối tượng.
- Timeline nghiên cứu: Từ tháng 11/2020 đến tháng 4/2023, gồm các giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, triển khai thí điểm, thu thập và phân tích dữ liệu, hoàn thiện đề xuất.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tình hình dạy học hát hiện tại: Khoảng 73,3% học sinh lớp 1 hoàn thành môn Âm nhạc nhưng chỉ 26,7% đạt mức hoàn thành tốt. Học sinh thường tập trung chú ý trong 15-20 phút đầu tiết học, sau đó giảm sút. Một số em (3-5%) có giọng hát rè, không rõ âm thanh, hát sai tiết tấu và chưa phát triển ngôn ngữ ca hát.
Phương pháp giảng dạy còn hạn chế: Giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, ít áp dụng trò chơi, phương tiện đa phương tiện và các hình thức tổ chức học tập tích cực. Việc hướng dẫn phát âm, luyện thanh và kết hợp giữa hát và vận động chưa được chú trọng đúng mức.
Điều kiện vật chất và đội ngũ giáo viên: Trường đã có phòng chức năng âm nhạc hiện đại với đầy đủ thiết bị như đàn phím điện, loa, máy chiếu, tuy nhiên giáo viên âm nhạc còn hạn chế về kỹ năng sử dụng nhạc cụ và phương tiện hỗ trợ. Đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn chuẩn và trên chuẩn, yêu nghề, nhiệt tình nhưng cần nâng cao kỹ năng sư phạm âm nhạc hiện đại.
Chương trình và sách giáo khoa: Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và sách giáo khoa "Kết nối tri thức với cuộc sống" đã xây dựng nội dung dạy học hát phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1, chiếm 35% thời lượng môn Âm nhạc. Nội dung phong phú, có sự tích hợp các hoạt động nghe, hát, nhạc cụ, vận động và sáng tạo.
Thảo luận kết quả
Kết quả khảo sát cho thấy việc dạy học hát tại Trường Tiểu học Thái Thịnh đã có nhiều tiến bộ khi áp dụng chương trình mới, song vẫn còn tồn tại những hạn chế về phương pháp và sự tham gia tích cực của học sinh. Nguyên nhân chủ yếu do giáo viên chưa linh hoạt trong tổ chức hoạt động, thiếu đa dạng hình thức dạy học, chưa khai thác hiệu quả các phương tiện kỹ thuật số và trò chơi âm nhạc.
So sánh với các nghiên cứu trong ngành, việc phát triển năng lực ca hát cho học sinh tiểu học cần được thực hiện theo hướng tích cực, sáng tạo, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, đồng thời chú trọng phát triển phẩm chất và kỹ năng xã hội. Việc sử dụng phương pháp đa phương tiện, trò chơi và làm việc nhóm được khuyến khích nhằm tăng cường sự hứng thú và hiệu quả học tập.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hoàn thành môn Âm nhạc, bảng phân tích các phương pháp dạy học được sử dụng, và biểu đồ đánh giá mức độ tập trung của học sinh trong tiết học. Bảng so sánh kết quả học tập giữa các lớp cũng giúp minh họa sự khác biệt về hiệu quả dạy học.
Đề xuất và khuyến nghị
Đổi mới phương pháp dạy học hát: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp tích cực, đa dạng như trò chơi âm nhạc, làm mẫu, sử dụng phương tiện đa phương tiện, hướng dẫn thực hành luyện tập theo nhóm và cá nhân. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh hoàn thành tốt môn Âm nhạc lên ít nhất 50% trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên âm nhạc, ban giám hiệu nhà trường.
Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao kỹ năng sư phạm âm nhạc hiện đại, kỹ năng sử dụng nhạc cụ và công nghệ hỗ trợ dạy học. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do phòng giáo dục phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành đảm nhiệm.
Cải thiện điều kiện vật chất và trang thiết bị: Đầu tư bổ sung các thiết bị âm nhạc, phần mềm dạy học đa phương tiện, phòng học chức năng âm nhạc được trang bị đầy đủ để phục vụ giảng dạy và học tập. Thời gian hoàn thiện trong vòng 1 năm, chủ thể thực hiện là nhà trường phối hợp với các cấp quản lý giáo dục.
Tăng cường phối hợp với phụ huynh và cộng đồng: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, biểu diễn âm nhạc, sinh hoạt hè để học sinh có cơ hội thực hành và phát triển năng lực ca hát. Phụ huynh được hướng dẫn hỗ trợ con em luyện tập tại nhà. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do nhà trường và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên âm nhạc tiểu học: Nắm bắt các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học hát, nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát triển năng lực ca hát cho học sinh lớp 1.
Ban giám hiệu các trường tiểu học: Tham khảo để xây dựng kế hoạch đào tạo, đầu tư trang thiết bị và tổ chức các hoạt động âm nhạc phù hợp với đặc điểm học sinh.
Chuyên viên phòng giáo dục và đào tạo: Sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc hướng dẫn, kiểm tra, đánh giá chất lượng dạy học âm nhạc tại các trường tiểu học.
Sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc: Học tập lý thuyết và phương pháp dạy học hát thực tiễn, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp trong tương lai.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao dạy học hát lại quan trọng đối với học sinh lớp 1?
Dạy học hát giúp phát triển năng lực âm nhạc, cảm xúc, ngôn ngữ và kỹ năng xã hội cho học sinh lớp 1. Qua hát, các em hình thành thẩm mỹ, tự tin và khả năng giao tiếp, góp phần phát triển toàn diện.Những khó khăn phổ biến trong dạy học hát cho học sinh lớp 1 là gì?
Học sinh thường khó tập trung lâu, kỹ năng hát chưa chuẩn, giáo viên thiếu đa dạng phương pháp, điều kiện vật chất chưa đầy đủ, và thiếu sự phối hợp với phụ huynh.Phương pháp dạy học hát nào hiệu quả nhất cho học sinh lớp 1?
Phương pháp tích cực, đa dạng như trò chơi âm nhạc, làm mẫu, sử dụng phương tiện đa phương tiện, hướng dẫn luyện tập cá nhân và nhóm được đánh giá cao, giúp tăng hứng thú và phát triển năng lực ca hát.Làm thế nào để đánh giá năng lực ca hát của học sinh lớp 1?
Đánh giá dựa trên khả năng hát đúng giai điệu, tiết tấu, biểu cảm, sự tự tin khi biểu diễn và khả năng phối hợp trong nhóm. Có thể sử dụng bảng tiêu chí cụ thể và quan sát trực tiếp trong tiết học.Vai trò của phụ huynh trong việc hỗ trợ học sinh học hát là gì?
Phụ huynh giúp tạo môi trường âm nhạc tại nhà, khích lệ con em luyện tập, tham gia các hoạt động âm nhạc của trường, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học hát và phát triển năng lực âm nhạc cho trẻ.
Kết luận
- Luận văn đã phân tích thực trạng dạy học hát cho học sinh lớp 1 tại Trường Tiểu học Thái Thịnh, chỉ ra những hạn chế về phương pháp và điều kiện dạy học.
- Đã xây dựng và đề xuất các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học hát theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 và sách giáo khoa "Kết nối tri thức với cuộc sống".
- Các biện pháp tập trung vào đổi mới phương pháp, nâng cao năng lực giáo viên, cải thiện điều kiện vật chất và tăng cường phối hợp với phụ huynh.
- Nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc, phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh tiểu học.
- Đề xuất các bước tiếp theo gồm triển khai thí điểm biện pháp, đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình tại các trường tiểu học khác.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng dạy học hát cho học sinh lớp 1, góp phần phát triển năng lực âm nhạc và phẩm chất toàn diện cho thế hệ tương lai!