I. Tổng Quan Về Dạy Hòa Tấu Ban Nhạc Đệm Nhạc Nhẹ Việt Nam
Trong khoảng 20 năm trở lại đây, các ban nhạc ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là tại Hà Nội và TP.HCM. Sự tiến bộ về trình độ, kiến thức âm nhạc và kỹ năng biểu diễn của các thành viên đã tạo ra hiệu quả tích cực trong hòa tấu. Hòa tấu ban nhạc đệm cho ca khúc Việt Nam đã có những biến đổi nhanh chóng về chất và lượng, trong đó phong cách nhạc nhẹ là một đặc điểm nổi trội. Điều này không chỉ là xu hướng, cách thức sáng tạo để có những bản phối hay, đạt chất lượng nghệ thuật trong hòa tấu ban nhạc, mà còn thúc đẩy khả năng ngẫu hứng, ứng tác của các nghệ sĩ/thành viên ban nhạc. Điều này là hiệu ứng giúp cho dạy học hòa tấu ban nhạc đệm ca khúc nhạc nhẹ Việt Nam tại trường Đại học VHNT Quân đội có thêm nhiều bản phối đưa vào chương trình giảng dạy, giúp học viên chuyên ngành Biểu diễn nhạc cụ phương Tây rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo và phát triển nhanh năng lực chơi đàn trong môn hòa tấu ban nhạc.
1.1. Khái niệm Dạy học và Ứng dụng trong Âm nhạc
Trong giáo dục nói chung, dạy và học là hai hoạt động chủ yếu hướng đến mục đích chuyển giao cho các thế hệ sau tri thức nhân loại. Ở nghĩa hẹp hơn, quá trình dạy học được hiểu là trang bị những kiến thức để con người có khả năng thực hiện một loại hình nghề nghiệp nào đó trong xã hội. Như vậy, tùy từng đối tượng, mục tiêu, dạy học sử dụng những phương pháp, truyền đạt khác nhau để người dạy và người học cùng giải quyết những nhiệm vụ cụ thể, dạy/teaching và học/learning trở thành hai chủ thể có chức năng, nhiệm vụ, tạo mối liên kết vững chắc, gọi chung là dạy học. Theo tác giả Phạm Viết Vượng trong cuốn Giáo dục học thì “Dạy học là hoạt động trí tuệ của thầy và trò, một quá trình vận động và phát triển liên tục trong trí tuệ và nhân cách” [27, tr. Qua ý kiến của tác giả nêu trên, chúng tôi cho rằng: Dạy học là một hình thức tổ chức dưới sự điều khiển có mục đích, định hướng của người dạy, giúp cho người học có được hệ thống tri thức kĩ năng, kĩ xảo để phát triển năng lực tư duy, năng lực hành động và phẩm chất cá nhân.
1.2. Đặc điểm của Dạy học Âm nhạc Hiện nay
Để tổ chức hoạt động dạy, người dạy luôn xác định trong vai trò hướng dẫn, chỉ đạo, xây dựng kế hoạch chi tiết để hệ thống hóa tri thức gồm lý thuyết, kỹ năng, kỹ xảo, luyện tập, trong đó người dạy sử dụng từng loại phương pháp dạy khác nhau để truyền đạt cho người học hiệu quả nhất. Tùy theo từng điều kiện, môi trường, hoàn cảnh sống lại hình thành cách dạy không giống nhau. Người đóng thuyền sẽ dạy cho người học những kinh nghiệm, hiểu biết qua nhiều năm của bản thân, còn người học lĩnh hội và trực tiếp tham gia đóng thuyền theo trình tự từ công việc giản đơn đến phức tạp, tùy theo khả năng nhận thức cá nhân, gọi là cách dạy truyền nghề. Ở đây, kinh nghiệm chính là tri thức được cụ thể hóa bằng lao động thực tiễn.
II. Thách Thức Trong Dạy Hòa Tấu Ban Nhạc Nhạc Nhẹ Hiện Nay
Hiện nay, giáo trình, tài liệu dạy học môn hòa tấu ban nhạc đệm ca khúc nhạc nhẹ tại trường Đại học VHNT Quân đội tuy có nhưng còn tồn tại một số hạn chế. Chủ yếu GV lên lớp bằng các tổng phổ ban nhạc trong và ngoài nước, kết hợp với kinh nghiệm biểu diễn, làm việc lâu năm trong các ban nhạc, chứ không theo bất kỳ giáo trình, tài liệu quy chuẩn nào hết. Đây cũng là vấn đề chung của một số trường đào tạo âm nhạc như Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Nhạc viện Tp.Hồ Chí Minh, trường CĐNT Hà Nội bởi trong công tác đào tạo các ngành nghệ thuật nói chung, âm nhạc nói riêng luôn có những tính chất đặc thù riêng biệt. Tuy vậy, môn hòa tấu ban nhạc vẫn luôn được trường Đại học VHNT Quân đội coi trọng, đặc biệt đối với đệm ca khúc nhạc nhẹ Việt Nam, một phong cách đang có sức ảnh hưởng lan tỏa vào nhiều thể loại âm nhạc khác.
2.1. Thiếu Hụt Giáo Trình Chuẩn về Hòa Tấu Nhạc Nhẹ
Một trong những khó khăn lớn nhất trong dạy hòa tấu ban nhạc đệm ca khúc nhạc nhẹ là sự thiếu hụt giáo trình chuẩn. Giáo viên thường phải dựa vào kinh nghiệm cá nhân và các bản tổng phổ có sẵn, điều này có thể dẫn đến sự không đồng đều trong chất lượng giảng dạy và khó khăn cho học viên trong việc tiếp thu kiến thức một cách hệ thống. Việc xây dựng một giáo trình chuẩn, phù hợp với đặc điểm của nhạc nhẹ Việt Nam là vô cùng cần thiết.
2.2. Yêu Cầu Cao về Kỹ Năng Ngẫu Hứng và Ứng Tấu
Nhạc nhẹ đòi hỏi người chơi phải có khả năng ngẫu hứng và ứng tấu tốt. Điều này đặt ra thách thức cho cả giáo viên và học viên. Giáo viên cần có phương pháp giảng dạy phù hợp để phát triển khả năng này cho học viên, trong khi học viên cần chủ động luyện tập và trau dồi kỹ năng của mình. Sự phong phú về tiết tấu, nhịp điệu cũng như thể loại trong nhạc nhẹ rất cần để HV chuyên ngành Biểu diễn nhạc cụ phương Tây, trường Đại học VHNT Quân đội tiếp cận, hiểu và thực hiện một cách bài bản, đúng với lối chơi nhạc nhẹ.
III. Phương Pháp Sư Phạm Dạy Hòa Tấu Ban Nhạc Đệm Ca Khúc
Trang bị kiến thức nhạc nhẹ cho HV trường Đại học VHNT Quân đội không đơn giản, bởi liên quan đến nhiều môn học khác nhau, đồng thời phải nghe các ban nhạc nổi tiếng trên thế giới biểu diễn, qua đó có thể học tập một cách chủ động, tích cực. Sự phong phú về tiết tấu, nhịp điệu cũng như thể loại trong nhạc nhẹ rất cần để HV chuyên ngành Biểu diễn nhạc cụ phương Tây, trường Đại học VHNT Quân đội tiếp cận, hiểu và thực hiện một cách bài bản, đúng với lối chơi nhạc nhẹ. Hiện nay, giáo trình, tài liệu dạy học môn hòa tấu ban nhạc đệm ca khúc nhạc nhẹ tại trường Đại học VHNT Quân đội tuy có nhưng còn tồn tại một số hạn chế.
3.1. Xây Dựng Giáo Án Chi Tiết và Linh Hoạt
Giáo án cần được xây dựng chi tiết, bao gồm mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Đồng thời, giáo án cũng cần linh hoạt để có thể điều chỉnh phù hợp với trình độ và khả năng của học viên. Giáo viên cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về kiến thức chuyên môn và kỹ năng sư phạm để có thể truyền đạt kiến thức một cách hiệu quả nhất.
3.2. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin Trong Giảng Dạy
Công nghệ thông tin có thể được ứng dụng để hỗ trợ giảng dạy, ví dụ như sử dụng phần mềm soạn nhạc, phần mềm thu âm, video hướng dẫn,... Điều này giúp cho học viên có thể tiếp thu kiến thức một cách trực quan và sinh động hơn. Ngoài ra, công nghệ thông tin cũng giúp cho giáo viên có thể quản lý lớp học và đánh giá kết quả học tập của học viên một cách hiệu quả hơn.
3.3. Tạo Môi Trường Học Tập Sôi Động và Hứng Thú
Môi trường học tập cần được tạo ra một cách sôi động và hứng thú để khuyến khích học viên tham gia tích cực vào các hoạt động học tập. Giáo viên có thể sử dụng các trò chơi âm nhạc, các bài tập nhóm, các buổi biểu diễn,... để tạo sự hứng thú cho học viên. Đồng thời, giáo viên cũng cần tạo ra một môi trường học tập thân thiện và cởi mở để học viên có thể tự tin thể hiện khả năng của mình.
IV. Kỹ Thuật Hòa Tấu Ban Nhạc Đệm Ca Khúc Nhạc Nhẹ Pop
Trong luận văn này chỉ đề cập đến 1 phong cách: ca khúc nhạc nhẹ Việt Nam, không chỉ là giới hạn phạm vi của đề tài, mà còn liên quan chặt chẽ đến lối diễn tấu ban nhạc khi GV lên lớp. Để học tập môn hòa tấu ban nhạc tốt, HV cần nắm vững các thể loại nhạc trong nhạc nhẹ. Sự thiếu hụt hiểu biết nhạc nhẹ ảnh hưởng đến công tác sau này của HV sau khi ra trường. Do đó, hòa tấu ban nhạc đệm cho ca khúc nhạc nhẹ trở thành một nội dung quan trọng tại trường Đại học VHNT Quân đội.
4.1. Thủ Pháp Hòa Tấu Ban Nhạc Đệm cho Ca Khúc Dance Pop
Dance Pop thường có nhịp điệu nhanh, mạnh mẽ và sử dụng nhiều âm thanh điện tử. Trong hòa tấu, cần chú trọng đến việc tạo ra một nền nhạc vững chắc, sử dụng các nhạc cụ như trống, bass, keyboard để tạo ra nhịp điệu và hòa âm. Các nhạc cụ khác như guitar, saxophone có thể được sử dụng để tạo ra các đoạn solo hoặc riff để tăng thêm sự sôi động cho bản nhạc.
4.2. Thủ Pháp Hòa Tấu Ban Nhạc Đệm cho Ca Khúc Pop Rock
Pop Rock kết hợp giữa yếu tố pop và rock, thường có giai điệu dễ nghe và lời ca ý nghĩa. Trong hòa tấu, cần chú trọng đến việc tạo ra một sự cân bằng giữa các yếu tố pop và rock. Các nhạc cụ như guitar điện, trống, bass, keyboard được sử dụng để tạo ra nền nhạc, trong khi giọng hát chính là yếu tố quan trọng nhất. Các nhạc cụ khác như saxophone, trumpet có thể được sử dụng để tạo ra các đoạn solo hoặc riff để tăng thêm sự phong phú cho bản nhạc.
V. Ứng Dụng Vòng Công Năng Hòa Âm Trong Hòa Tấu Nhạc Nhẹ
Hòa tấu ban nhạc luôn có mối quan hệ trực tiếp với phối khí dàn nhạc, những kiến thức phối khí rất quan trọng để xây dựng các bè, thành phần của ban nhạc. Đồng thời hệ thống lý thuyết hòa âm của những tác giả Âu, Mỹ tạo cho cách soạn vòng công năng hợp âm cho ban nhạc diễn tấu là cơ sở để phần đệm phong phú. Ngoài ra, các câu, đoạn nhạc dành cho nhạc cụ độc tấu/solo theo các thủ pháp ngẫu hứng/improvise được các cuốn sách do những nhạc sĩ nổi tiếng trên thế giới viết, GV và HV trường Đại học VHNT Quân đội vận dụng trong quá trình dạy học môn hòa tấu ban nhạc đệm ca khúc.
5.1. Xây Dựng Vòng Công Năng Hòa Âm Phù Hợp
Vòng công năng hòa âm là một yếu tố quan trọng trong hòa tấu nhạc nhẹ. Việc xây dựng vòng công năng hòa âm phù hợp với giai điệu và phong cách của ca khúc sẽ giúp cho bản nhạc trở nên hài hòa và hấp dẫn hơn. Giáo viên cần hướng dẫn học viên cách phân tích giai điệu và lựa chọn các hợp âm phù hợp để xây dựng vòng công năng hòa âm.
5.2. Thủ Pháp Tăng Dần Số Lượng Âm Sắc Nhạc Cụ
Thủ pháp tăng dần số lượng âm sắc nhạc cụ có thể được sử dụng để tạo ra sự cao trào và kịch tính cho bản nhạc. Ví dụ, ở phần đầu của bản nhạc, chỉ có một vài nhạc cụ tham gia, sau đó số lượng nhạc cụ tăng dần lên ở phần điệp khúc hoặc phần kết. Điều này giúp cho bản nhạc trở nên phong phú và hấp dẫn hơn.
VI. Kết Luận và Hướng Phát Triển Dạy Hòa Tấu Nhạc Nhẹ
Từ những trình bày quá trình nghiên cứu qua các công trình, sách về âm nhạc của tác giả trong và ngoài nước cho thấy đề tài: Dạy học hòa tấu ban nhạc đệm cho ca khúc nhạc nhẹ Việt Nam tại Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội hoàn toàn mới, không trùng lặp với bất cứ công trình nghiên cứu nào trước đó.3 Một số luận văn, đề án, công trình nghiên cứu 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3. Mục đích nghiên cứu Từ thực tiễn dạy học hòa tấu chuyên ngành Biểu diễn nhạc cụ phương Tây tại trường Đại học VHNT Quân đội, luận văn tập trung nghiên cứu các 7 thủ pháp soạn tổng phổ, phối hợp các nhạc cụ trong ban nhạc nhằm tạo hiệu quả tối ưu trong đệm ca khúc nhạc nhẹ Việt Nam.
6.1. Tổng Kết Các Biện Pháp Dạy Học Hiệu Quả
Luận văn đã trình bày một số biện pháp dạy học hòa tấu ban nhạc đệm ca khúc nhạc nhẹ Việt Nam hiệu quả, bao gồm xây dựng giáo án chi tiết và linh hoạt, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, tạo môi trường học tập sôi động và hứng thú, sử dụng các kỹ thuật hòa tấu phù hợp với từng thể loại nhạc nhẹ, và ứng dụng vòng công năng hòa âm một cách sáng tạo.
6.2. Đề Xuất Hướng Phát Triển Trong Tương Lai
Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp dạy học hòa tấu ban nhạc đệm ca khúc nhạc nhẹ Việt Nam phù hợp với xu hướng phát triển của âm nhạc hiện đại. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác giữa các trường đào tạo âm nhạc và các ban nhạc chuyên nghiệp để tạo điều kiện cho học viên được thực hành và trải nghiệm thực tế.
